Κ.ΑΛ.Ο. το παραμύθι αλλά με τον δράκο τι θα γίνει;

Αναδημοσίευση από το "www.eksegersi.gr"

Μπορεί η «εναλλακτική οικονομία», που προεκλογικά έταζε ότι θα στηρίξει ο ΣΥΡΙΖΑ, να αντικαταστάθηκε από τα Μνημόνια, όμως επιτέλους ήρθε η ώρα που η «αυτοδιαχείριση» γίνεται πραγματικότητα, χωρίς κανείς από τους «Θεσμούς» να προβάλει την οποιαδήποτε αντίρρηση! Οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ θα είναι πρώτοι στην ιστορία της ανθρωπότητας που θα συνδυάσουν την «αυτοδιαχείρηση» με τα Μνημόνια και τη σκληρή πολιτική λιτότητας υπό επιτροπεία ΕΕ και ΔΝΤ! Δυστυχώς, το… μεγάλο αυτό νέο δε φαίνεται να ενθουσιάζει τα πλήθη που θα έπρεπε να βγουν στους δρόμους και να πανηγυρίζουν! Τέτοιο «σοσιαλισμό» ποιος τον περίμενε;

Πέρα από το γελοίο της υπόθεσης, η όλη ιστορία δυστυχώς δεν είναι για γέλια. Γιατί καλλιεργεί αυταπάτες σ’ έναν κόσμο (νέους στην πλειοψηφία τους, που δεν έχουν την πείρα των παλαιότερων, σε ανάλογα «συνεταιριστικά» εγχειρήματα που είχε πλασάρει το ΠΑΣΟΚ, τα οποία αποδείχτηκαν απάτες), καλώντας τον να γίνει «επιχειρηματίας» με… συνεταιριστικό πρόσωπο.

Αυτό ήταν που προβλήθηκε στην πρώτη έκθεση «Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας» (που πήρε τον εύγλωττο τίτλο Κ.ΑΛ.Ο.), την προηγούμενη βδομάδα (1-3 Νοέμβρη) στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων. Η έκθεση διοργανώθηκε υπό την αιγίδα του υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (του ίδιου υπουργείου που πέρασε όλες τις αντιασφαλιστικές ανατροπές τα τελευταία χρόνια) και συμμετείχαν 150 Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (ΚΟΙΝΣΕΠ), Συνεταιρισμοί Εργαζομένων, Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (ΚΟΙΣΠΕ) και φορείς της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, με προϊόντα και υπηρεσίες που επεκτείνονται σε όλο το φάσμα της οικονομίας, όπως εστίαση, τουρισμός, πολιτισμός, εκπαίδευση, ενημέρωση, υγεία, αγροδιατροφικός τομέας, μεταποίηση, περιβάλλον κ.ά, σύμφωνα με το δελτίο τύπου της έκθεσης (βλ. https://expo.foreis-kalo.gr/press-kit.php).

Οπως μας ενημερώνει η ιστοσελίδα με τον τίτλο «Πλατφόρμα Δικτύωσης Φορέων Κ.ΑΛ.Ο.», «οι Φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας είναι μη μονοπρόσωπα νομικά σχήματα που διοικούνται ισότιμα από τα μέλη τους, εφαρμόζουν σύστημα σύγκλισης στην αμοιβή της εργασίας και ποσοστώσεις στη διανομή των κερδών με υπέρτατο σκοπό την ανάπτυξη δραστηριοτήτων συλλογικής και κοινωνικής ωφέλειας» (https://foreis-kalo.gr/).

Πρωτοτυπία ή ξαναζεσταμένη σούπα;

Ας φύγουμε όμως από τις διακηρύξεις κι ας διερευνήσουμε την ουσία. Πρώτα από όλα, αυτά τα ωραία λογάκια δεν είναι παγκόσμια πρωτοτυπία των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Η «συνεταιριστική οικονομία» έχει εφαρμοστεί και εξακολουθεί να εφαρμόζεται σε πολλές καπιταλιστικές χώρες, αναπτυγμένες ή μη, και υπάρχουν δείγματα γραφής για τα αποτελέσματά της, τα οποία έχουμε απ’ αυτές εδώ τις στήλες παρουσιάσει αρκετά αναλυτικά (βλ. http://www.eksegersi.gr/ckeditor_assets/attachments/52/kontra_ektakto_4-13_web.pdf), χωρίς φυσικά να θεωρούμε ότι εξαντλήσαμε το θέμα.

