Η ομιλία της Ε. Πορτάλιου στο Resistance Festival

Resistance Festival

Πολιτική συζήτηση : Ένας χρόνος από τη συνθηκολόγηση

Ομιλητές /τριες : Ανδρέας Καρίτζης, Ρούντυ Ρινάλντι, Κώστας Παπαδάκης, Ελένη Πορτάλιου

Εισήγηση : Ελένη Πορτάλιου

Έχουμε ηθική και πολιτική υποχρέωση να κατανοήσουμε και ν’ αποτιμήσουμε σε βάθος την πορεία του ΣΥΡΙΖΑ από την αντιπολίτευση στην κυβέρνηση. Να δούμε κριτικά και αυτοκριτικά την πρόσφατη ιστορία μας. Δεν υπάρχει μέλλον στα τυφλά ! Ο τίτλος της σημερινής συζήτησης είναι «Ένας χρόνος από τη συνθηκολόγηση». Πιστεύω ότι κάθε ερμηνευτική προσπάθεια της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, μετά την υπογραφή του τρίτου επαχθέστερου μνημονίου, πρέπει να έχει ως αφετηρία την περίοδο δημιουργίας του ΣΥΡΙΖΑ με κορμό τον Συνασπισμό, όπως και την αντιπολιτευτική του περίοδο.

Η συνθηκολόγηση προκύπτει συνήθως ως αποτέλεσμα μιας σύγκρουσης και δε σημαίνει πάντα κατά κράτος υποχώρηση αυτού που δεν διαθέτει μηχανισμούς ισχύος. Σύγκρουση, όμως, με τους λεγόμενους ευρωπαϊκούς θεσμούς δεν υπήρξε. Δεν προετοιμάστηκε ποτέ και δεν επιχειρήθηκε τους πρώτους μήνες μετά την ανάληψη της κυβέρνησης. Κι αυτό γιατί το άτυπο προεδρικό κέντρο, που καθόριζε ελέω προέδρου την πολιτική στα διάφορα στάδια της αντιπολιτευτικής περιόδου, ρυθμίζοντας τις ισορροπίες μεταξύ των τάσεων, δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για τη δημιουργία ενός πολιτικού/κοινωνικού αντιμνημονιακού σχεδίου ρήξης. Ενός σχεδίου που θα επέτρεπε στο λαϊκό κίνημα, το κόμμα, ευρύτερα την αριστερά και τους δημοκρατικούς πολίτες να προετοιμαστούν και να δώσουν μια πραγματική μάχη. Αντίθετα, το προεδρικό κέντρο υπονόμευσε και τις ελάχιστες προσπάθειες δημιουργίας ενός τέτοιου σχεδίου.

Από την πολυδιασπασμένη εσωτερική γεωγραφία του ΣΥΡΙΖΑ προέκυψε ένα κείμενο κοινών θέσεων - με το σχέδιο B ως τροπολογία - όχι ένα πολιτικό σχέδιο θέσεων και προϋποθέσεων σύγκρουσης με τις κυρίαρχες τάξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα για την ανατροπή της λιτότητας και τη διαγραφή μεγάλου μέρους του χρέους.

Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν απέκτησε ποτέ ένα πραγματικό σχέδιο A, πολύ περισσότερο ένα σχέδιο B, που προϋποθέτει την ύπαρξη σχεδίου Α. Γιατί τα σχέδια των μεγάλων ανατροπών, όπως αυτές που επαγγελλόταν ο ΣΥΡΙΖΑ, δεν είναι γενικές ιδέες ούτε διακηρύξεις ομάδων επί χάρτου, λέξεις που προστίθενται και αφαιρούνται με βάση τους συσχετισμούς. Αποτελούν - πρέπει να αποτελούν - συλλογικό έργο του κόμματος, που εργάζεται για τη διέξοδο από την κρίση με βαθιά γνώση των πραγματικών οικονομικών/παραγωγικών δεδομένων της χώρας, των ταξικών συσχετισμών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα, όπως και των άμεσων αποφάσεων τις οποίες θα πρέπει να λάβει η κυβέρνηση της αριστεράς τόσο στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων (έλεγχος του τραπεζικού συστήματος, αθέτηση πληρωμών, νομοθετικές ρυθμίσεις κ.λπ.) όσο και στην περίπτωση εξόδου από την Ευρωζώνη (αλλαγή νομίσματος, παρεμβάσεις στην οικονομία, κ.λπ.).

