Αναρτήσεις
Σχολιασμός της πρότασης Λαφοντέν
Σύνοδος Κορυφής για ένα σχέδιο Β στην Ευρώπη
Παρίσι, 23-24 Ιανουαρίου 2016
Ομιλία του Eμιλιάνο Μπρανκάτσιο
Ο Όσκαρ Λαφοντέν προτείνει την επιστροφή στο παλιό Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ). Για να είναι η λύση αυτή βιώσιμη είναι αναγκαία η επιβολή κυρώσεων σε χώρες που εφαρμόζουν αποπληθωριστικές πολιτικές για να συσσωρεύουν πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Ένα αποτελεσματικό σύστημα κυρώσεων θα μπορούσε να βασίζεται σε κάποιους περιορισμούς στην απεριόριστη διακίνηση των κεφαλαίων από και προς τις χώρες αυτές. Στο όνομα του πολιτικού ρεαλισμού, αυτή η λύση θα μπορούσε να εφαρμοστεί άμεσα και ανεξάρτητα από μια συγκεκριμένη χώρα, όπως θα μπορούσε να επεκταθεί και βήμα-βήμα με συμφωνίες μεταξύ των χωρών.
1. Η Προειδοποίηση των οικονομολόγων [*] : η τύχη του ευρώ είναι προδιαγεγραμμένη.
Το Σεπτέμβρη του 2013, η εφημερίδα Financial Times δημοσίευσε την «Προειδοποίηση των οικονομολόγων» («The economists'warning»), μια επιστολή που υπέγραφαν πολλά σημαίνοντα μέλη της διεθνούς ακαδημαϊκής κοινότητας από διαφορετικές σχολές σκέψης: ο Dani Rodrik,ο James Galbraith, ο Wendy Carlin, ο Jan Kregel, ο Mauro Gallegati και άλλοι. [1]
Το σκεφτικό ήταν το εξής. Η συνέχιση των περιοριστικών και αποπληθωριστικών πολιτικών της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης θα αυξήσει τις ανισορροπίες ανάμεσα στις πιστώτριες και στις οφειλέτριες χώρες, με συνέπεια την συγκέντρωση κεφαλαίων από το Νότο προς τη Βόρεια Ευρώπη και τις τραπεζικές κρίσεις. Εξαιτίας αυτού, το μέλλον του ευρώ είναι προδιαγεγραμμένο. Η Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση, τουλάχιστον όπως την γνωρίσαμε, θα έχει την τάση να εκραγεί και οι υπεύθυνοι πολιτικοί θα αναγκαστούν τότε να επιλέξουν μεταξύ των διαφόρων τρόπων εξόδου από το ευρώ, που έχουν διαφορετικές επιπτώσεις στις διάφορες κοινωνικές τάξεις.
Αυτά ήταν τα συμπεράσματα της Προειδοποίησης των οικονομολόγων, πριν δύο και πάνω χρόνια και υπάρχουν αρκετοί λόγοι που μας κάνουν να πιστεύουμε ότι οι βασικές της θέσεις εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα και ότι μπορούν να επιβεβαιωθούν στο μέλλον. Αν δεχτούμε αυτά τα επιχειρήματα, τότε θα πρέπει να βγάλουμε δύο συμπεράσματα. Πρώτον,ότι ένα «Σχέδιο Β για την Ευρώπη» θα χρειαστεί , αργά ή γρήγορα, για λόγους αντικειμενικούς. Η ύπαρξη ενός τέτοιου «Σχεδίου Β» δεν θα είναι μια μειοψηφούσα πολιτική επιλογή, αλλά μια ιστορική αναγκαιότητα. Δεύτερον, ότι δεν υπάρχει μόνο ένα «Σχέδιο Β». Η ιστορία των προηγούμενων κρίσεων δείχνει ότι οι επιλογές εξόδου από ένα νομισματικό καθεστώς είναι ποικίλες και πολύ διαφορετικές, και η καθεμία έχει διαφορετικές επιπτώσεις για τις κοινωνικές ομάδες που εμπλέκονται [2].