Η «συνεταιριστική οικονομία» έχει εφαρμοστεί μάλιστα και επί ΠΑΣΟΚ και έχει αποτύχει. Οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ αντιγράφουν το ΠΑΣΟΚ και στον νόμο που ψήφισαν τον Οκτώβρη του 2016 (Ν.4430/31-10-2016) κάνουν αναφορά σε νόμους του ΠΑΣΟΚ (τον Ν.1667 της 6-12-1986 που αναφέρεται στους Αστικούς Συνεταιρισμούς για παράδειγμα).

Σε διεθνές επίπεδο, πιο πρόσφατη πηγή έμπνευσης των «αυτοδιαχειριστικών» μοντέλων, αποτέλεσε η αργεντίνικη κεραμοποιία «Σανόν» που καταλήφθηκε από τους εργάτες της το 2001, στην περίοδο που η Αργεντινή φλεγόταν από έντονες ταξικές συγκρούσεις που οδήγησαν στην πτώση πέντε προέδρων μέσα σε δύο βδομάδες. Ομως η «Σανόν» (που μετατράπηκε σε FaSinPat: Εργοστάσιο χωρίς αφεντικά), δεν μπόρεσε να αποτελέσει εναλλακτικό μοντέλο. Οχι μόνο γιατί δεν εξαπλώθηκε στη χώρα όπως θα περίμεναν κάποιοι (σήμερα η Αργεντινή έχει εδώ και δύο χρόνια δεξιό πρόεδρο, τον Μαουρίτσιο Μάκρι), αλλά και γιατί η FaSinPat δεν κατόρθωσε να εξασφαλίσει ένα καλό μεροκάματο που να ανταποκρίνεται σε μία καλή ζωή μέσα στον καπιταλισμό. Η ραγδαία αύξηση του πληθωρισμού «ροκάνισε» κάθε αύξηση που δινόταν στους μισθούς των εργατών, ενώ η κρίση του 2009 χτύπησε και την FaSinPat, η οποία αναγκάστηκε να περιορίσει την παραγωγή, με τους εργάτες να δουλεύουν πολλές φορές τζάμπα, ως «εθελοντές» για το «κοινό καλό». Οι εργάτες αναγκάστηκαν, επίσης, προκειμένου να νομιμοποιηθεί η κοπερατίβα, να πληρώσουν τα χρέη της προηγούμενης επιχείρησης, που είχε καταβάλει το κράτος, μέσω της πώλησης σε τιμές κόστους (δηλαδή πενταροδεκάρες) των προϊόντων που παράγουν στην πολιτεία του Νεουκέν. Γι’ αυτό δεν αποτελεί έκπληξη που η νομιμοποίηση της κοπερατίβας έγινε από το τοπικό κοινοβούλιο που ελεγχόταν από δεξιά πλειοψηφία (για περισσότερα βλ. http://www.eksegersi.gr/issue/619/Διεθνή/7187.Δουλεύοντας-χωρίς-αφεντικά-Πόσο-εφικτό-στον, http://www.eksegersi.gr/issue/620/Διεθνή/7486.Δουλεύοντας-χωρίς-αφεντικά-Πόσο-εφικτό-στον και http://www.eksegersi.gr/issue/621/Διεθνή/7740.Δουλεύοντας-χωρίς-αφεντικά-Πόσο-εφικτό-στον).

