- Το κόμμα μας έχει μένει ανέγγιχτο από την νεοφιλελεύθερη κυβερνητικότητα;

Του Γιώργου Καλαντζόπουλου

Όταν είχα διαβάσει την πρώτη φορά το “Μανιφέστο” του ΜέΡΑ25 (https://mera25.gr/manifesto/), εντύπωση μου είχε κάνει το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία αναφορά στον νεοφιλελευθερισμό. Αναρωτήθηκα, πως μπορείς να μιλάς για τον “σύγχρονο κόσμο” χωρίς να αναφέρεσαι σε αυτό το θέμα;

Στο Μανιφέστο, υπάρχει μόνον μια προτασούλα:

«Τόσο ο νεοφιλελευθερισμός της Νέας Δημοκρατίας όσο και ο Μαρξισμός-­‐με-­‐Κεϋνσιανά στοιχεία του ΣΥΡΙΖΑ εξευτελίστηκαν στην πορεία συμβάδισης τους με την τρόικα εσωτερικού και εξωτερικού.»

Είναι εμφανές ότι ο νεοφιλελευθερισμός εκλαμβάνεται ως ένα οικονομικό δόγμα (που ασπάζεται η ΝΔ, το οποίο είναι ανταγωνιστικό με τον Μαρξισμό-­‐με-­‐Κεϋνσιανά στοιχεία του ΣΥΡΙΖΑ). Όμως και τα δύο αυτά δόγματα εξευτελίστηκαν στην πορεία συμβάδισης τους με την τρόικα εσωτερικού και εξωτερικού.

Αυτή η πρόταση - με άλλα λόγια - μας λέει ότι τα ζητήματα κυριαρχίας (η υποταγή στην τρόικα) δεν κρίνονται τελικά από οικονομικά δόγματα. Που όμως κρίνονται; Το κείμενο το αναφέρει στην αρχή: κρίνονται στην πολιτική στάση απέναντι στο καθεστώς της «χρεοδουλοπαροικίας». Για την υπέρβαση αυτού του καθεστώτος που ισχύει στην χώρα μας, το κόμμα μας προτείνει τις θέσεις με τα 7 συν 1 σημεία, ως μια μορφή μεταβατικού προγράμματος.

Το δεύτερο μέρος της πρότασης περιγράφει πράγματι ένα γεγονός, την πορεία συμβάδισης του ΣΥΡΙΖΑ με την ΝΔ. Όμως το ότι “εξευτελίστηκαν” θα το έβαζα σε εισαγωγικά: Ο ΣΥΡΙΖΑ έγινε ξανά κυβέρνηση μετά την ανατροπή του ΟΧΙ και σήμερα η ΝΔ κυβερνά την χώρα, χωρίς να έχει κανένα πραγματικό αντίπαλο στην πολιτική σκηνή. Δεν θα έλεγα ότι η λέξη “εξευτελισμός” αντιστοιχεί στην ακριβή περιγραφή αυτής της κατάστασης: Η νεοφιλελεύθερη κυβερνητικότητα, είναι εδώ, μπροστά μας χωρίς κανένα πραγματικό αντίπαλο...

Κατά την γνώμη μου, “η μεγάλη εικόνα του κόσμου” δεν μπορεί να περιορίζεται στο ζήτημα της χρεοδουλοπαροικίας: Η ιστορία της χώρας μας είναι μέρος της παγκόσμιας εξέλιξης του καπιταλισμού και των αντιθέσεων που τον διαπερνούν. Αυτές οι εξελίξεις εσωτερικεύονται στο εσωτερικό της κάθε χώρας με διακριτό τρόπο ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε συγκυρίας. Σήμερα για παράδειγμα δεν μπορείς να αγνοήσεις τις επιπτώσεις στο εσωτερικό της χώρας από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις πυροδοτήσεις των ανακατατάξεων που ακολούθησαν στο διεθνή συσχετισμό δυνάμεων…

Αυτή η μεγάλη εικόνα του κόσμου, θα είναι ελλιπής, αν απουσιάζει από το παζλ εκείνο το κομμάτι που απεικονίζει τον κυρίαρχο τρόπο διακυβέρνησης σε Ανατολή και Δύση, ο οποίος στοχεύει στον μετασχηματισμό των κοινωνικών σχέσεων και θεσμών αλλά και του κοινωνικού υποκειμένου.