2. Η πρόταση Σόιμπλε: το τέλειο «Σχέδιο Β» προς όφελος των πιστωτών
Ας δούμε για παράδειγμα το «Σχέδιο Β» για την Ελλάδα που πρότεινε ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Η επιλογή αυτή είναι η μόνη που αναφέρεται ρητά στα επίσημα έγγραφα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ειδικότερα στα πρακτικά του Γιουρογκρούπ [3]
Η πρόταση Σόιμπλε μπορεί να θεωρηθεί ως το τέλειο «Σχέδιο Β» για τους πιστωτές και ο λόγος είναι απλός: η ενδεχόμενη μετατροπή του χρέους [στο νέο εθνικό νόμισμα ΣτΜ] είναι αυτό που φοβίζει πραγματικά τους δανειστές. Το σχέδιο Σόιμπλε θα επέτρεπε στην Ελλάδα να εγκαταλείψει το ευρώ, αλλά ο στόχο είχε την αποτροπή της πιθανότητας η Ελλάδα να επαναπροσδιορίσει το χρέος της σε υποτιμημένες δραχμές. Η ιστορία έχει πολλά να μας διδάξει ως προς αυτό: μπροστά στον κίνδυνο της μετατροπής του χρέους σε δραχμές, τους πιστωτές δεν μπορούν να προστατέψουν απλές συμβατικές δεσμεύσεις. Οπότε, ο Σόιμπλε προτείνει μια λύση που τους προστατεύει. Γνώριζε ότι αν η Ελλάδα εγκατέλειπε το ευρώ τότε οι εισαγωγές της θα ήταν περισσότερες από τις εξαγωγές της, δηλαδή θα βρισκόταν με ένα εξωτερικό έλλειμμα που θα έπρεπε να καλύψει. Να σημειωθεί ότι αυτό το εξωτερικό έλλειμμα δεν θα μειωνόταν με την υποτίμηση της δραχμής, τουλάχιστον όχι αμέσως. Γιαυτό και προσφέρθηκε να βοηθήσει οικονομικά την ελληνική κυβέρνηση για να καλύψει το εξωτερικό της έλλειμμα μετά την έξοδο της από το ευρώ και με μια πιθανή αναδιάρθρωση του χρέους της, αλλά μόνο με την προϋπόθεση ότι το ελληνικό χρέος θα παραμείνει σε ευρώ.
Το «Σχέδιο Β» Σόιμπλε θυμίζει κάπως την πρόταση κλειδί του Γατόπαρδου, ένα πολύ γνωστό ιταλικό μυθιστόρημα: όλα αλλάζουν για να μην αλλάξει τίποτα. Με το σχέδιο Σόιμπλε, όλα έπρεπε να αλλάξουν, ακόμη και το νόμισμα, για να μην αλλάξει τίποτα στην ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα σε οφειλέτες και πιστωτές, και τις κοινωνικές τάξεις. Αυτό το είδος «Σχεδίου Β» θα ήταν καταστροφικό. Τα χειρότερο από τη παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ και τα χειρότερα από την έξοδο της χώρας από το ευρώ.
Να το πούμε καθαρά: με δεδομένη τη σημερινή ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη, και με δεδομένη την τεράστια καθυστέρηση των δυνάμεων της αριστεράς ως προς το θέμα αυτό, αν η κατάσταση στην Ευρωζώνη χειροτερέψει, η πρόταση Σόιμπλε θα μπορούσε να είναι το μόνο «Σχέδιο Β» στην τράπεζα των μελλοντικών διαπραγματεύσεων, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για άλλες χώρες.
3. Η πρόταση Λαφοντέν: επιστροφή στο παλιό Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ)
Ευτυχώς υπάρχουν και άλλες λύσεις, όπως για παράδειγμα, το «Σχέδιο Β», που έχει να κάνει με τη δυνατότητα επιστροφής στο παλιό ΕΝΣ. Αυτή η εναλλακτική λύση προτάθηκε από διάφορα μέρη και ο Όσκαρ Λαφοντέν, όπως γνωρίζουμε, είναι ένας από τους υποστηρικτές της. [4]
Ένα από τα πλεονεκτήματα της πρότασης Λαφοντέν, κατά την άποψη μου, είναι ότι καθιστά σαφές ότι αν αφεθούν οι συναλλαγματικές ισοτιμίες στο έλεος των δυνάμεων της αγοράς, αυτό δεν θα ήταν και το καλύτερο. Οι κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες υποτίθεται ότι θα ενισχύσουν την κερδοσκοπία και θα λειτουργήσουν σε όφελος του χειρότερου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Εξάλλου, δεν είναι βέβαιο ότι θα βοηθούσαν να επιλυθούν οι διαρθρωτικές ανισορροπίες και να μειωθεί η συγκέντρωση κεφαλαίων στη σημερινή ζώνη του ευρώ. [5]
Κατά τη γνώμη μου, πάντως, η πρόταση Λαφοντέν δεν είναι αρκετή από μόνη της, και θα πρέπει να συμπληρωθεί. Η ιδέα της επιστροφής στο παλιό ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα μπορεί να θεωρηθεί ως μια καταρχήν υπόθεση, αλλά όχι ως τελικό σημείο της ανάλυσής μας. Το αδύνατο σημείο μιας ενδεχόμενης επιστροφής στο ΕΝΣ είναι ότι προσκρούει σε ένα πρόβλημα που στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία έχει αναλυθεί διεξοδικά και σε βάθος, με την επονομασία της «αδύνατης τριάδας» (The impossibletrinity) ή του «ασυνεπούς κουαρτέτου» της παγκόσμιας οικονομίας. Με λίγα λόγια, το πρόβλημα έχει να κάνει με τη δυσκολία που έχει κάθε χώρας να διασφαλίσει περιθώρια αυτονομίας στη χάραξη εθνικής οικονομικής πολιτικής σε συνθήκες πλήρους ελευθερίας της κυκλοφορίας του διεθνούς κεφαλαίου και των αγαθών. Για παράδειγμα, σε συνθήκες απόλυτης ελευθερίας κυκλοφορίας των εμπορευμάτων και ιδιαίτερα των κεφαλαίων, μια χώρα που έχει την τάση να συσσωρεύει ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών δεν μπορεί να ακολουθήσει οικονομικές πολιτικές που στοχεύουν στην αύξηση της απασχόλησης.