Διαχείριση της μιζέριας

Εδώ όμως, θα πει κανείς, δεν έχουμε να κάνουμε με χρεωμένες επιχειρήσεις που τις κατέλαβαν οι εργάτες τους, αλλά με νέες υγιείς επιχειρήσεις, στις οποίες θα εφαρμόζεται η ισότητα και η δικαιοσύνη. Απορίας άξιο είναι πώς αυτό μπορεί να γίνει ανεκτό μέσα σε ένα σκληρά ανταγωνιστικό καπιταλιστικό περιβάλλον, σε συνθήκες οικονομικής κρίσης μάλιστα! Πώς μπορεί να γίνει αυτό που οι ουτοπικοί σοσιαλιστές προσπάθησαν να πετύχουν τον 19ο αιώνα, με τον Ρόμπερτ Οουεν να καταλήγει να χάνει ολόκληρη την περιουσία του και να γίνεται κι αυτός εργάτης κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια της ζωής του. Δεν είχε όμως μία κυβέρνηση της «Αριστεράς» να τον στηρίξει, όπως οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, που αφού πέρσι έστειλαν τα ΜΑΤ να χτυπήσουν τους εργάτες της ΒΙΟΜΕ (το μεγαλύτερο αυτοδιαχειριστικό παράδειγμα στη χώρα μας), τώρα τους έδωσαν τη δυνατότητα να αγοράσουν τα μηχανήματα που είχαν πάρει από την εγκαταλελειμμένη επιχείρηση, προκαλώντας την ικανοποίηση του σωματείου που μίλησε για «μεγάλη νίκη» (http://biom-metal.blogspot.gr/2017/11/blog-post_6.html).

Πόσο όμως μπορεί να είναι μεγάλη μία νίκη, όταν τα μηχανήματα αγοράστηκαν από τους εργάτες στον πλειστηριασμό που έγινε; Από την άλλη, πόσο μπορεί αυτό το εγχείρημα να αντέξει, όταν το εργοστάσιο δεν μπορεί να δώσει τίποτε περισσότερο από ένα καλό… χαρτζιλίκι στους ελάχιστους εναπομείναντες εργάτες (20 τον αριθμό) που δουλεύουν σ’ αυτό; Γιατί χαρτζιλίκι είναι τα 350 ευρώ το μήνα που αναφερόταν προ διετίας ότι βγάζουν (στην καλύτερη περίπτωση μάλιστα) οι εργάτες (βλ. http://biom-metal.blogspot.gr/2015/03/blog-post_38.html).

Μύθος τα ίσα δικαιώματα

Από τη στιγμή που ο νόμος 4430/2016 προβλέπει ότι οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις θα έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν μισθωτή εργασία (με εργαζόμενους που δε θα είναι μέλη τους), σε ποσοστό 40% (για τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις) και 25% για τους Συνεταιρισμούς (βάσει των Αρθρων 18 & 28 του παραπάνω νόμου) και ορισμένες φορές έως 50% υπό προϋποθέσεις, καθώς και «εθελοντές» που θα κάνουν τζάμπα εργασία, κάθε λόγος για ίσα δικαιώματα πάει περίπατο. Από την άλλη, το ίδιο το νομικό πλαίσιο αφήνει ανοιχτή τη δυνατότητα για λαμογιές από τα μέλη που θα έχουν περισσότερη οικονομική δύναμη, μιας και σύμφωνα με το άρθρο 3 του Ν. 4430/16, τα κέρδη θα διανέμονται ως εξής: 5% για αποθεματικό, 35% στους εργαζόμενους του Φορέα και τα υπόλοιπα για δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και διεύρυνση της παραγωγικής δραστηριότητας. Αν μάλιστα τα 2/3 της Γενικής Συνέλευσης αποφασίσουν ότι θα πρέπει να δοθούν για το τρίτο περισσότερα λεφτά, τότε οι εργαζόμενοι μπορεί να πάρουν και λιγότερο από το 35% των κερδών.

Ποιος θα ελέγχει τη «διεύρυνση της παραγωγικής δραστηριότητας»; Υποτίθεται η Γενική Συνέλευση. Στην ουσία όμως θα είναι το Διοικητικό Συμβούλιο που θα έχει τον ουσιαστικό έλεγχο, μιας και Γενική Συνέλευση προβλέπεται να γίνεται τουλάχιστον μία φορά το χρόνο. Οπως λοιπόν οι καπιταλιστές περνούν στα έξοδα της επιχείρησης ατομικά τους έξοδα, το ίδιο μπορεί να κάνει το ΔΣ.

