Ο Πέτρος Παπακωσταντίνου και η “Νεα Αριστερα”

Ένα πρόσφατο άρθρο του Πέτρου Παπακωσταντίνου «Από τη Νέα Αριστερά στο νεοσυντηρητισμό» επικεντρώνεται στις μεταμορφώσεις διανοουμένων και ιδεολογικών ρευμάτων που συνδέθηκαν με το 1968. Ο Π.Π. καταγράφει μια πληθώρα αξιόλογων κριτικών παρατηρήσεων που δεν μπορεί να τις αγνοήσει ή να τις παρακάμψει όποιος ενδιαφέρεται πραγματικά για την Αριστερά του 21ου αιώνα. Όμως η μέθοδος που χρησιμοποιεί, μερικές φορές περιορίζει ή ακόμα και ακυρώνει την αξία τους. Μερικές κριτικές επισημάνσεις για για αυτό το ζήτημα:

Ο Πέτρος Παπακωσταντίνου με τον όρο “Νέα Αριστερά” επιχειρεί να αποδώσει «κοινή ταυτότητα» σε κινήματα, πολιτικούς μηχανισμούς ή πρόσωπα, για τα οποία πολλές φορές οι διαφορές που τα χωρίζουν είναι πολύ μεγαλύτερες από τα στοιχεία που τα ενώνουν. Μια ταυτότητα που τα ίδια τα υποκείμενα που αναφέρει, ποτέ δεν επιχείρησαν να την συγκροτήσουν. Ούτε καν το ήθελαν...

Ο προσδιορισμός “Νέα Αριστερά” που χρησιμοποιεί, αν και αναγνωρίζει την πολυμορφία της, δεν απαντά στο ερώτημα γιατί όλα αυτά χωρούν στο ίδιο τσουβάλι/ρεύμα : «Στην εξαιρετική ποικιλομορφία της, η Νέα Αριστερά αποτέλεσε την πολιτική και ιδεολογική έκφραση ενός μαζικού, κοινωνικού ρεύματος αντικαπιταλιστικών- αντιγραφειοκρατικών αναφορών, που αναστάτωσε τις βιομηχανικά αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες, από τις ΗΠΑ και το Μεξικό, μέχρι την Τσεχοσλοβακία και την Ταϋλάνδη».

Βρισκόμαστε σε μια εποχή που τα “εκατό λουλούδια” προσπαθούν ν' ανθίσουν, που οι μεγάλες βεβαιότητες έχουν χαθεί και μαζί μ' αυτές οι αντίστοιχες διαχωριστικές γραμμές. Αυτό δεν σημαίνει ότι η αναταραχή έχει κοπάσει και ο ανταγωνισμός που θα γεννήσει το “νέο” έχει μειωθεί. Το αντίθετο μάλιστα συμβαίνει. Το ετερόκλητο “τσουβάλιασμα” που κάνει ο Π.Π. για την “Νέα Αριστερά”, κρύβει ακριβώς αυτόν τον δημιουργικό χαρακτήρα που έχουν οι μεγάλες αντιθέσεις που την χωρίζουν...

Όταν κάποιος αναφέρεται στην “Νέα Αριστερά” είναι φανερό ότι υπαινίσσεται πως υπάρχει και κάποια άλλη ή άλλες Αριστερές, που είναι διακριτές απ' αυτή. Από την σκοπιά αυτής της “άλλης” Αριστεράς κάνει την κριτική του. Ο Π.Π. δεν ξεκαθαρίζει αυτό το ζήτημα. Διαχωρίζει την θέση του από την «Νέα Αριστερά», αλλά δεν προσδιορίζει το όνομα της “άλλης” Αριστεράς που υπερασπίζεται. Όμως, αν κάποιος επιχειρήσει να καταλάβει τι είναι αυτή η “Νέα Αριστερά” στην οποία αναφέρεται κριτικά ο Π.Π., διαπιστώνει ότι περιλαμβάνει ότι μπορεί να χαρακτηριστεί γενικά “προοδευτικό” ή “αριστερό” αλλά είναι διακριτό από τον “υπαρκτό κομμουνισμό” της πρώην ΕΣΔΔ.

Όλα όσα αναφέρει που συνέβησαν μετά το 68 ως σήμερα, είτε στο χώρο του κινήματος είτε στο χώρο της θεωρίας ήταν γεννήματα συγκρούσεων και συσχετισμών. Από το κείμενο του Π.Π., όμως είναι απούσα από τα δρώμενα η “άλλη” Αριστερά στο όνομα της οποίας ασκεί την κριτική του. Το “άλλο” που υπερασπίζεται απουσιάζει απ' αυτά και έρχεται εκ των υστέρων να «θεμελιωθεί» μέσα από την κριτική τους. Η κριτική που ασκεί ο Π. Π. είναι πράγματι χρήσιμη και εποικοδομητική, όμως δεν αρκεί για να συγκροτήσει αυτό το “άλλο”, θεωρητικά και πολύ λιγότερο πολιτικά. Η πολιτική συγκρότηση είναι «δράση», για την οποία η «ανάλυση της συγκυρίας» είναι ο καθοριστικός παράγοντας που προσδιορίζει την ταυτότητά της.