Να σημειωθεί ότι η δυνατότητα προσαρμογής των συναλλαγματικών ισοτιμιών, η οποία προβλεπόταν από το EΝΣ, δεν ήταν αρκετή για να λυθεί το πρόβλημα. Οι οικονομικές πολιτικές των χωρών που έχουν μια τάση αύξησης των εξωτερικών ελλειμμάτων τους επηρεάστηκαν πολύ από την οικονομική πολιτική της Γερμανίας, της ηγεμονικής χώρας που συσσώρευε πλεονάσματα. Σε αυτό ακριβώς το σημείο έπεσε και η ιδέα για μια Κεντρική Τράπεζα στις αρχές της δεκαετίας του '90, κυρίως από τη Γαλλία. Η επικρατούσα άποψη στη Γαλλία ήταν ότι το EΝΣ κυριαρχείται από τις νομισματικές πολιτικές της Γερμανίας και ότι μια Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα έκανε πιο αποδεκτές τις πολιτικές επιλογές. Αν ξεχάσουμε τους όρους της μετάβασης από την EΝΣ στην Ευρωζώνη, τότε κινδυνεύουμε να υποτιμήσουμε ορισμένες κρίσιμες πτυχές της ιστορίας της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Γιαυτό πιστεύω ότι, αν και η πρόταση Λαφοντέν να συζητηθεί η επιστροφή στην ΕΝΣ είναι ευπρόσδεκτη, για να κάνουμε ένα βήμα προς τα εμπρός είναι, ίσως, απαραίτητο να βρεθεί κάποιος τρόπος περιορισμού της ηγεμονίας των χωρών με πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, που υπάρχει και σήμερα, αλλά υπήρχε και στα πλαίσια του ΕΝΣ. Για να γίνω πιο σαφής, μια απλή επιστροφή στο ΕΝΣ σήμερα δεν θα ήταν αρκετή για να επιλυθούν οι τεράστιες ανισορροπίες που τροφοδοτούνται από τον σχετικό αποπληθωρισμό των μισθών στη Γερμανία, όπου, από το 1999 μέχρι το 2013 η ονομαστική αξία των μισθώναυξήθηκε μόλις το μισό σε σύγκριση με το μέσο όρο της ευρωζώνης.
4. Έλεγχοι κεφαλαίων κατά αποπληθωριστικών πολιτικών
Οι οικονομολόγοι γνωρίζουν ότι υπάρχει μόνο μία λογική λύση για αυτό το πρόβλημα: σε χώρες που χρησιμοποιούν τον αποπληθωρισμό για να αυξήσουν τα εξωτερικά τους πλεονάσματα θα πρέπει να επιβάλλεται ένα είδος κυρώσεων.
Σε μια προοπτική «Σχεδίου Α», μεταρρύθμισης των συνθηκών της ΕΕ, θα μπορούσαν να επιβληθούν χρηματικές κυρώσεις ανάλογες με αυτές που προβλέπονται σήμερα για τις χώρες με υπερβολικά δημοσιονομικά ελλείμματα. Στην πράξη, αυτό θα διεύρυνε το σημερινό sixpack (εξάπτυχο)[**] και θα το έκανε ακόμα πιο δεσμευτικό. Το πρόβλημα είναι ότι ένα «Σχέδιο Α» δεν φαίνεται πολύ ρεαλιστικό, τουλάχιστον σε αυτήν την ιστορική περίοδο.
Σε μια πιο ρεαλιστική προοπτική ενός «Σχεδίου Β», λοιπόν, με τις ευρωπαϊκές συνθήκες να μην αναθεωρούνται και την ευρωζώνη να τείνει να εκραγεί, τι είδους κυρώσεις θα μπορούσαν να επιβληθούν σε χώρες οι οποίες, παρά τα μεγάλα πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, εξακολουθούν να υιοθετούν ακόμα αποπληθωριστικές πολιτικές; Νομίζω ότι μόνο μία λογική απάντηση μπορεί να υπάρξει: εισαγωγή ορίων στην ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων, και ίσως και εμπορευμάτων, από και προς τις χώρες αυτές.
Κατά τη γνώμη μου, αυτό σημαίνει, ότι η επιστροφή σε ένα είδος ΕΝΣ θα πρέπει να συνδυαστεί με τη δυνατότητα επιβολής ελέγχων στην διακίνηση κεφαλαίων προς και από χώρες που χρησιμοποιούν τον αποπληθωρισμό προκειμένου να συσσωρεύουν πλεονάσματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Σας παρακαλώ σημειώστε ότι αυτή η λύση έχει έγκυρες βιβλιογραφικές αναφορές. Ίχνη της θα βρούμε σε μελέτες της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας σχετικά με τα λεγόμενα «πρότυπα εργασίας» (labour standards), αλλά και στο καταστατικό του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Την πρόταση αυτή την ονομάζω «European Monetary Balanced Agreement» (EMBA), Ισορροπημένη Ευρωπαϊκή Νομισματική Συμφωνία , αλλά δεν είναι το όνομα αυτό που έχει σημασία. [6] Αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι ότι μια τέτοια λύση θα μπορούσε να εγκριθεί αμέσως, από κάθε χώρα ξεχωριστά, και να επεκταθεί βήμα-βήμα, με συμφωνίες με άλλες χώρες. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που τη θεωρώ μια πρόταση πιο ρεαλιστική από άλλες.