«Αλλη οικονομία» μέσα στον καπιταλισμό;

Ας αναλογιστούμε, πώς θα μπορούσαν οι εργάτες να ανταγωνιστούν τις μεγάλες καπιταλιστικές επιχειρήσεις, όταν οι τελευταίες έχουν τις άπειρες διασυνδέσεις με τον κρατικό μηχανισμό που τους προσφέρει ενίοτε φορολογική ασυλία, τους δίνει τη δυνατότητα να παρακάμψουν τους νόμους, τους δίνει ζεστό χρήμα (μέσω επιχορηγήσεων) και κάνει πολλές φορές τα στραβά μάτια για τα χρέη τους (ιδιαίτερα στα ασφαλιστικά ταμεία, που είναι το αγαπημένο σπορ των καπιταλιστών), πράγματα δηλαδή που αποφέρουν τεράστια κέρδη και δυνατότητα επέκτασης της παραγωγής;

Είναι τουλάχιστον αντιφατικό (για να μην πούμε κάτι χειρότερο), ορισμένοι που δηλώνουν «αναρχικοί» να πιστεύουν ότι μπορούν μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον να χτίσουν μια άλλη οικονομία (προς όφελος των εργαζομένων), τη στιγμή που κατακρίνουν τους κομμουνιστές που υποστηρίζουν έναν άλλο τύπο κράτους, της μορφής της δικτατορίας του προλεταριάτου (δικτατορίας όχι τύπου χούντας, αλλά καταπίεσης των πρώην καταπιεστών που θέλουν λυσσασμένα να επαναφέρουν τον καπιταλισμό). Αν μέσα στο κράτος της δικτατορίας του προλεταριάτου δεν είναι δυνατή η απελευθέρωση της εργασίας, πώς είναι δυνατόν αυτό να γίνει μέσα στο κράτος της δικτατορίας των καπιταλιστών;

Αυτά βέβαια είναι «ψιλά γράμματα» για ορισμένους που πιστεύουν ότι «εδώ και τώρα» μπορούν να χτίζουν εναλλακτικές οικονομίες σε μια κοινωνία που κυριαρχούν οι καπιταλιστές και μαστίζεται από όλες τις αρρώστιες του καπιταλισμού, σε συνθήκες μάλιστα υποχώρησης του εργατικού κινήματος (αντίθεση μεταξύ πνευματικής και σωματικής εργασίας εις βάρος της σωματικής, διαφορά πόλης-χωριού εις βάρος του χωριού, σκληρός ανταγωνισμός ακόμα και μέσα στους κόλπους της εργατικής τάξης, πλήρης απουσία ταξικής οργάνωσης των εργατών και γραφειοκρατικοποίηση των συνδικάτων).

Το θέμα είναι ότι οι υποστηρικτές της «εναλλακτικής οικονομίας» μέσα στον καπιταλισμό ξεπερνούν το πρόβλημα ότι κι αυτή η «εναλλακτική οικονομία», όσο δίκαιη κι αν εμφανίζεται στα χαρτιά, θα οδηγηθεί είτε στον αφανισμό (στην καλύτερη περίπτωση στη διαχείριση της μιζέριας) είτε στην κλασική καπιταλιστική οικονομία, όπως έγινε για παράδειγμα στην περίπτωση της ισπανικής «Μοδραγόν», που από μια μικρή συνεταιριστική επιχείρηση των 24 ατόμων το 1956 (επί φρανκικής δικτατορίας), μετατράπηκε σε πολυεθνική εταιρία με 94 εργοστάσια παραγωγής, από το Μεξικό, το Μαρόκο, την Κίνα και την Ταϊλάνδη μέχρι την Αυστραλία, με 84.000 εργαζόμενους στη δούλεψή της! Η «Μοδραγόν» κέρδισε μάλιστα το πρώτο βραβείο στον τομέα «τόλμης στην επιχειρηματικότητα» από τους Financial Times (βλ. δημοσίευμα στο http://www.tulankide.com/en/mondragon-corporation-winner-at-the-boldness-in-business-awards-organised-by-the-financial-times)! Το ότι αυτή η «τόλμη» συνοδεύτηκε από ξεζούμισμα αλλοδαπών εργατών (σε κάτι Πολωνίες και αλλού), απολύσεις και άλλες αρετές των κλασικών καπιταλιστικών επιχειρήσεων αποτελεί… λεπτομέρεια.

