Όταν ο Γκορμπατσόφ είπε στον Χόνεκερ: «Η ζωή σε τιμωρεί όταν αργείς» |
Η κατάρρευση της ΕΣΔΔ δεν ήταν βέβαια μια κατάρρευση του σοσιαλισμού ή ενός εργατικού κράτους, αλλά η κατάρρευση μιας ιδιότυπης οικονομίας της χώρας που είχε οδηγηθεί σε αδιέξοδο και δεν μπορούσε να σταθεί στον διεθνή ανταγωνισμό. Η απόφαση για την διάλυση της ΕΣΣΔ ήταν ταυτόχρονα και μια κήρυξη “πτώχευσης”.
Η πεμπτουσία της πολιτικής του φιλοσοφίας της «περεστρόικας» (αναδόμηση) και της «γκλάσνοστ» (διαφάνεια) που είχε προηγηθεί, ήταν μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού της οικονομίας με την επέκταση των κανόνων της ελεύθερης αγοράς, αφού οι πολιτικές του κεντρικού σχεδιασμού είχαν χρεοκοπήσει και είχαν οδηγήσει την χώρα σε οικονομικό αδιέξοδο, επιλογές που είχαν αρχίσει να διαμορφώνονται από την εποχή του Αντρόποφ και είχαν παγώσει μετά τον θάνατό του όταν ανέλαβε τα ηνία της “αυτοκρατορίας” ο Τσερνιένκο. Ο Γκορπατσόφ ανέλαβε να συνεχίσει το έργο του Αντρόποφ σε συνθήκες που η οικονομία είχε επιβαρυνθεί ακόμα περισσότερο, άλλα και η διάχυτη δυσαρέσκεια απέναντι σε αυτό το “κομμουνιστικό” καθεστώς είχε αυξηθεί. Η συναίσθηση αυτής της κατάστασης αποτυπώνεται στη φράση που ο Γκορμπατσόφ είπε στον Χόνεκερ: «Η ζωή σε τιμωρεί όταν αργείς»...
Αυτός ο “εκσυγχρονισμός” απέτυχε ως μια μορφή «σχεδιασμένης» κρατικής πολιτικής, επιβλήθηκε όμως ως μια μορφή "αυτορύθμισης" της ίδιας της καπιταλιστικής οικονομίας κάτω από το καθεστώς των νόμων της αγοράς, με τον περιορισμό του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους: Σε συνθήκες πτώχευσης, στην σύγκρουση ανάμεσα στον Γκορμπατσόφ (που εξέφραζε την «συντεταγμένη» επέκταση της ελεύθερης οικονομίας) και τον Γέλτσιν (που εξέφραζε την γρήγορη και χωρίς όρους επέκταση της ελεύθερης αγοράς), νικητής αναδείχτηκε ο Γέλτσιν, ο οποίος πήρε με το μέρος του και την μεγάλη πλειοψηφία του λαού. Ενός λαού που επιθυμούσε την ταχεία έξοδο από την κρίση, ελπίζοντας ότι η πολυπόθητη “ανάπτυξη” θα βελτίωνε και το βιοτικό του επίπεδο.
Ο Γιέλτσιν έκανε μια κρίσιμη πολιτική κίνηση για να χειραγωγήσει την λαϊκή δυσαρέσκεια και να επιταχύνει την βίαιη αναδιάρθρωση της οικονομίας: Μοίρασε τον πλούτο της Ρωσίας σε μετοχές ίσες σε αριθμό με το σύνολο των πολιτών της-που ήταν παράλληλα και τίτλοι ιδιοκτησίας, έτσι ώστε ο καθένας από τους πολίτες της χώρας να κατέχει υποτίθεται ισόποσα τον πλούτο της χώρας. Αλλά τότε η μεγάλη πλειοψηφία των Ρώσων πεινούσε. Έδιναν λοιπόν τον τίτλο-μετοχή τους από την απελπισία τους για λίγα τρόφιμα σε κάθε τυχάρπαστο συνεργό του Γιέλτσιν, έτσι αυτοί «νομότυπα» απέκτησαν τον έλεγχο των περισσότερων μετοχών των πλουτοπαραγωγικών πηγών αυτής της χώρας. Με αυτό τον τρόπο ανασυγκροτήθηκε το ιδιοκτησιακό καθεστώς κατά τα δυτικά πρότυπα και ανασυγκροτήθηκε η ελίτ που κυβερνά έκτοτε την χώρα.