Η συζήτηση για αυτό το θέμα, προφανώς δεν μπορεί να κλείσει με κάποια συνεδριακή απόφαση, όμως θα πρέπει να ανοίξει ένας συστηματικός διάλογος διότι αφορά άμεσα διάφορες πλευρές της πολιτικής ιστορίας μας. Ας το δούμε με ένα παράδειγμα:

Η παραπάνω πρόταση που ανέφερα από το μανιφέστο μας, αφήνει ένα αναπάντητο ερώτημα:

- Που οφείλεται αυτή η “σύμπλευση” του ΣΥΡΙΖΑ με την ΝΔ;

Ήταν εκ των προτέρων δεδομένη από την εποχή της ίδρυσης του ΣΥΡΙΖΑ (όπως ισχυρίζεται το ΚΚΕ και ένα μεγάλο τμήμα της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς); Μήπως ήταν ο ΣΥΡΙΖΑ ανέτοιμος να κυβερνήσει; Και αν ήταν, γιατί ανέλαβε κυβερνητικές ευθύνες; Η ανατροπή του δημοψηφίσματος και η υποταγή στην τρόϊκα ήταν ζήτημα μόνον της ηγεσίας του; Η κοινωνία γιατί δεν αντέδρασε; Οι άλλες πολιτικές δυνάμεις, που ασκούσαν “αριστερή” κριτική στο εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ, γιατί έμειναν - και παραμένουν - στο περιθώριο, όλα αυτά τα χρόνια; Η ΛΑΕ, που ανέλαβε πολιτικά να διαμεσολαβήσει στο κοινοβούλιο αλλά και το κίνημα την ταξική πόλωση που εκφράστηκε με το δημοψήφισμα του ΟΧΙ, γιατί δεν κατάφερε τότε να μπει στην βουλή και αντ’ αυτής ο “λαός” έστειλε στην βουλή έναν ...Λεβέντη;

Η δική μου απάντηση είναι ότι αυτή η “σύμπλευση” κρίθηκε πριν από την εποχή της ανόδου του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβερνητική εξουσία και η κύρια πλευρά της αφορά την ενσωμάτωση του ΣΥΡΙΖΑ στο κυρίαρχο υπόδειγμα διακυβέρνησης, τον νεοφιλελευθερισμό (αναλυτική αναφορά σ’ αυτό, σε ένα κείμενο εκείνης της εποχής: https://left.gr/news/gia-tin-taxiki-vasi-tis-esokommatikis-diapalis-ston-syriza ). Η πορεία του ΣΥΡΙΖΑ προς τον νεοφιλελευθερισμό δεν έγινε κάποια στιγμή ξαφνικά, αποτυπώνεται σε μια σειρά ζητήματα που αφορούν τόσο στους τρόπους με τους οποίους απεμπόλησε τα κοινωνικά του ερείσματα και αναζήτησε άλλα στο κράτος, όσο και στο πως διαμορφώθηκε ως πολιτικός μηχανισμός σύμφωνα τα προτάγματα της νεοφιλελεύθερης κυβερνητικότητας.

Μην ξεχνάμε πως ενώ ο επίσημος ιδεολογικός αντιπρόσωπος αυτής της κυβερνητικότητας ήταν ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο πολιτικός εισαγωγέας που τον έκανε πράξη στον τόπο μας, ήταν το ΠΑΣΟΚ του Σημίτη. Αυτή ήταν και η κυβερνητικότητα της 1ης φοράς Αριστερά. Δεν πρόκειται στην πραγματικότητα για σύμπλευση του ΣΥΡΙΖΑ με την ΝΔ, αλλά για τον δικομματισμό που έγινε μονοκομματισμός...

 

- Το κόμμα μας έχει μένει ανέγγιχτο από την νεοφιλελεύθερη κυβερνητικότητα;

Η άλλη όψη αυτών των αναπάντητων ερωτημάτων που διατύπωσα παραπάνω αποτυπώνεται σε μια αφοπλιστικά ειλικρινή δήλωση του Γιάνη, στην ερώτηση ενός δημοσιογράφου: (https://youtu.be/evuYzmXK7oE?&t=2019) για το πως εξηγείται ότι το ΜέΡΑ25 το 19 μπήκε στην βουλή και το 23 δεν τα κατάφερε.