5. Ενάντια στο μαύρο κύμα της ξενοφοβίας
Το σχέδιο που μόλις περιγράψαμε συνεπάγεται , αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «προοδευτική κριτική» των αυθαιρεσιών της παγκοσμιοποίησης. Κατά τη γνώμη μου, η κριτική αυτή μπορεί να είναι και ένας τρόπος αντιμετώπισης του μαύρου κύματος των σημερινών νεοφασισμών.
Στο σημείο αυτό, επιτρέψτε μου να δώσω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Ενώ οι ξενόφοβοι εθνικιστές αγωνίζονται για αυστηρότερους ελέγχους στη μετανάστευση, μια ανανεωμένη αριστερά θα πρεπε να αντιτάσσει σ’ αυτό το μαύρο κύμα την εναλλακτική πρόταση για μέτρα ελέγχου της ανεξέλεγκτης διακίνησης των κεφαλαίων από και προς χώρες που εφαρμόζουν πολιτικές αποπληθωρισμού και ανταγωνισμού των μισθών προς τα κάτω. Οι δυνάμεις της δεξιάς κερδίζουν τη συναίνεση μέσα από μια εύκολη μάχη κατά της μετανάστευσης. Σήμερα είναι η στιγμή να προτείνουμε μια λογική και προοδευτική εναλλακτική λύση: να σταματήσουν οι ανεξέλεγκτες και αποπληθωριστικές κινήσεις κεφαλαίων.
6. Μια κριτική στα πιο ακραία χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Κοινής Αγοράς
Κλείνοντας, πιστεύω ότι τώρα είναι η ώρα να ξεπεράσουμε μια παρεξήγηση που έχει τις ρίζες της σε απλοϊκές ερμηνείες του εργατικού διεθνισμού. Θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε σε εμάς τους ίδιους ότι το να υποστηρίζουμε τον εργατικό διεθνισμό δεν σημαίνει ότι αποδεχόμαστε αδιάκριτα την παγκοσμιοποίηση, αλλά ότι μάλλον απαιτείται μια συνεχής οργάνωση των κοινωνικών αγώνων, για μια ισορροπημένη και ειρηνική ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων ανάμεσα στα έθνη.
Από την άποψη αυτή, η πρόταση του Λαφοντέν και άλλων για επιστροφή στο ΕΝΣ είναι ευπρόσδεκτη. Αλλά αν πραγματικά θέλουμε να προτείνουμε ένα συνεκτικό «σχέδιο Β για την Ευρώπη» τότε θα πρέπει να μιλήσουμε καθαρά : θα πρέπει να αμφισβητούμε, δηλαδή, όχι μόνο το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα, αλλά και τα πιο ακραία χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Κοινής Αγοράς, αρχίζοντας από την ελευθερία κινήσεων του κεφαλαίου από και προς τις αποπληθωριστικές χώρες.
Η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση βέβαια δεν έχει ολοκληρωθεί, αλλά περνάει μια ιστορική κρίση. Τα κόμματα της δεξιάς έχουν παρατηρήσει την τάση αυτή και την εκμεταλλεύονται προς όφελός τους. Οι δυνάμεις της αριστεράς θα πρέπει αυτό να το αντιμετωπίσουν με πρωτότυπες, διεθνιστικές και κριτικές προτάσεις για τη σημερινή, σύνθετη ιστορική φάση. Η επιστροφή σε ένα είδος Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος με ελέγχους κεφαλαίων κατά των αποπληθωριστικών πολιτικών θα μπορούσε να είναι μια επιλογή, συνεπής και ορθολογική προς το συμφέρον των εργαζομένων και της ειρήνης, στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο. Σας ευχαριστώ.
_____________________________________________
Σημειώσεις
Ο Όσκαρ Λαφοντέν προτείνει την επιστροφή στο παλιό Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ). Για να είναι η λύση αυτή βιώσιμη είναι αναγκαία η επιβολή κυρώσεων σε χώρες που εφαρμόζουν αποπληθωριστικές πολιτικές για να συσσωρεύουν πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Ένα αποτελεσματικό σύστημα κυρώσεων θα μπορούσε να βασίζεται σε κάποιους περιορισμούς στην απεριόριστη διακίνηση των κεφαλαίων από και προς τις χώρες αυτές. Στο όνομα του πολιτικού ρεαλισμού, αυτή η λύση θα μπορούσε να εφαρμοστεί άμεσα και ανεξάρτητα από μια συγκεκριμένη χώρα, όπως θα μπορούσε να επεκταθεί και βήμα-βήμα με συμφωνίες μεταξύ των χωρών.
1. Η Προειδοποίηση των οικονομολόγων [*] : η τύχη του ευρώ είναι προδιαγεγραμμένη.