Εξάλλου, τα σχέδια της κοινωνικής απελευθέρωσης από τα μνημόνια δεν μπορούν να συγκροτηθούν, πολύ περισσότερο να πραγματοποιηθούν, χωρίς να επιστρατευτεί η γνώση των πραγματικών παραγωγών του κοινωνικού πλούτου και η αποφασιστικότητά τους να υπερασπιστούν και να οικοδομήσουν τις υλικές και ηθικές προϋποθέσεις της ζωής τους. Χωρίς δηλαδή να συγκροτηθεί με υλικούς όρους η μεγάλη λαϊκή συμμαχία των κοινωνικών τάξεων τις οποίες καταστρέφουν τα δεσμά του χρέους, οι δανειακές συμβάσεις και οι μνημονιακές πολιτικές.

Ο ΣΥΡΙΖΑ έπασχε από το σύνδρομο του κυβερνητισμού και της εμπιστοσύνης στην ομαλή εναλλαγή κεντροδεξιών και κεντροαριστερών κομμάτων στη διακυβέρνηση της χώρας. Αυτό συνέβαινε στην Ελλάδα προ κρίσης και συμβαίνει παγκόσμια όσον αφορά τα συστημικά κόμματα της μετα-δημοκρατίας, τα οποία υπακούουν - με πολύ μικρές μεταξύ τους διαφορές - στους υπερκείμενους αδιαφανείς και ανέλεγκτους θεσμούς του παγκοσμιοποιημένου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Η ομαλή αυτή εναλλαγή διαταράσσεται εάν αναλάβει την κυβέρνηση ένα κόμμα της αριστεράς, εν προκειμένω ο ΣΥΡΙΖΑ, στο βαθμό βέβαια που θα αμφισβητήσει την υποταγή της χώρας στο μνημονιακό καθεστώς.

Τούτων δεδομένων γενικά αλλά και της ανευθυνότητας που χαρακτήριζε το μεγαλύτερο τμήμα του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς και της συνειδητής επιλογής από ορισμένους της «αναπόφευκτης» προσαρμογής, το προεδρικό κέντρο, με τη συνέργεια ή την ανοχή βασικών ομάδων του κόμματος, έλεγξε και ενσωμάτωσε τον ΣΥΡΙΖΑ στις επιλογές του. Διεύρυνε κατά το δυνατόν τα ψηφοδέλτια με πειθήνιους υποψήφιους και στελέχη του παλαιού πολιτικού συστήματος, απέβαλε από την ενεργό πολιτική αξιόμαχα στελέχη, εντέλει δημιούργησε το πρόπλασμα του κυβερνητικού ΣΥΡΙΖΑ μετά την υπογραφή του τρίτου μνημονίου. Προφανώς και προς τιμήν τους δεκάδες βουλευτές και βουλεύτριες του ΣΥΡΙΖΑ αρνήθηκαν να υπογράψουν την καταδίκη της χώρας και του ελληνικού λαού, ψηφίζοντας ΟΧΙ και διαρρηγνύοντας τους δεσμούς τους με τον μνημονιακό ΣΥΡΙΖΑ. Ήταν, όμως, μια ρήξη που ήρθε πολύ αργά.