Δεν αρκεί να μαζευτούν μερικοί εργαζόμενοι και να συμφωνήσουν ότι θα μοιράζονται τα κέρδη της επιχείρησης που θα στήσουν για να δημιουργηθεί η «εναλλακτική οικονομία». Η επιχείρηση χρειάζεται σταθερό κεφάλαιο, δηλαδή μηχανήματα, υπολογιστές, γραφεία, κτίρια να στεγαστεί και πρώτες ύλες για να μπορέσει να λειτουργήσει. Ποιος θα βάλει αυτό το κεφάλαιο; Οι εργάτες από κοινού; Ακόμα όμως κι αν κάνουμε την υπόθεση ότι κάποιος κέρδισε το… τζόκερ και βάζει τα λεφτά, ο πρώτος διαχωρισμός έχει ήδη γίνει. Ακόμα κι αν στα χαρτιά αυτός θα έχει την ίδια δύναμη στις συνελεύσεις (μία ψήφος για κάθε μέλος), ποιος μπορεί να αμφισβητήσει την εξουσία του εις βάρος των άλλων, αφού με την απειλή ότι θα φύγει και θα πάρει μαζί του ό,τι έβαλε, θα μπορέσει να επιβληθεί στους άλλους;

Καπιταλισμός σημαίνει δύναμη βάσει του κεφαλαίου κι αυτό δε θα μπορούσε να αποφευχθεί σε μία επιχείρηση, όποιον τίτλο κι αν φορέσει, από τη στιγμή που αυτή στήνεται σε μια εμπορευματική κοινωνία, που κριτήριο έχει το κέρδος και όχι την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών. Οταν κριτήριο είναι η παραγωγή εμπορευμάτων ως ανταλλακτικές αξίες (με στόχο να ανταλλαγούν εμπορεύματα που περιέχουν ίση ποσότητα κοινωνικής εργασίας ή με το γενικό τους ισοδύναμο, όπως είναι το χρήμα) και όχι ως αξίες χρήσης (για την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών), όταν απουσιάζει ο οποιοσδήποτε κεντρικός σχεδιασμός στην οικονομία, με αποτέλεσμα η παραγωγή να γίνεται άναρχα και κανείς να μη γνωρίζει πόσα εμπορεύματα αυτού του τύπου θα πρέπει να παραχθούν προς κατανάλωση από την κοινωνία, όταν η κάθε μία επιχείρηση ανταγωνίζεται την άλλη (ακόμα κι αν κι οι δύο είναι συνεταιριστικές) με στόχο την επικράτηση στην αγορά (η οποία όλο και στενεύει, λόγω της μείωσης της αγοραστικής δυνατότητας των ανθρώπων), όταν με λίγα λόγια κυριαρχεί ο άγριος καπιταλιστικός ανταγωνισμός που οδηγεί στην ένταση της εκμετάλλευσης των εργατών και στις κρίσεις υπερπαραγωγής (όχι γιατί η εργαζόμενη κοινωνία είναι πλήρης από εμπορεύματα, αλλά γιατί δεν έχει τα χρήματα να τα αγοράσει), τότε πώς θα μπορέσει να σταθεί μία συνεταιριστική επιχείρηση στη βάση της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισοτιμίας των μελών της; Ρητορικό είναι το ερώτημα, φυσικά, μιας και επιβεβαιώνεται στη ζωή, όμως ορισμένοι πρέπει να σπάσουν πολλές φορές το κεφάλι τους για να το καταλάβουν.