Αν γυρίζαμε 100 χρόνια πίσω, χρησιμοποιώντας την μεθοδολογική προσέγγιση του Πέτρου Παπακωσταντίνου, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι τότε ο βασικός εκφραστής της “Νέας Αριστεράς” ήταν ο Λένιν. Αλλά και στις σημερινές συνθήκες, διαβάζοντας το “κράτος κι επανάσταση”, κάποιος εύκολα θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι ανήκει στις παρακαταθήκες της “Νέας Αριστεράς”και όχι στον “υπαρκτό κομμουνισμό” αφού μπορεί να εκληφθεί ως μια «εκ των προτέρων» κριτική του...

Ο Πέτρος Παπακωσταντίνου κάνει παρακάτω μια επισήμανση που δεν έχει μόνον θεωρητική, αλλά κυρίως πολιτική σημασία:

«Υπάρχει, όμως, κάτι ακόμη πιο επικίνδυνο. Η μεταμοντέρνα άρνηση των οικουμενικών θεωριών και αξιών, η αποθέωση της διαφορετικότητας, του πλουραλισμού και των λεγόμενων «πολυπολιτισμικών» προτύπων κινδυνεύει να οδηγήσει την Αριστερά στην παγίδα της νεοσυντηρητικής Δεξιάς: Την παγίδα της υποκατάστασης της ταξικής πάλης γύρω από τα μεγάλα, ενοποιητικά ζητήματα (αναδιανομή του πλούτου, δημοκρατία, ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι) με την αποκλειστική υπεράσπιση των πολιτιστικών ταυτοτήτων των μειονοτήτων (μεταναστευτικά γκέτο, ομοφυλόφιλοι, θρησκευτικές μειονότητες κ.α.). Κάτι τέτοιο τείνει ήδη να γίνει πραγματικότητα στις ΗΠΑ, όπου οι πόλεμοι πολιτισμών (θρησκεία, αμβλώσεις, γάμοι ομοφυλοφίλων, βλαστοκύτταρα κ.α.) συχνά κυριαρχούν στην ημερήσια διάταξη προς όφελος της νεοσυντηρητικής Δεξιάς, η οποία καταφέρνει- μέχρι στιγμής- να διαιρεί τη λαϊκή πλειοψηφία σε ταυτότητες- γκέτο και, διαιρώντας την, να ηγεμονεύει.»

Και συνεχίζει παρακάτω:

«Ωστόσο, αυτή η γραμμή δράσης είχε μη επιθυμητές συνέπειες. Η ώθηση προς πολιτιστικές πολιτικές ταίριαζε καλύτερα με τον αναρχισμό και την ελευθεριακή οπτική παρά με τον παραδοσιακό μαρξισμό και έθεσε τη Νέα Αριστερά σε τροχιά σύγκρουσης με τις αντιλήψεις και τους θεσμούς της βιομηχανικής, εργατικής τάξης. Η Νέα Αριστερά αγκάλιασε τα νέα κοινωνικά κινήματα, τα οποία, με τη σειρά τους, δρούσαν ως παράγοντες κατακερματισμού των παραδοσιακά αριστερών πολιτικών […]. Μ’ αυτό τον τρόπο, η Νέα Αριστερά έτεινε να απαρνηθεί την πίστη της, τόσο στο προλεταριάτο ως φορέα προοδευτικής αλλαγής, όσο και στον ιστορικό υλισμό, ως μέθοδο ανάλυσης. Ο Αντρέ Γκορζ είπε «Αντίο στο προλεταριάτο» και ο Αρόνοβιτς ανήγγειλε την κρίση του ιστορικού υλισμού.»

Σήμερα, στην νεοσυντηρητική Δεξιά το κυρίαρχο στην πολιτική της δράση δεν είναι ότι “ διαιρεί τη λαϊκή πλειοψηφία σε ταυτότητες” αλλά αντίθετα επιχειρεί να συγκροτεί νέες πλειοψηφικές ταυτότητες, μέσω των εθνικών αναδιπλώσεων με μοχλό την πίστη και την εμπιστοσύνη στο “κράτος - σωτήρα”. Δεν πρόκειται για «άρνηση των οικουμενικών θεωριών και αξιών» αλλά ακριβώς για το αντίστροφο. Το είδαμε πολύ καλά στην χώρα μας τι σημαίνει “πατριωτισμός” των Ελλήνων, πως αυτός ανασυγκροτείται και πως αναδεικνύεται ως “ύψιστη” αξία με τις ευλογίες ενός τμήματος της Αριστεράς. Μπροστά σε αυτή την συντηρητική στροφή, μεγάλα κομμάτια της “Νέας Αριστεράς” στην οποία αναφέρεται ο Π. Π., έχουν πολιτικά και ιδεολογικά μεγαλύτερες αντιστάσεις απέναντι στον “εθνικισμό” αλλά και τον “κρατισμό”, σε σχέση με την “παραδοσιακή”, που αναμένει πότε θα καταλάβει την κρατική εξουσία. Τότε μόνον πιστεύει πως θα μπορέσει να εφαρμόσει τα “προγράμματά” της και να θωρακίσει την “πατρίδα” από τους εχθρούς της. Μέχρι να συμβεί αυτό, απλά διαμαρτύρεται... Αυτά τα ζητήματα κρίνονται σήμερα στα πεδία των κοινωνικών συγκρούσεων και όχι τι είπαν κάπου, κάποτε, κάποιοι κύριοι, σαν τον Αρόνοβιτς ή τον Γκορζ.