Όλα τα προηγούμενα συνδέονται ευθέως με τον χαρακτήρα του ΣΥΡΙΖΑ. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν και δεν είναι δημοκρατικό κόμμα. Η συγκρότηση των αριστερών και κομμουνιστικών κομμάτων αποτέλεσε ένα μείζον ζήτημα από τη μεταπολεμική περίοδο και μέχρι τη διάλυση ή την απομαζικοποίησή τους. Η γραφειοκρατία των μηχανισμών, η αναπαραγωγή μορφών του αστικού κράτους, τα φοβικά σύνδρομα, κλπ. κ.λπ. ήταν βασικά στοιχεία εσωτερικής αναδίπλωσης και παρακμής, παράλληλα με την ιδεολογική και πολιτική αναδίπλωση.

Ο ΣΥΡΙΖΑ, από τη μια, δε διέθετε επαρκείς δυνάμεις που θα μπορούσαν να στοχαστούν κριτικά πάνω στην κρίση των αριστερών κομμάτων και, από την άλλη, το προεδρικό κέντρο ακολούθησε στη συγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ κατά γράμμα την τυπολογία των παρηκμασμένων και άμαζων αστικών κομμάτων της σύγχρονης εποχής.

Τα παραπάνω δεν είναι παρελθόν. Είναι επίδικα θέματα με τα οποία πρέπει ν’ αναμετρηθεί όλη η εναπομείνασα αριστερά, για να συμβάλλουμε στη συγκρότηση μιας νέας αριστεράς, ανέκδοτης σήμερα. Οι αριστεροί, βιώνουμε, όπως και ο ελληνικός λαός, μια βαθιά ήττα. Βαδίζουμε στα σκοτεινά και οφείλουμε να σκεφτούμε και να δράσουμε ριζικά. Σ’ αυτή την κατεύθυνση θα καταθέσω ορισμένες σκέψεις.

Σημείο 1 : Συχνά η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν φάρσα. Η προσπάθεια να δημιουργηθεί μια μικρογραφία μετωπικού ΣΥΡΙΖΑ, αυτή τη φορά με σημαία την έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωζώνη, που απευθύνει ένα πρόγραμμα στον ελληνικό λαό και ζητά την ψήφο του, ώστε σταδιακά να κερδίσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, είναι αστόχαστη και αλυσιτελής. Δεν πιστεύω στην αριστερά που ενδιαφέρεται να λύσει άμεσα το θέμα της πολιτικής της επιβίωσης. Το μεγάλο ερώτημα αφορά στην αυτόνομη πολιτική συγκρότηση των λαϊκών τάξεων, με αυτοπρόσωπη συμμετοχή και μαζικές κοινωνικές πρωτοβουλίες. Οι λαϊκές τάξεις δεν πρόκειται να εμπιστευτούν μετά την ήττα κανένα στρατό σωτηρίας, ούτε να συγκινηθούν από μεσιανικές υποσχέσεις. Έδωσαν σημαντικές μάχες στην πρώτη μνημονιακή περίοδο και μέχρι το δημοψήφισμα και το ΟΧΙ. Έχοντας βιώσει από πρώτο χέρι τα κοινωνικά δεινά κινητοποιήθηκαν πρόσφατα χωρίς κόμματα και με τις δικές τους δυνάμεις για ν’ αποτρέψουν τα νέα μνημονιακά μέτρα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Κινητοποιήθηκαν, επίσης, διδάσκοντας έμπρακτα την αλληλεγγύη των φτωχών και καταπιεσμένων, όταν άνοιξαν την αγκαλιά τους στους πρόσφυγες. Το ηρωικό ΟΧΙ, παρότι έγινε «ναι», παραμένει μια βαθιά εγγραφή στο λαϊκό ασυνείδητο, μια παρακαταθήκη αξιοπρέπειας που νοηματοδοτεί το μέλλον.

