Περιοδικό "θέσεις": Μερικές κρίσιμες οριοθετήσεις απέναντι στις διαχειριστικές πολιτικές του αστισμού

Δημοσιεύουμε ένα μικρό απόσπασμα από το Editorial του περιοδικού "θέσεις" (τεύχος Τεύχος 124, περίοδος: Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2013 ) που έχει τον τίτλο: DE REVOLUTIONIBUS - ΟΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ ΚΑΙ Η ΡΙΖΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ, το οποίο επικεντρώνεται σε μερικές κρίσιμες οριοθετήσεις μιας αριστερής πολιτικής η οποία διεκδικεί να είναι διακριτή από τις διαχειριστικές πολιτικές του αστισμού.

Αριστερά της «ευθύνης»;

Αν όμως η πολιτική του κεφαλαίου και οι κοινωνικοί συσχετισμοί που επιβάλλονται συντείνουν στην κοινωνική ερήμωση, την καταστροφή και απαξίωση της εργασίας, το αργούν παραγωγικό δυναμικό, την ανθρωπιστική κρίση και τον κοινωνικό αποκλεισμό, ποια είναι η απάντηση της Αριστεράς όταν μάλιστα χτυπά την πόρτα της κρατικής διαχείρισης; Μπορεί μια αξιόπιστη πρόταση διακυβέρνησης να αρκεστεί στην αντιστροφή του ειδώλου της κρίσης, την τοποθέτηση της ανοικοδόμησης στη θέση της καταστροφής, της ανασυγκρότησης στη θέση της αποδιάρθρωσης; Μπορεί τέλος αυτή η «θετική» προοπτική να συνδυάζεται με την υιοθέτηση ενός «άλλου παραγωγικού μοντέλου» στον αντίποδα αυτού που φάνηκε να σημαδεύεται από «θετικό συντονισμό» με την κρίση; Αρκεί να «γυρίσουμε τον νεοφιλελευθερισμό με το κεφάλι κάτω» για να βγει η χώρα από την καταστροφή;

Είναι βέβαιο ότι η Αριστερά δεν μπορεί να εννοεί την εναλλακτική πολιτική και διακυβέρνηση ως απλή αλλαγή του διαχειριστικού μοντέλου: εξάλειψη της διαφθοράς, αποστασιοποίηση από τα οργανωμένα μπλοκ του κεφαλαίου, πρόταξη των συμφερόντων της εργασίας, «φιλολαϊκή» διαχείριση, αναδιανομή εισοδήματος, εξάλειψη του κοινωνικού αποκλεισμού. Όσο αναγκαία και αν είναι τα παραπάνω, δεν μπορούν να σταθούν εντούτοις και να διαρκέσουν χωρίς την κίνηση των μαζών και την πρωτοκαθεδρία της πολιτικής. Διότι στην αντίθετη περίπτωση θα αποτελέσουν μικρό βουλησιαρχικό διάλειμμα πριν καταλάβουν και πάλι το χώρο οι νεοφιλελεύθερες ιδεολογίες και πρακτικές ως επιστροφή στην έστω με αριστερό πρόσημο «κοινή λογική» της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης, έναν «νεοφιλελευθερισμό με ανθρώπινο πρόσωπο». Μια ιδεοληψία που σπέρματά της βρίσκουμε και σε σημερινές θέσεις μέσα στην Αριστερά, θέσεις που μιλάνε για την πρωτοκαθεδρία της «παραγωγικής ανασυγκρότησης», της «σωτηρίας της χώρας από την καταστροφή» πριν προχωρήσουμε σε «σοσιαλιστικό μετασχηματισμό». Μια φάση «ουδέτερη» η οποία θα αποκαταστήσει τις «φυσιολογικές ισορροπίες» που ανέτρεψε ο νεοφιλελευθερισμός, ώστε να μπορέσει να ξεκινήσει η «σοσιαλιστική μετάβαση».

Η θεωρία της «παραγωγικής ανασυγκρότησης» έχει μακρά ιστορία στο εσωτερικό της Αριστεράς, ένα ανθεκτικό διαχρονικό ιδεολόγημα που κάθε φορά αναδύεται μέσα από τη στάχτη της συγκυρίας. Είναι η προέκταση των θεωριών της «εξάρτησης», η απάντηση στη «στρεβλή» ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού, την απουσία «παραγωγικής εξειδίκευσης», τους «καταναγκασμούς» που επιβάλει ο διεθνής καταμερισμός εργασίας, τα συμφέροντα που κρατούν την ελληνική «οικονομία δέσμια» του παρασιτισμού και της διαπλοκής, κλπ. Η θεωρία αυτή γίνεται σήμερα και πάλι ελκυστική με την κρίση και την ακραία λιτότητα, την εσωτερική υποτίμηση, τον περιορισμό της ζήτησης και τη γενικευμένη ύφεση, τη μαζική καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων – κεφαλαίου αλλά κυρίως εργασίας, επειδή αυτό το «ελληνικό παρασιτικό καπιταλιστικό μοντέλο» έδωσε τη χαριστική βολή στην «οικονομία» και όξυνε παραπέρα την κρίση. Με αποτέλεσμα και προκειμένου να αντιμετωπιστεί η ανεργία να απαιτείται η «παραγωγική ανασυγκρότηση» πριν και πάνω από την επιλογή της όποιας πολιτικής κατεύθυνσης. Κοντολογίς, πρώτα η «εθνική σωτηρία» και ακολουθεί ο «σοσιαλισμός».