- Και τότε ήταν έκπληξη για μένα το εκλογικό αποτέλεσμα, όπως και τώρα…

Αυτή η «έκπληξη» όπως αντιλαμβάνομαι, δεν είναι μόνο του Γιάνη. Αποτυπώνει μια συλλογική κατάσταση στο κόμμα μας, που καταγράφει τον χαρακτήρα της ενότητάς του στην τωρινή συγκυρία. Ποιό είναι το ιδιαίτερο στοιχείο που συγκροτεί αυτή την κομματική μας ενότητα σήμερα; Αυτό καταγράφεται με το καλύτερο τρόπο στην τελευταία φράση από το Πρωτοχρονιάτικο μήνυμα του Γιάνη:

- Εκ μέρους όλων των «αθεράπευτα ρομαντικών» του ΜέΡΑ25 εδώ στην Ελλάδα...

Ο ρομαντισμός - αν τον δούμε από μια πολιτική οπτική - ήταν μια αντίδραση στη Βιομηχανική Επανάσταση και στην κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής του Διαφωτισμού, ιδιαίτερα στον επιστημονικό εξορθολογισμό.

Θα έλεγα η διατύπωση «αθεράπευτα ρομαντικών» του ΜέΡΑ25 εκφράζει την επιθυμία αντίδρασης στον σύγχρονο καπιταλισμό και στον νεοφιλελεύθερο εξορθολογισμό της κοινωνίας. Από αυτή την προσέγγιση, η «έκπληξη» εστιάζεται σε τελική ανάλυση, στην διάσταση ανάμεσα σε αυτή στην επιθυμία και την αναποτελεσματικότητα των πολιτικών πρακτικών για την πραγμάτωσή της.

Πράγματι, σήμερα θα πρέπει να είναι κάποιος «αθεράπευτα ρομαντικός» για να είναι στο ΜέΡΑ25. Πρόκειται στην πραγματικότητα για μια ιδεολογική στάση: Είναι η “πίστη” στο ότι το ΜέΡΑ25 είναι ένα πολιτικό εγχείρημα, διακριτό απ’ όλα τα άλλα που αξίζει τον κόπο να συμμετέχεις. Αυτή η στάση μπορεί να χαρακτηριστεί ως “ανιδιοτελής” εκ του αποτελέσματος: Δεν νομίζω ότι κάποιος θα έρθει σήμερα στο ΜέΡΑ25 για τα αξιώματα και τα βουλευτιλίκια…

Για να αντιμετωπίσουμε όμως ένα πρόβλημα, θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να το αναγνωρίσουμε ότι υπάρχει. Αν θεωρούμε ότι δεν υπάρχει, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα γιαυτό, και τότε η μια «έκπληξη» θα διαδέχεται την άλλη…

Το κόμμα μας σήμερα βρίσκεται σε κατάσταση κρίσης.

Αυτή η κρίση δεν είναι εσωτερική, καταγράφεται και στην δημόσια παρουσία του. Η κορυφή του παγόβουνου είναι το γεγονός ότι οπό τους 9 βουλευτές του κόμματος μας το 2019, σήμερα έχουν απομακρυνθεί οι 5 (και κατά σύμπτωση όλες οι γυναίκες).

1. Αγγελική Αδαμοπούλου
2. Κλέων Γρηγοριάδης
3. Κρίτων Αρσένης
4. Σοφία Σακοράφα
5. Φωτεινή Μπακαδήμα
6. Απατζίδη Μαρία
7. Γιώργος Λογιάδης
8. Γιάνης Βαρουφάκης
9. Αδάμου Κωνσταντίνα

Αυτή η κατάσταση εκφράζει κάποια μορφή κρίσης της “πολιτικής ενότητας” του κόμματός μας; Υπήρξε κάποια διαφωνία σε κεντρικά σημεία της πολιτικής του κόμματος, που δικαιολογεί αυτή την κατάσταση; Προέκυψε μετά από κάποιο διάλογο που ανέδειξε πολιτικές αποκλείσεις σε σχέση με τις προγραμματικές μας διακηρύξεις; Όχι. Τίποτα από αυτά δεν συνέβη...

Το κόμμα μας η απάντηση που έδωσε ήταν ότι η κινητήρια δύναμη που οδήγησε σε αυτή την εικόνα είναι οι ιδιοτελείς επιδιώξεις. Η “ανιδιοτέλεια” όμως αφορά ιδεολογική στάση. Αυτό που απειλήθηκε τελικά είναι “ιδεολογική ενότητα” του κόμματος μας, όπως αυτή αποτυπώνεται στις αρχές λειτουργίας του στο καταστατικό μας.