Το Σεπτέμβρη του 2013, η εφημερίδα Financial Times δημοσίευσε την «Προειδοποίηση των οικονομολόγων» («The economists'warning»), μια επιστολή που υπέγραφαν πολλά σημαίνοντα μέλη της διεθνούς ακαδημαϊκής κοινότητας από διαφορετικές σχολές σκέψης: ο Dani Rodrik,ο James Galbraith, ο Wendy Carlin, ο Jan Kregel, ο Mauro Gallegati και άλλοι. [1]
Το σκεφτικό ήταν το εξής. Η συνέχιση των περιοριστικών και αποπληθωριστικών πολιτικών της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης θα αυξήσει τις ανισορροπίες ανάμεσα στις πιστώτριες και στις οφειλέτριες χώρες, με συνέπεια την συγκέντρωση κεφαλαίων από το Νότο προς τη Βόρεια Ευρώπη και τις τραπεζικές κρίσεις. Εξαιτίας αυτού, το μέλλον του ευρώ είναι προδιαγεγραμμένο. Η Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση, τουλάχιστον όπως την γνωρίσαμε, θα έχει την τάση να εκραγεί και οι υπεύθυνοι πολιτικοί θα αναγκαστούν τότε να επιλέξουν μεταξύ των διαφόρων τρόπων εξόδου από το ευρώ, που έχουν διαφορετικές επιπτώσεις στις διάφορες κοινωνικές τάξεις.
Αυτά ήταν τα συμπεράσματα της Προειδοποίησης των οικονομολόγων, πριν δύο και πάνω χρόνια και υπάρχουν αρκετοί λόγοι που μας κάνουν να πιστεύουμε ότι οι βασικές της θέσεις εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα και ότι μπορούν να επιβεβαιωθούν στο μέλλον. Αν δεχτούμε αυτά τα επιχειρήματα, τότε θα πρέπει να βγάλουμε δύο συμπεράσματα. Πρώτον,ότι ένα «Σχέδιο Β για την Ευρώπη» θα χρειαστεί , αργά ή γρήγορα, για λόγους αντικειμενικούς. Η ύπαρξη ενός τέτοιου «Σχεδίου Β» δεν θα είναι μια μειοψηφούσα πολιτική επιλογή, αλλά μια ιστορική αναγκαιότητα. Δεύτερον, ότι δεν υπάρχει μόνο ένα «Σχέδιο Β». Η ιστορία των προηγούμενων κρίσεων δείχνει ότι οι επιλογές εξόδου από ένα νομισματικό καθεστώς είναι ποικίλες και πολύ διαφορετικές, και η καθεμία έχει διαφορετικές επιπτώσεις για τις κοινωνικές ομάδες που εμπλέκονται [2].
2. Η πρόταση Σόιμπλε: το τέλειο «Σχέδιο Β» προς όφελος των πιστωτών
Ας δούμε για παράδειγμα το «Σχέδιο Β» για την Ελλάδα που πρότεινε ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Η επιλογή αυτή είναι η μόνη που αναφέρεται ρητά στα επίσημα έγγραφα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ειδικότερα στα πρακτικά του Γιουρογκρούπ [3]
Η πρόταση Σόιμπλε μπορεί να θεωρηθεί ως το τέλειο «Σχέδιο Β» για τους πιστωτές και ο λόγος είναι απλός: η ενδεχόμενη μετατροπή του χρέους [στο νέο εθνικό νόμισμα ΣτΜ] είναι αυτό που φοβίζει πραγματικά τους δανειστές. Το σχέδιο Σόιμπλε θα επέτρεπε στην Ελλάδα να εγκαταλείψει το ευρώ, αλλά ο στόχο είχε την αποτροπή της πιθανότητας η Ελλάδα να επαναπροσδιορίσει το χρέος της σε υποτιμημένες δραχμές. Η ιστορία έχει πολλά να μας διδάξει ως προς αυτό: μπροστά στον κίνδυνο της μετατροπής του χρέους σε δραχμές, τους πιστωτές δεν μπορούν να προστατέψουν απλές συμβατικές δεσμεύσεις. Οπότε, ο Σόιμπλε προτείνει μια λύση που τους προστατεύει. Γνώριζε ότι αν η Ελλάδα εγκατέλειπε το ευρώ τότε οι εισαγωγές της θα ήταν περισσότερες από τις εξαγωγές της, δηλαδή θα βρισκόταν με ένα εξωτερικό έλλειμμα που θα έπρεπε να καλύψει. Να σημειωθεί ότι αυτό το εξωτερικό έλλειμμα δεν θα μειωνόταν με την υποτίμηση της δραχμής, τουλάχιστον όχι αμέσως. Γιαυτό και προσφέρθηκε να βοηθήσει οικονομικά την ελληνική κυβέρνηση για να καλύψει το εξωτερικό της έλλειμμα μετά την έξοδο της από το ευρώ και με μια πιθανή αναδιάρθρωση του χρέους της, αλλά μόνο με την προϋπόθεση ότι το ελληνικό χρέος θα παραμείνει σε ευρώ.
Το «Σχέδιο Β» Σόιμπλε θυμίζει κάπως την πρόταση κλειδί του Γατόπαρδου, ένα πολύ γνωστό ιταλικό μυθιστόρημα: όλα αλλάζουν για να μην αλλάξει τίποτα. Με το σχέδιο Σόιμπλε, όλα έπρεπε να αλλάξουν, ακόμη και το νόμισμα, για να μην αλλάξει τίποτα στην ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα σε οφειλέτες και πιστωτές, και τις κοινωνικές τάξεις. Αυτό το είδος «Σχεδίου Β» θα ήταν καταστροφικό. Τα χειρότερο από τη παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ και τα χειρότερα από την έξοδο της χώρας από το ευρώ.