Σημείο 2 : Ο λαϊκός κόσμος έχει αναδιπλωθεί, αντιμετωπίζοντας μια οδυνηρή καθημερινότητα και αμείλικτες ανάγκες επιβίωσης. Οι άνθρωποι δεν είναι επαγγελματίες επαναστάτες ή επαγγελματίες γραφειοκράτες που συνεχίζουν το τυπικό της πολιτικής τους ζωής ανεξαρτήτως περιστάσεων. Μόνο μέσα από την αλήθεια της αβίωτης καθημερινότητας, τις ανάγκες της πραγματικής ζωής και τη δύναμη της αντίστασης που γεννά το δίκιο απέναντι στην αδικία, μπορούν ν’ αγωνιστούν εκ νέου για συλλογικές και σπουδαίες υποθέσεις, όπως είναι το ψωμί και τα τριαντάφυλλα.

Σημείο 3 : Ο ορίζοντάς μας είναι η Ελλάδα και ο αγώνας για την απελευθέρωση από το ζυγό του χρέους, στο όνομα του οποίου υφαρπάζεται η δημόσια και ιδιωτική περιουσία, καταστρέφεται η εργασία, φτωχοποιείται η κοινωνία. Όμως, για την αμφισβήτηση του χρέους - με οδηγό και το πόρισμα της Επιτροπής Αλήθειας της Βουλής - χρειάζεται να δημιουργηθεί ένα μαζικό, πολιτικό και κοινωνικό κίνημα, εγγεγραμμένο στις άλλες βασικές κοινωνικές αντιφάσεις. Μαζικά κινήματα και κοινωνικές συσπειρώσεις, που εκ των πραγμάτων συνδέονται ευθέως με τα βασικά πολιτικά επίδικα, συγκέντρωση δυνάμεων, αναγνώριση της ισχύος των αντιπάλων, κατανόηση των δικών μας δυνάμεων, των παραγωγικών και κοινωνικών δυνατοτήτων της χώρας, εμπιστοσύνη στον αγώνα, αυτά και άλλα συνθέτουν, νομίζω, τις ανάγκες της συγκυρίας.

Σημείο 4 : Η πολιτική και ιδεολογική ανασύσταση της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας, δηλαδή η δημιουργία της ευρείας λαϊκής συμμαχίας, εγγράφεται στην Ελλάδα σήμερα. Συνδέεται όμως στενά και αντλεί από τις παγκόσμιες εξεγέρσεις της εποχής μας. «Ελεύθεροι Λαοί σε Ελεύθερες Χώρες» είναι το κεντρικό σύνθημα του φεστιβάλ Resistance. Πράγματι, το αίτημα της ελευθερίας εμφανίζεται με διαφορετικές μορφές ως παγκόσμιο αίτημα. Η παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου έχει καταστήσει κοινές τις συνθήκες εκμετάλλευσης και φτωχοποίησης σε όλες τις κοινωνίες του πλανήτη. Ο ιμπεριαλισμός έχει υποδουλώσει με πολέμους και δικτατορίες πολλούς λαούς παγκόσμια. Αλλά οι κοινωνίες και οι λαοί αντιστέκονται.

Από το 2009 και μέχρι το 2012, με πύκνωση κατά το εμβληματικό έτος 2011, ξεσπούν μαζικές λαϊκές εξεγέρσεις παγκόσμια. Από το Ουϊσκόνσιν στη Wall Street, από το Ιράν στην Τυνησία, την Αίγυπτο, τη Λιβύη, τη Συρία, όλες τις χώρες της Αραβικής Άνοιξης, από την Αγγλία μέχρι την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα, πρόσφατα τη Γαλλία, μια μεγάλη κοινωνική συμμαχία των φτωχών των πόλεων, της μορφωμένης νεολαίας χωρίς μέλλον και της εργατικής τάξης που διαθέτει ακόμα ιδιαίτερες δεξιότητες και θέση στην παραγωγή, εμφανίστηκε στην ιστορική σκηνή. Επανέφερε τα μεγάλα προτάγματα της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ισότητας και της δημοκρατίας, δίδοντας μάχες στήθος με στήθος με τα δικτατορικά καθεστώτα και τις δυτικές δυνάμεις καταστολής. Λειτούργησε κυρίως με νέους τρόπους άμεσης συμμετοχής και αντιιεραρχικής συγκρότησης που επιτρέπει το διαδίκτυο αλλά και με τους παραδοσιακούς τρόπους των ενεργών εργατικών οργανώσεων που έχουν συνείδηση της τάξης τους και δεν αποτελούν άμαζες γραφειοκρατίες. Οι μαζικές αυτές λαϊκές εξεγέρσεις ηττήθηκαν. Γιατί ; Όχι μόνο γιατί οι αντίπαλες ταξικά δυνάμεις διαθέτουν υπεροπλία και είναι αδίστακτες. Αυτό που ενδιαφέρει τη δική μας συζήτηση για την αριστερά σήμερα είναι το θέμα της πολιτικής οργάνωσης των λαϊκών τάξεων που εξεγείρονται μέσα από διαδικασίες και με διεκδικήσεις εν πολλοίς κοινές παγκόσμια.