Επίσης «τα μεγάλα ενοποιητικά ζητήματα (αναδιανομή του πλούτου, δημοκρατία, ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι)» δεν μπορούν να συγκροτηθούν ως “όλον” μέσω μιας ενιαίας Πολιτικής. Συγκροτούνται μόνο στο φαντασιακό, που αποτελεί στοιχείο αναπαραγωγής διαφόρων αριστερών πολιτικών μορφωμάτων και στις πρακτικές τους που προσδιορίζονται απ' αυτό, οι οποίες όμως αδυνατούν ν' αποκτήσουν ευρύτερα κοινωνικά ερείσματα.

Αυτά τα «τα μεγάλα ενοποιητικά ζητήματα» δεν είναι τίποτα άλλο από γενικές ιδεολογικές στάσεις, οι οποίες όταν τίθενται με όρους συγκυρίας, αποκρυσταλλώνονται σε διαφορετικές πολιτικές εκδοχές, οι οποίες είναι αρκετές φορές και ανταγωνιστικές μεταξύ τους. Για παράδειγμα στη χώρα μας, το κίνημα των “πλατειών” τι σχέση είχε με την “δημοκρατία” των μηχανισμών της Αριστεράς, με τον “ηγέτη” μπροστά, τα “στελέχη” από πίσω και την αντιπροσωπευτική δημοκρατία στο καταστατικό (με απλή αναλογική στις καλύτερες των περιπτώσεων...); Μπορούν αυτά να ενοποιηθούν;

Αρκετοί αριστεροί έχουν την αντίληψη ότι η ταξική πάλη είναι κάτι σαν το “STAR WARS”, μια συνεχής μάχη που διεξάγεται ανάμεσα σε δύο αντίπαλους στρατούς. Ο Π. Π. χωρίς να ενστερνίζεται αυτή την αντίληψη, κλείνει το μάτι προς τους οπαδούς της, όταν γράφει: «Η μεταμοντέρνα άρνηση των οικουμενικών θεωριών και αξιών, η αποθέωση της διαφορετικότητας, του πλουραλισμού και των λεγόμενων «πολυπολιτισμικών» προτύπων κινδυνεύει να οδηγήσει την Αριστερά στην παγίδα της νεοσυντηρητικής Δεξιάς: Την παγίδα της υποκατάστασης της ταξικής πάλης γύρω από τα μεγάλα, ενοποιητικά ζητήματα»

Η «ταξική πάλη» υπάρχει ως η κινητήρια δύναμη της ιστορίας και δεν έχει ούτε κενά, ούτε υποκατάστατα... Οι «κοινωνικές τάξεις» υπάρχουν στην θεωρία, στην πραγματική ζωή υπάρχουν «κοινωνικές δυνάμεις». Αν μια κοινωνική τάξη δεν έχει αναδειχθεί στην συγκυρία ως κοινωνική δύναμη, απλά δεν έχει κανένα ρόλο στην ταξική πάλη. Επίσης στην «κρατική σχέση» αποτυπώνεται με τον πιο καθαρό τρόπο ο συσχετισμός της ταξικής πάλης και οι “κοινωνικές συμμαχίες”, χωρίς τις οποίες δεν μπορεί να υπάρχει «κράτος». Τα «μεγάλα ενοποιητικά ζητήματα» στα οποία αναφέρεται ο Π.Π. δεν είναι τίποτα άλλο από πεδία συγκρότησης “κοινωνικών συμμαχιών”. Αυτή όμως η θεώρηση των «μεγάλων ενοποιητικών ζητημάτων» προτάσσει το ζήτημα της “ανάλυσης της συγκυρίας” και όχι το ποια είναι και τι θέλει η “Νέα Αριστερά”...

Ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου υπονοεί μια “εξωτερική σχέση” της Αριστεράς με τα κινήματα και εκλαμβάνει την Αριστερά ως “πρωτοπορία” που είναι έξω και πάνω απ' αυτά. Από αυτή την θέση μπορεί να τα κρίνει, να τα υποκαταστήσει ή να τα διαμεσολαβήσει στην πολιτική σκηνή. Όμως αν δεν μπορέσει να συγκροτηθεί στο εσωτερικό των κινημάτων, το παιχνίδι είναι χαμένο. Τμήματα της “Νέας Αριστεράς” αυτή την αλήθεια τουλάχιστον την έχουν κατακτήσει...