Να το πούμε καθαρά: με δεδομένη τη σημερινή ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη, και με δεδομένη την τεράστια καθυστέρηση των δυνάμεων της αριστεράς ως προς το θέμα αυτό, αν η κατάσταση στην Ευρωζώνη χειροτερέψει, η πρόταση Σόιμπλε θα μπορούσε να είναι το μόνο «Σχέδιο Β» στην τράπεζα των μελλοντικών διαπραγματεύσεων, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για άλλες χώρες.
3. Η πρόταση Λαφοντέν: επιστροφή στο παλιό Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ)
Ευτυχώς υπάρχουν και άλλες λύσεις, όπως για παράδειγμα, το «Σχέδιο Β», που έχει να κάνει με τη δυνατότητα επιστροφής στο παλιό ΕΝΣ. Αυτή η εναλλακτική λύση προτάθηκε από διάφορα μέρη και ο Όσκαρ Λαφοντέν, όπως γνωρίζουμε, είναι ένας από τους υποστηρικτές της. [4]
Ένα από τα πλεονεκτήματα της πρότασης Λαφοντέν, κατά την άποψη μου, είναι ότι καθιστά σαφές ότι αν αφεθούν οι συναλλαγματικές ισοτιμίες στο έλεος των δυνάμεων της αγοράς, αυτό δεν θα ήταν και το καλύτερο. Οι κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες υποτίθεται ότι θα ενισχύσουν την κερδοσκοπία και θα λειτουργήσουν σε όφελος του χειρότερου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Εξάλλου, δεν είναι βέβαιο ότι θα βοηθούσαν να επιλυθούν οι διαρθρωτικές ανισορροπίες και να μειωθεί η συγκέντρωση κεφαλαίων στη σημερινή ζώνη του ευρώ. [5]
Κατά τη γνώμη μου, πάντως, η πρόταση Λαφοντέν δεν είναι αρκετή από μόνη της, και θα πρέπει να συμπληρωθεί. Η ιδέα της επιστροφής στο παλιό ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα μπορεί να θεωρηθεί ως μια καταρχήν υπόθεση, αλλά όχι ως τελικό σημείο της ανάλυσής μας. Το αδύνατο σημείο μιας ενδεχόμενης επιστροφής στο ΕΝΣ είναι ότι προσκρούει σε ένα πρόβλημα που στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία έχει αναλυθεί διεξοδικά και σε βάθος, με την επονομασία της «αδύνατης τριάδας» (The impossibletrinity) ή του «ασυνεπούς κουαρτέτου» της παγκόσμιας οικονομίας. Με λίγα λόγια, το πρόβλημα έχει να κάνει με τη δυσκολία που έχει κάθε χώρας να διασφαλίσει περιθώρια αυτονομίας στη χάραξη εθνικής οικονομικής πολιτικής σε συνθήκες πλήρους ελευθερίας της κυκλοφορίας του διεθνούς κεφαλαίου και των αγαθών. Για παράδειγμα, σε συνθήκες απόλυτης ελευθερίας κυκλοφορίας των εμπορευμάτων και ιδιαίτερα των κεφαλαίων, μια χώρα που έχει την τάση να συσσωρεύει ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών δεν μπορεί να ακολουθήσει οικονομικές πολιτικές που στοχεύουν στην αύξηση της απασχόλησης.
Να σημειωθεί ότι η δυνατότητα προσαρμογής των συναλλαγματικών ισοτιμιών, η οποία προβλεπόταν από το EΝΣ, δεν ήταν αρκετή για να λυθεί το πρόβλημα. Οι οικονομικές πολιτικές των χωρών που έχουν μια τάση αύξησης των εξωτερικών ελλειμμάτων τους επηρεάστηκαν πολύ από την οικονομική πολιτική της Γερμανίας, της ηγεμονικής χώρας που συσσώρευε πλεονάσματα. Σε αυτό ακριβώς το σημείο έπεσε και η ιδέα για μια Κεντρική Τράπεζα στις αρχές της δεκαετίας του '90, κυρίως από τη Γαλλία. Η επικρατούσα άποψη στη Γαλλία ήταν ότι το EΝΣ κυριαρχείται από τις νομισματικές πολιτικές της Γερμανίας και ότι μια Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα έκανε πιο αποδεκτές τις πολιτικές επιλογές. Αν ξεχάσουμε τους όρους της μετάβασης από την EΝΣ στην Ευρωζώνη, τότε κινδυνεύουμε να υποτιμήσουμε ορισμένες κρίσιμες πτυχές της ιστορίας της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Γιαυτό πιστεύω ότι, αν και η πρόταση Λαφοντέν να συζητηθεί η επιστροφή στην ΕΝΣ είναι ευπρόσδεκτη, για να κάνουμε ένα βήμα προς τα εμπρός είναι, ίσως, απαραίτητο να βρεθεί κάποιος τρόπος περιορισμού της ηγεμονίας των χωρών με πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, που υπάρχει και σήμερα, αλλά υπήρχε και στα πλαίσια του ΕΝΣ. Για να γίνω πιο σαφής, μια απλή επιστροφή στο ΕΝΣ σήμερα δεν θα ήταν αρκετή για να επιλυθούν οι τεράστιες ανισορροπίες που τροφοδοτούνται από τον σχετικό αποπληθωρισμό των μισθών στη Γερμανία, όπου, από το 1999 μέχρι το 2013 η ονομαστική αξία των μισθώναυξήθηκε μόλις το μισό σε σύγκριση με το μέσο όρο της ευρωζώνης.
