Λιβύη και Αριστερά

Αναδημοσίευση από την ΑΥΓΗ

του Νικόλα Σεβαστάκη

Εδώ και δυο μήνες στο χώρο της Αριστεράς, σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα, περίσσεψαν οι αναλύσεις για τις αραβικές εξεγέρσεις. Πολλές και ενδιαφέρουσες ματιές, μεταφράσεις κειμένων που φώτιζαν ιστορικές καταβολές, κοινωνικές και θρησκευτικές ιδιαιτερότητες. Και βέβαια όλα αυτά με έμφαση στο γεωπολιτικό βάρος των σημερινών ρηγμάτων, στις συσχετίσεις τους με την καπιταλιστική κρίση, το ενεργειακό πρόβλημα, τη σχέση των ηγετικών ελίτ της Δύσης με φαύλα καθεστώτα και εγκληματικές δυναστείες.

Αυτή όμως η κινητικότητα στο επίπεδο της ανάλυσης και της πληροφόρησης σημαδεύτηκε από την ανυπαρξία κάποιας –συμβολικής– κινηματικής διάθεσης για συμπαράσταση στις λαϊκές εξεγέρσεις των Αράβων. Πυρετός λόγου και απροθυμία ή περίεργες σιωπές στο επίπεδο της ορατής πράξης. Η «υψηλή πολιτική» –μέχρι και η λεπτομερής εξιστόρηση των φυλετικών διαστάσεων της σύγκρουσης στη Λιβύη– σα να κατάπιε τους λόγους της δέσμευσης και το επείγον της πολιτικής αλληλεγγύης. Και το άγχος για διαφοροποίηση από τον («αστικό»;) ανθρωπισμό και τη λιτανεία των αφηρημένων οικουμενικών αξιών να τροφοδοτεί, με λίγες εξαιρέσεις, προσεγγίσεις οι οποίες έψαχναν στις σχισμές της ζωντανής και θερμής Ιστορίας να βρουν τις «δομές» που θα τις δικαιώσουν.

Ο ακραίος οικονομισμός, ο «ρεαλισμός», οι ασκήσεις ύφους στις θεωρίες του ιμπεριαλισμού σφράγισαν αυτή την παράδοξα αφ υψηλού στάση. Και με την έναρξη της στρατιωτικής επέμβασης τούτη η αναλυτική πολυπραγμοσύνη έδωσε γρήγορα τη θέση της στη μαγική απλούστευση. Για να προβληθεί σε όλους τους τόνους η πλέον κοινότοπη αλήθεια, μια αλήθεια που στην πραγματικότητα δεν διαφωτίζει κανέναν: ότι «όλα σε τελική ανάλυση» αφορούν τα πετρέλαια, τα συμβόλαια, τα deals, την αναδιοργάνωση των παγκόσμιων ιμπεριαλιστικών συμμαχιών. Σα τους φοιτητές που συνηθίζουν να απαντούν –νομίζοντας ότι έτσι ξεφεύγουν από την επίπλαστη αγγελική ηθικολογία του Λυκείου- ότι όλα τελικά γίνονται για τα «συμφέροντα». Ατυχώς, μια τέτοια τετριμμένη «συμφεροντολογία» προσλαμβάνεται συχνά ως εισαγωγή στην καλή υλιστική ανάλυση των κοινωνικών φαινομένων.

Απέναντι λοιπόν στον δυτικό επιλεκτικό «ιδεαλισμό» επιστρατεύεται ο ψυχρός και αληθινός αντιιμπεριαλιστικός «ρεαλισμός». Απέναντι σε όσους αγνοούν ή καμώνονται πως αγνοούν ότι υφίσταται ιμπεριαλισμός και καπιταλισμός και όχι μια υπερβατικά αθώα διεθνής κοινότητα, προβάλλεται η θέση ότι όλα ή περίπου τα πάντα είναι παιχνίδια ισχύος ανάμεσα σε μερίδες, στρατούς, συμφέροντα των ιμπεριαλιστών. Ο μυστικισμός του ιμπεριαλισμού και του αντι-αποικιοκρατισμού ορθώνεται απέναντι στην απατηλή αθωότητα των γαλλικών, βρετανικών και αμερικανικών χτυπημάτων. Και έτσι λύθηκε το πρόβλημα. Έτσι υπερβαίνονται οι αμηχανίες.