Κλείνοντας αυτή τη σύντομη αναφορά πάνω σ’ αυτό το τεράστιο ζήτημα, σας καλούμε να διαβάσετε το παρακάτω απόσπασμα από την μπροσούρα «Κατάληψη Σανόν – Συνέντευξη με τους εργάτες», που δημοσιεύτηκε στα ισπανικά το Δεκέμβρη του 2003 στο γερμανικό περιοδικό Wildcat και μεταφράστηκε στα Αγγλικά τον Ιούλη του 2006 (http://libcom.org/library/zano www.wildcat-www.de/wildcat/68/zanon-english.pdn-factory-occupation-interview-with-workers και f). Ο συγγραφέας της μπροσούρας αυτής κάθε άλλο παρά εχθρικός προς τους εργάτες και το αυτοδιαχειριζόμενο εργοστάσιο ήταν. Παραδέχτηκε όμως τα αυτονόητα, επικαλούμενος μάλιστα και ένα καπιταλιστικό περιοδικό, τον Economist:

«Ομως οι αυτοδιοικούμενες επιχειρήσεις, σαν νησιά στον ωκεανό του καπιταλισμού, είναι αντιφατικά εγχειρήματα, που μπορούν εύκολα να κολλήσουν και να μετατραπούν σε αυτοδιοίκηση της μιζέριας… Το καπιταλιστικό περιοδικό “The Economist“ (σ.σ. 7 Νοέμβρη 2002, http://www.economist.com/node/ 1431691) ανησυχεί λίγο για τη “διάβρωση των δικαιωμάτων της ιδιοκτησίας“, αλλά είναι γενικά αισιόδοξο: “Αυτό το κίνημα δεν απειλεί τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις“ - επειδή η επαναλειτουργία των εργοστασίων υπό εργατικό έλεγχο δεν βοηθά μόνο τους εργάτες, αλλά και τους εργοδότες, επειδή θα μπορούσε να σώσει μηχανήματα από φθορές και βανδαλισμούς. Οι δημοσιογράφοι του Economist δεν έφτασαν σ’ αυτό το συμπέρασμα μόνοι τους, επικαλέστηκαν δύο αντιπροσώπους του MNER, του εθνικού κινήματος των αυτοδιοικούμενων επιχειρήσεων. Το MNER οργανώνει περίπου 8.000 εργάτες που δουλεύουν σε περίπου ογδόντα αυτοδιοικούμενες κοπερατίβες. Οι περισσότερες κατειλημμένες εταιρίες προσδοκούσαν να φτιάξουν κοπερατίβες, έτσι ήταν ικανές να αποφύγουν τουλάχιστον την εκποίηση και την υποχρεωτική πώληση. Προϋπόθεση γι’ αυτή τη νομιμοποίηση ήταν οι εργάτες να αναλάβουν τα χρέη του προηγούμενου ιδιοκτήτη. Συνεπώς, η πίεση στους εργάτες να εργάζονται παραγωγικά και σύμφωνα με τις ανάγκες των αγορών είναι υψηλή. Μέχρι στιγμής δεν έχει πτωχεύσει εντελώς καμία κολεκτίβα, όμως πολλές απ’ αυτές πληρώνουν πολύ χαμηλούς μισθούς και εξαναγκάζονται να κάνουν περικοπές στα ασφαλιστικά δικαιώματα και τις συνθήκες εργασίας ή ακόμα και να διώχνουν εργάτες. Σε ορισμένες κοπερατίβες ο μισθός μόλις που φτάνει για να βγάλεις τα προς το ζην. Οι καταληψίες είναι ικανοί να αναστείλουν την καπιταλιστική διοίκηση μέσα στην εταιρία, αλλά δεν μπορούν να ελέγξουν την αγορά. Στην αγορά είναι υποχρεωμένοι να ανταγωνιστούν άλλες εταιρίες, τις οποίες μπορούν να ανταγωνιστούν μόνο αυξάνοντας την δικιά τους εκμετάλλευση».

ΚΟΝΤΡΑ: ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟΥ 11 ΝΟΕΜΒΡΗ