4. Έλεγχοι κεφαλαίων κατά αποπληθωριστικών πολιτικών
Οι οικονομολόγοι γνωρίζουν ότι υπάρχει μόνο μία λογική λύση για αυτό το πρόβλημα: σε χώρες που χρησιμοποιούν τον αποπληθωρισμό για να αυξήσουν τα εξωτερικά τους πλεονάσματα θα πρέπει να επιβάλλεται ένα είδος κυρώσεων.
Σε μια προοπτική «Σχεδίου Α», μεταρρύθμισης των συνθηκών της ΕΕ, θα μπορούσαν να επιβληθούν χρηματικές κυρώσεις ανάλογες με αυτές που προβλέπονται σήμερα για τις χώρες με υπερβολικά δημοσιονομικά ελλείμματα. Στην πράξη, αυτό θα διεύρυνε το σημερινό sixpack (εξάπτυχο)[**] και θα το έκανε ακόμα πιο δεσμευτικό. Το πρόβλημα είναι ότι ένα «Σχέδιο Α» δεν φαίνεται πολύ ρεαλιστικό, τουλάχιστον σε αυτήν την ιστορική περίοδο.
Σε μια πιο ρεαλιστική προοπτική ενός «Σχεδίου Β», λοιπόν, με τις ευρωπαϊκές συνθήκες να μην αναθεωρούνται και την ευρωζώνη να τείνει να εκραγεί, τι είδους κυρώσεις θα μπορούσαν να επιβληθούν σε χώρες οι οποίες, παρά τα μεγάλα πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, εξακολουθούν να υιοθετούν ακόμα αποπληθωριστικές πολιτικές; Νομίζω ότι μόνο μία λογική απάντηση μπορεί να υπάρξει: εισαγωγή ορίων στην ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων, και ίσως και εμπορευμάτων, από και προς τις χώρες αυτές.
Κατά τη γνώμη μου, αυτό σημαίνει, ότι η επιστροφή σε ένα είδος ΕΝΣ θα πρέπει να συνδυαστεί με τη δυνατότητα επιβολής ελέγχων στην διακίνηση κεφαλαίων προς και από χώρες που χρησιμοποιούν τον αποπληθωρισμό προκειμένου να συσσωρεύουν πλεονάσματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Σας παρακαλώ σημειώστε ότι αυτή η λύση έχει έγκυρες βιβλιογραφικές αναφορές. Ίχνη της θα βρούμε σε μελέτες της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας σχετικά με τα λεγόμενα «πρότυπα εργασίας» (labour standards), αλλά και στο καταστατικό του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Την πρόταση αυτή την ονομάζω «European Monetary Balanced Agreement» (EMBA), Ισορροπημένη Ευρωπαϊκή Νομισματική Συμφωνία , αλλά δεν είναι το όνομα αυτό που έχει σημασία. [6] Αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι ότι μια τέτοια λύση θα μπορούσε να εγκριθεί αμέσως, από κάθε χώρα ξεχωριστά, και να επεκταθεί βήμα-βήμα, με συμφωνίες με άλλες χώρες. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που τη θεωρώ μια πρόταση πιο ρεαλιστική από άλλες.
5. Ενάντια στο μαύρο κύμα της ξενοφοβίας
Το σχέδιο που μόλις περιγράψαμε συνεπάγεται , αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «προοδευτική κριτική» των αυθαιρεσιών της παγκοσμιοποίησης. Κατά τη γνώμη μου, η κριτική αυτή μπορεί να είναι και ένας τρόπος αντιμετώπισης του μαύρου κύματος των σημερινών νεοφασισμών.
Στο σημείο αυτό, επιτρέψτε μου να δώσω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Ενώ οι ξενόφοβοι εθνικιστές αγωνίζονται για αυστηρότερους ελέγχους στη μετανάστευση, μια ανανεωμένη αριστερά θα πρεπε να αντιτάσσει σ’ αυτό το μαύρο κύμα την εναλλακτική πρόταση για μέτρα ελέγχου της ανεξέλεγκτης διακίνησης των κεφαλαίων από και προς χώρες που εφαρμόζουν πολιτικές αποπληθωρισμού και ανταγωνισμού των μισθών προς τα κάτω. Οι δυνάμεις της δεξιάς κερδίζουν τη συναίνεση μέσα από μια εύκολη μάχη κατά της μετανάστευσης. Σήμερα είναι η στιγμή να προτείνουμε μια λογική και προοδευτική εναλλακτική λύση: να σταματήσουν οι ανεξέλεγκτες και αποπληθωριστικές κινήσεις κεφαλαίων.