Το πολιτικό υποκείμενο συγκροτείται στο πεδίο της πρακτικής. Εκεί αποτυπώνονται και αναγνωρίζονται τα στοιχεία της ιδεολογίας που το συγκροτούν. Η ιδεολογική “ταυτότητα” λειτουργεί σε σχέση με τις πολιτικές πρακτικές, όπως οι σιδερόβεργες με το μπετόν: Αν δεν υπάρχουν οι σιδερόβεργες, τότε το μπετόν αποσαθρώνεται με τις πρώτες πιέσεις που δέχεται: Οι “προγραμματικές διακηρύξεις” είναι στόχοι προς επίτευξη, οι “αρχές λειτουργίας” δεν είναι στόχοι προς επίτευξη, είναι “προϋπόθεσεις” για να υπάρχει το κόμμα: Το κόμμα ήταν ο μεγάλος “απών” στην διαχείριση αυτής της κατάστασης ως ένας συλλογικός φορέας που λειτουργεί με βάση αυτές τις αρχές. Στην πραγματικότητα κόμμα δεν υπήρξε, υπήρχε μόνον ως ένας μηχανισμός υποστηρικτικός του κοινοβουλευτικού έργου. Το ζήτημα που αναδεικνύεται δεν είναι απλά πολιτικό, είναι κυρίως υπαρξιακό: Τι μορφής κόμμα έχουμε;

Κάποιοι σύντροφοι στον προσυνεδριακό διάλογο στις τοποθετήσεις τους για το τι μορφής κόμμα είναι το ΜέΡΑ25, έκαναν την εξής διάκριση: “Το ΜέΡΑ25 είναι κόμμα πολιτικής ενότητας και όχι ιδεολογικής”, υπονοώντας μάλλον ότι δεν ταυτίζεται με κάποιο συγκεκριμένο ιδεολογικό ρεύμα (όπως π.χ. το ΚΚΕ με την σοβιετική εκδοχή του κομμουνισμού). Όμως οι πολιτικές πρακτικές δεν είναι αποϊδεολογικοποιμένες, το αντίθετο μάλιστα συμβαίνει...

Αυτή η προσέγγιση περί “πολιτικής ενότητας” κατά την γνώμη μου ανοίγει τις πόρτες για την προσέγγιση της πολιτικής από την σκοπιά της νεοφιλελεύθερης κυβερνητικότητας: Αν ο “δεσμός” είναι πολιτικός, δηλαδή όλα τα ζητήματα υπόκεινται σε πολιτική διαχείριση, τότε στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν “αρχές”. Στον χώρο της πολιτικής δεν υπάρχει “ανιδιοτέλεια”. Όλες οι “πολιτικές συμφωνίες” συγκροτούν μια μορφή ιδιοτελών πολιτικών σχέσεων: Προϋποθέτουν ένα στοιχειώδες επίπεδο εμπιστοσύνης και ενέχουν επίσης ένα ρίσκο ως προς την τήρησή τους. Πολλές φορές οι πραγματικές επιδιώξεις των συμμετεχόντων και οι απώτερες στοχεύσεις τους, δεν είναι εκ των προτέρων φανερές. Το ζητούμενο είναι η “συναίνεση” που διαμορφώνεται από διαβουλεύσεις και συμβιβασμούς συμφερόντων. Στην νεοφιλελεύθερη κυβερνητικότητα όλες οι μορφές κοινωνικής σύγκρουσης υπόκεινται στις χειραγωγητικές πρακτικές της, ακόμα και οι “αρχές” είναι πεδίο διαπραγμάτευσης, όπως “η δημοκρατία”, “η ελευθερία”, “η ισότητα”.

Αν εκλάβουμε τον “δεσμό” ως ιδεολογικό, τότε οι “αρχές” δεν είναι πεδίο συγκυριακής διαπραγμάτευσης, αλλά προϋποθέσεις για την ύπαρξή του: Δεν αποτελούν αντικείμενο πολιτικής διαχείρισης/διαπραγμάτευσης.

- Μέχρι σήμερα, τα ζητήματα της δημοκρατικής λειτουργίας του κόμματος μας, τα αντιμετωπίζουμε ως στόχο προς “επίτευξη”, μήπως έφτασε η στιγμή να τα δούμε ως “προϋπόθεση” για την ύπαρξή του;