Μια ιστορία τόσο παλιά όσο η Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ) της μετεπαναστατικής Ρωσίας, των βιομηχανικών υποδομών και του παλλαϊκού κράτους του Στάλιν, του παραγωγικού τεχνολογικού «αγώνα δρόμου» του Χρουστσόφ και του «σοσιαλιστικού τσιπ» του Χόνεκερ στην DDR. Όπου η ευθύνη είναι αντιστρόφως ανάλογη της ταξικής σκοπιάς της εργασίας, και οι αστικοί κρατικοί μηχανισμοί πολύ ανθεκτικότεροι των (δια)χειριστών τους.

Είναι το κράτος εργαλείο;

Οι μηχανισμοί του αστικού κράτους όμως έχουν πολύ μεγαλύτερη συνοχή από τη σκέψη των επίδοξων κατακτητών τους. Με ένα και μοναδικό αδύνατο σημείο, την πολιτική των μαζών που δεν έχει τίποτε το κοινό με την «πολιτική» από την οπτική του κράτους, δηλαδή τις πολιτικές για τις δημόσιες επενδύσεις, την αναπαραγωγή της εργασίας, την πριμοδότηση των ξένων άμεσων επενδύσεων, τη φορολογική πολιτική, γενικότερα την ιεράρχηση επιλογών και τη λήψη αποφάσεων για τις υποδομές και τους πόρους των «παραγωγικών διαδικασιών» που συντελούνται κάτω από την κυριαρχία της σχέσης του κεφαλαίου. Το κράτος υπαγορεύει πολιτικές που στοχεύουν στη διευρυμένη αναπαραγωγή των κρατουσών κοινωνικών σχέσεων, με κριτήρια που σε τελική ανάλυση ορίζονται με βάση την αποδοτικότητα των κεφαλαίων με ή χωρίς κάποιες «κοινωνικές» προσμίξεις (π.χ. δημιουργία θέσεων εργασίας).

Στον αντίποδα βρίσκεται η διαδικασία μετάβασης που σε κάποια παλιότερη προσέγγιση είχε οριστεί σχηματικά ως σοβιέτ και αγορά, πολιτική ηγεμονία και κυριαρχία των εκπροσώπων των εργαζομένων τάξεων που ελέγχουν και επιβάλουν περιορισμούς στην αγορά. Η μετάβαση δεν είναι κάτι ασυμπτωτικό, μια ιδεατή πολιτική αλληγορία κάποιων γραφών, αλλά μια διαδικασία που εγκαινιάζεται από τη στιγμή που η πολιτική αποκτά έστω και ένα μικρό προβάδισμα έναντι της οικονομίας, με τις μάζες να είναι υποκείμενα μέσα στη συγκυρία. Και σίγουρα η πολιτική (τα «σοβιέτ») δεν είναι συνώνυμα μιας κρατικής γραφειοκρατίας που ενσαρκώνει τη θεσμική λατρεία των «δημόσιων» φορέων, των «δημόσιων» οργανισμών και εταιριών, των «δημόσιων» υπηρεσιών που εξαλείφουν «δια νόμου» την αγορά. Η τόσο οικεία και προσφιλής στην Αριστερά επιλογή «κρατικοποίησης της αγοράς» δεν είναι παρά η μεταφορά των αντιφάσεων που ενσωματώνει η αγορά στην κίνηση των κεφαλαίων στο εσωτερικό των κρατικών μηχανισμών, είναι μια αγορά που ενδύεται την λεοντή της «δημόσιας ιδιοκτησίας» για να συνεχίσει μακριά από τον οποιοδήποτε κοινωνικό έλεγχο να ρυθμίζει την κοινωνική εξέλιξη με βάση την κίνηση του (από την άποψη των νομικών μορφών) «δημόσιου» κεφαλαίου.

Και ο τόσο αναγκαίος για τη μετάβαση κοινωνικός έλεγχος (τα σοβιέτ δεν ήταν μια οποιαδήποτε γραφειοκρατική αντιπροσωπευτική μορφή εξουσίας, αλλά αμεσοδημοκρατικές μορφές εκπροσώπησης) δεν μπορεί να ταυτιστεί με τις κρατικές δομές διαχείρισης (κρατικές διοικήσεις, κρατικά συνδικάτα, αντιπροσωπευτικούς θεσμούς της «κοινωνίας των πολιτών», κλπ.), αλλά ούτε και με την «αποκέντρωση» των αποφάσεων σε ομάδες πολιτών, τοπικές κοινωνίες κλπ., που δεν είναι παρά η συγκεκριμένη έκφραση της αστικής διαχείρισης του καπιταλιστικού ανταγωνισμού ακόμα και σε διαδικασία μετάβασης. Ο κοινωνικός έλεγχος είναι η μορφή που θα πάρει η ταξική σύγκρουση στη μετάβαση, η μάχη με τις δυνάμεις και τη λογική της αγοράς, του καπιταλιστικού ανταγωνισμού, των ιδεολογιών και των πρακτικών που εμφορούνται από αυτές. Ο κοινωνικός έλεγχος δεν ταυτίζεται με τη «δημοκρατία», ούτε είναι διαδικαστικό διαχειριστικό ζήτημα που απλά χρειάζεται μια νομική επένδυση (η «δημόσια» επιχείρηση) για να επιλυθεί. Δυστυχώς, για τη μετάβαση δεν αρκεί απλά η «δημόσια» ιδιοκτησία και η «δημοκρατία». Απαιτείται και η εισβολή των μαζών στο προσκήνιο.