Το εξεγερσιακό αυτό κίνημα, όπως πολλοί διανοούμενοι το θέτουν, έχει πολλές ομοιότητες με τις γενικευμένες εξεγέρσεις και επαναστάσεις στην Ευρώπη το σωτήριον έτος 1848. Στη Γαλλία, τη νοτιοδυτική Γερμανία, τη Βαυαρία, το Βερολίνο, την Ουγγαρία, την Αυστρία, το Μιλάνο και όλη την Ιταλία, τη Βραζιλία και λίγο αργότερα την Κολομβία, ξέσπασαν αυθόρμητες εξεγέρσεις στις οποίες πρωτοστάτησε το προλεταριάτο πληρώνοντας βαρύ φόρο αίματος. Τη Γαλλική περίπτωση περιγράφει ο Μαρξ στη 18^η Μπρυμέρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη, έργο εξαιρετικά επίκαιρο σήμερα μετά μάλιστα και το BREXIT.

Η επικοινωνία μεταξύ των χωρών που επαναστάτησαν ήταν αδύνατη το 1848. Οι σύγχρονες εξεγέρσεις γύρω στο 2011 είχαν τη δυνατότητα του παγκόσμιου διαδικτύου. Τι υποκίνησε αυτές τις μαζικές αναταράξεις του 19^ου και των αρχών του 21^ου αι. ; Οι κοινές υλικές και πολιτικές συνθήκες που είχαν τότε και έχουν σήμερα παγκόσμια χαρακτηριστικά. Πέραν αυτού εγείρονται πολλαπλά, ιστορικά και σύγχρονα ερωτήματα.

Ο στόχος αυτής της αναφοράς είναι να υπενθυμίσει ότι το τοπικό ή το εθνικό, παρά τη σχετική τους αυτονομία, εγγράφονται σ’ ένα παγκόσμιο κοινό. Μπορούν να κερδίσουν οι λαϊκές τάξεις το στοίχημα της ζωής, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας ; Πιστεύω σε μια διαχρονική αλήθεια που παραμένει σε ισχύ από την εποχή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου. Οι λαϊκές τάξεις δεν μπορούν να εμπιστευτούν καμιά πολιτική πλευρά των αντιπάλων τους. Πρέπει να οικοδομήσουν αυτόνομες πολιτικές οργανώσεις, μεγάλα κοινωνικά και πολιτικά κινήματα, και να βασιστούν στις δικές τους απελευθερωτικές ιδέες, στους δικούς τους αγώνες, στις δικές τους δυνάμεις. Τότε μόνο μπορούν να αξιοποιούν προς όφελός τους τις υπαρκτές αντιφάσεις των αντιπάλων τους.

Σημείο 5 : Το μέλλον διαρκεί πολύ κι εμείς ζούμε μόνο ελάχιστες στιγμές του. Ας εργαστούμε πάνω στις δυνατότητες που ανοίγει η εποχή μας, ανακαλώντας κριτικά το παρελθόν μας.