Αλλά το θέμα δεν είναι μόνο τώρα τι λες. Το θέμα είναι κυρίως το τι φανέρωσες το προηγούμενο διάστημα, πριν την επέμβαση, πριν τους πυραύλους και τους βομβαρδισμούς. Και, από μια άποψη, η διαρκής έμφαση στις συνεταιρικές σχέσεις και στις ποικίλες συνενοχές των δυτικών ελίτ με τον Καντάφι -ή πριν με τον Μπεν Άλι, τον Μουμπάρακ κλπ.– δεν οδηγεί κάπου πέρα από τα γνωστά και αυτονόητα. Ποια είναι αυτά τα πασίγνωστα και παραδεκτά ακόμα και για τους αρθρογράφους των αμερικανικών και βρετανικών εφημερίδων του κατεστημένου; Ότι προφανώς παίχτηκαν και παίζονται παιχνίδια ισχύος, κύρους, αναζήτησης επωφελών ερεισμάτων ή χρήσιμων συνομιλητών στο ρευστό τοπίο που δημιουργούν οι απροσδόκητες εξεγέρσεις. Ότι ακόμα και στους μετέχοντες στην εκστρατεία υπάρχουν χώρες όπως το Κατάρ και τα Αραβικά Εμιράτα με «ανεπίληπτα» τυραννικά καθεστώτα. Ότι, τέλος, τα πολιτικά δικαιώματα και οι λαϊκές ελευθερίες δεν υπήρξαν ποτέ προτεραιότητες για τους μεγάλους παίκτες της «διεθνούς κοινότητας». Η λογική των στρατηγικών πλεονεκτημάτων και των επενδυτικών ευκαιριών υπαγόρευσε και επιτάσσει πάντοτε φανερά και αφανή συμβόλαια με κάθε λογής δικτατορίες και ημιδικτατορίες.

Όλα τα παραπάνω ισχύουν. Και ωστόσο δεν πιστεύω ότι δικαιώνουν την «αντι-επεμβατική» μονομέρεια. Το κυρίαρχο ζήτημα ήταν και συνεχίζει να είναι η δυναμική των εξεγέρσεων που συναιρούν αιτήματα πολιτικής ελευθερίας με απαιτήσεις δικαιοσύνης. Η ηθική και πολιτική συμπαράταξη με αυτή τη λαϊκή δημοκρατική δυναμική θα έπρεπε να αποτελεί την πρώτη και θεμελιώδη δέσμευση όλων όσων διακηρύσσουν εδώ και χρόνια ότι η Ιστορία δεν τέλειωσε, ότι οι «μηχανές» της χειραφέτησης και της κίνησης των λαών δεν έχουν σκουριάσει οριστικά. Αυτό θα έπρεπε να είναι η πρώτη μας λέξη, έστω και αν οι εξεγέρσεις και οι άνθρωποί τους δεν ανταποκρίνονται στις οικείες ιδεολογικές και πολιτιστικές μας σκευές.

Τίποτα φυσικά δεν αποκλείει τη γρήγορη μετατροπή μιας τέτοιας στρατιωτικής δράσης σε ιμπεριαλιστικό εγχείρημα. Όχι μόνο στη Λιβύη αλλά και όπου αλλού στον κόσμο. Τίποτα όμως δεν δικαιολογεί και τη ζοφερή προφητεία και εκείνο το ύφος απόλυτης βεβαιότητας που σπεύδει να μειώσει τη σημασία της κραυγής των κατοίκων της Βεγγάζης στο όνομα της αντίστασης στη δυτική υποκρισία.

Το ξέρουμε καλά. Ο Καντάφι χρίστηκε τύραννος αφού πρώτα είχε αξιολογηθεί ως ρεαλιστής ηγέτης — έστω λίγο ανισόρροπος και ιδιαίτερος. Κάτι παρόμοιο πιθανότατα θα συμβεί και με τον Άλι Αμπντάλα Σάλεχ της Υεμένης, ακόμα και με τον πολύτιμο εταίρο των Αμερικανών Χάμαντ Μπεν Ίσα Αλ Χαλίφα του Μπαχρέιν.

Όποια έκβαση και αν υπάρξει εδώ ή εκεί (το κείμενο γράφεται την Τρίτη τα μεσάνυχτα), θα μένει εντούτοις αναπάντητη η κρίσιμη απορία: Πόσες πραγματικότητες ακόμα θα περνούν σε δεύτερο ή τρίτο πλάνο, πόσα ακόμα θα χωνεύονται και θα λησμονούνται ωσότου επιβεβαιωθεί η ιδεολογική ορθότητα του αντιιμπεριαλισμού;

Ο Νικόλας Σεβαστάκης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