6. Μια κριτική στα πιο ακραία χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Κοινής Αγοράς
Κλείνοντας, πιστεύω ότι τώρα είναι η ώρα να ξεπεράσουμε μια παρεξήγηση που έχει τις ρίζες της σε απλοϊκές ερμηνείες του εργατικού διεθνισμού. Θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε σε εμάς τους ίδιους ότι το να υποστηρίζουμε τον εργατικό διεθνισμό δεν σημαίνει ότι αποδεχόμαστε αδιάκριτα την παγκοσμιοποίηση, αλλά ότι μάλλον απαιτείται μια συνεχής οργάνωση των κοινωνικών αγώνων, για μια ισορροπημένη και ειρηνική ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων ανάμεσα στα έθνη.
Από την άποψη αυτή, η πρόταση του Λαφοντέν και άλλων για επιστροφή στο ΕΝΣ είναι ευπρόσδεκτη. Αλλά αν πραγματικά θέλουμε να προτείνουμε ένα συνεκτικό «σχέδιο Β για την Ευρώπη» τότε θα πρέπει να μιλήσουμε καθαρά : θα πρέπει να αμφισβητούμε, δηλαδή, όχι μόνο το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα, αλλά και τα πιο ακραία χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Κοινής Αγοράς, αρχίζοντας από την ελευθερία κινήσεων του κεφαλαίου από και προς τις αποπληθωριστικές χώρες.
Η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση βέβαια δεν έχει ολοκληρωθεί, αλλά περνάει μια ιστορική κρίση. Τα κόμματα της δεξιάς έχουν παρατηρήσει την τάση αυτή και την εκμεταλλεύονται προς όφελός τους. Οι δυνάμεις της αριστεράς θα πρέπει αυτό να το αντιμετωπίσουν με πρωτότυπες, διεθνιστικές και κριτικές προτάσεις για τη σημερινή, σύνθετη ιστορική φάση. Η επιστροφή σε ένα είδος Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος με ελέγχους κεφαλαίων κατά των αποπληθωριστικών πολιτικών θα μπορούσε να είναι μια επιλογή, συνεπής και ορθολογική προς το συμφέρον των εργαζομένων και της ειρήνης, στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο. Σας ευχαριστώ.
_____________________________________________
Σημειώσεις
[1] Brancaccio, κ.α. (2013). The Economists’ Warning: European governments repeat mistakes of the Treaty of Versailles, Financial Times, 23 September; www.theeconomistswarning.com.
[2] Brancaccio, E., Garbellini, N. (2015). Currency regime crises, real wages, functional income distribution and production. European Journal of Economics and Economic Policies: Intervention, vol. 12, 3.
[3] “[…] In case no agreement could be reached, Greece should be offered swift negotiations on a time-out from the euro area, with possible debt restructuring.[…]”, The Eurogroup, 12 July 2015, 4 pm.
"[...] Σε περίπτωση μη επίτευξης συμφωνίας, η Ελλάδα θα πρέπει να προσφερθεί για ταχείες διαπραγματεύσεις σχετικά με την προσωρινή έξοδο της από τη ζώνη του ευρώ, με πιθανή αναδιάρθρωση του χρέους. [...]" Γιουρογκρούπ, 12 Ιουλίου 2015, 16:00 .
[4] Lafontaine, O. (2015). The European Monetary System (EMS): Let’s Develop a Plan B for Europe!, Global Research, September 23.
[5] On this point, see Brancaccio, E., Fontana, G. (2015). ‘Solvency rule’ and capital centralisation in a monetary union, Cambridge Journal of Economics, advance access online, 29 October.
[6] Η ιδέα της EMBA θα μπορούσε να ειδωθεί ως μια γενίκευση της προηγούμενης πρότασης για «ένα πρότυπο ευρωπαϊκό μισθό» Brancaccio, E. (2012). Current account imbalances, the Eurozone crisis and a proposal for a ‘European wage standard’. International Journal of Political Economy, vol. 41, Number 1.
[**] Λόγω της οικονομικής κρίσης, τα κράτη μέλη της ΕΕ αποφάσισαν να τροποποιήσουν τα κριτήρια του Μάαστριχτ και να εγκρίνουν έξι νέες νομικές πράξεις, το αποκαλούμενο sixpack (εξάπτυχο).Στόχος του εν λόγω εξάπτυχου ήταν η κατάρτιση κανόνων, με τη βοήθεια των οποίων θα ενισχυόταν και θα εφαρμοζόταν η δημοσιονομική εποπτεία, θα μειώνονταν οι μακροοικονομικές ανισορροπίες στη ζώνη του ευρώ, θα βελτιωνόταν η δυνατότητα σύγκρισης των εθνικών προϋπολογισμών και θα επισπεύδονταν και θα αποσαφηνίζονταν οι διαδικασίες που ακολουθούνται σε περιπτώσεις υπερβολικού ελλείμματος. Με τον τρόπο αυτόν τα κράτη μέλη επιχείρησαν να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη της αγοράς στα κρατικά ομόλογα που εξέδωσαν τα κράτη μέλη της ΕΕ.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου