Το παράλληλο σύστημα πληρωμών μπορεί να σώσει ή να καταστρέψει το ευρώ

του Γιάνη Βαρουφάκη από το "www.project-syndicate.org"

μετάφραση από το "ThePressProject"

Είναι ένα παράξενο συναίσθημα, να βλέπεις το σχέδιό σου να χρησιμοποιείται για να κάνει το ακριβώς αντίθετο από αυτό που είχες στο μυαλό σου. Και αυτό είναι το συναίσθημα που με διακατέχει από τότε που έμαθα ότι η ιταλική κυβέρνηση σχεδιάζει μια παραλλαγή του παράλληλου συστήματος πληρωμών που είχα προτείνει για την Ελλάδα το 2015.

Η ιδέα μου ήταν η δημιουργία ενός ψηφιακού συστήματος πληρωμών συνδεδεμένου με το φορολογικό μητρώο, με σκοπό τη δημιουργία δημοσιονομικού χώρου για τις χώρες της ευρωζώνης οι οποίες το χρειάζονταν, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία. Το ιταλικό σχέδιο, ωστόσο, θα χρησιμοποιούσε το παράλληλο σύστημα πληρωμών με στόχο τη διάλυση της ευρωζώνης.

Σύμφωνα με την πρότασή μου, κάθε αριθμός φορολογικού μητρώου που αντιστοιχεί είτε σε εταιρία είτε σε ιδιώτη, θα συνδεόταν αυτόματα με έναν λογαριασμό δημοσίου και έναν κωδικό PIN, με τον οποίον θα μπορούσαν να μεταφέρονται ποσά από τον έναν λογαριασμό δημοσίου στον άλλον, ή ακόμα και προς το κράτος.

Ένας τρόπος πίστωσης των λογαριασμών θα ήταν με την πληρωμή ληξιπρόθεσμων οφειλών σε αυτούς. Οι φορολογούμενοι, στους οποίους χρωστάει το κράτος, θα μπορούσαν να επιλέξουν να πιστωθεί απευθείας σε αυτόν τον λογαριασμό, ένα μέρος ή το σύνολο των ληξιπρόθεσμων οφειλών προς αυτούς, αντί να περιμένουν μήνες μέχρι να πιστωθεί ο τραπεζικός τους λογαριασμός. Με αυτόν τον τρόπο, πολλές ληξιπρόθεσμες οφειλές θα τακτοποιούνταν άμεσα και με αυτόν τον τρόπο θα αποκαθίστατο η ρευστότητα της εγχώριας οικονομίας.

Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι το κράτος χρωστάει στην Εταιρεία Α 1 εκατομμύριο ευρώ (1.1 εκ. δολάρια), ενώ οφείλει 30.000 ευρώ σε έναν υπάλληλο και 500.000 ευρώ στην εταιρεία Β. Ας υποθέσουμε επίσης ότι η εταιρεία Β και ο υπάλληλος, οφείλουν αντίστοιχα 200.000 και 10.000 ευρώ σε φόρους. Εάν το 1 εκατομμύριο πιστωθεί από το κράτος στο λογαριασμό δημοσίου της εταιρείας και η εταιρεία A πληρώσει τον υπάλληλο και την εταιρεία Β μέσω του συστήματος, το κράτος θα μπορεί να διευθετήσει τις καθυστερούμενες οφειλές. Τουλάχιστον 740.000 ευρώ σε καθυστερούμενες οφειλές θα είχαν εξαλειφθεί μονομιάς.

Άτομα ή επιχειρήσεις θα μπορούσαν επίσης να λάβουν πίστωση σε αυτόν τον προτεινόμενο ειδικό λογαριασμό αγοράζοντάς την απευθείας από το κράτος, μέσω e-banking. Το κράτος θα καθιστούσε το σύστημα δελεαστικό, προσφέροντας στους αγοραστές σημαντικές φοροαπαλλαγές (μία πίστωση της τάξης του 1 ευρώ θα μπορούσε να εξαλείψει φόρους, για παράδειγμα, της τάξης του 1,10 σε ένα χρόνο από τώρα. Στην ουσία θα εμφανιζόταν ένα νέο, αδιαμεσολάβητο, απελευθερωμένο δηλαδή από μονοπώλια, σύστημα δημόσιας αγοράς χρέους, το οποίο θα επέτρεπε στο κράτος να δανείζεται μικρά, μεσαία και μεγάλα ποσά από τον ιδιωτικό τομέα με αντάλλαγμα φοροελαφρύνσεις.

Όταν πρωτοσυζήτησα την ιδέα, ένθερμοι υποστηρικτές του status quo αμέσως αμφισβήτησαν τη νομιμότητα του συστήματος που είχε προταθεί, υποστηρίζοντας ότι αυτό θα παραβίαζε τις συμφωνίες που ορίζουν το ευρώ ως το αποκλειστικό νόμισμα πληρωμών και συναλλαγών. Συμβουλές ειδικών, παρ’ όλ’ αυτα, μου επεσήμαναν ότι το σύστημα περνούσε τους ελέγχους νομιμότητας. Ο υπουργός Οικονομικών μιας χώρας μέλους της ευρωζώνης έχει την εξουσία να εκδίδει χρεόγραφα κατά βούληση, και να τα αποδέχεται αντί φόρων. Είναι καθ’ όλα νόμιμο επίσης για ιδιωτικούς οργανισμούς να συναλλάσσονται με οποιοδήποτε τρόπο επιλέξουν (για παράδειγμα, εξαργύρωση μιλίων). Παράνομο θα ήταν αν η κυβέρνηση υποχρέωνε τους προμηθευτές να αποδέχονται πληρωμές μέσω ψηφιακών πιστώσεων, το οποίο δεν ήταν επ’ ουδενί πρόθεσή μου.

Το σχέδιό μου έλαβε διαφορετική αντιμετώπιση από όλους εκείνους που στόχος τους ήταν - και είναι - το τέλος του ευρώ ως ενιαίου νομίσματος, αλλά όχι απαραίτητα και ως κοινού νομίσματος. Ένας πρώην οικονομικός προϊστάμενος μιας μεγάλης ευρωπαϊκής τράπεζας μελέτησε την πρότασή μου και αναγνώρισε κοινά με ένα δικό του σχέδιο εισαγωγής παράλληλου νομίσματος, το οποίο, υποβαθμισμένες χώρες της ευρωζώνης, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν για την πληρωμή μισθών και συντάξεων. Του απάντησα πως ένα παράλληλο νόμισμα είναι ανεπιθύμητο αλλά και ανούσιο, καθώς θα οδηγούσε σε μια μεγάλη υποτίμηση του νέου εθνικού νομίσματος, στο οποίο θα πληρώνονταν οι περισσότεροι άνθρωποι, ενώ τα χρέη - ιδιωτών και δημοσίου - θα παρέμεναν σε ευρώ. Αυτό θα ήταν μια συνταγή που θα επιτάχυνε σειρά πτωχεύσεων, οι οποίες αναπόφευκτα θα έφερναν τη διάλυση της ευρωζώνης.

Υπήρχαν και εκείνοι που ισχυρίστηκαν πως μια εξαγγελία για οποιοδήποτε σύστημα παράλληλων πληρωμών θα πυροδοτούσε μια μαζική απόσυρση καταθέσεων (bank run) και φυγή κεφαλαίων, ωθώντας τη χώρα κρυφά εκτός ευρωζώνης, ανεξάρτητα
από τις προθέσεις της. Αυτή η υπόθεση περιέχει μια σημαντική αλήθεια: το σύστημα πληρωμών που πρότεινα θα μείωνε το κόστος μιας εξόδου από το ευρώ ανοίγοντας μια δύσβατη αλλά προσπελάσιμη δίοδο προς ένα νέο εθνικό νόμισμα.

Και πράγματι, εάν αυτό το παράλληλο - μέσα στο πλαίσιο του ευρώ - σύστημα είχε τεθεί σε λειτουργία του Ιούνιο του 2015, όταν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) έκλεισε τις ελληνικές τράπεζες, εκβιάζοντας τον λαό και την κυβέρνηση να δεχτεί το τρίτο δάνειο διάσωσης, δύο θα ήταν τα πιθανά αποτελέσματα. Πρώτον, οι συναλλαγές θα είχαν μετακινηθεί μαζικά από το τραπεζικό σύστημα στο δημόσιο παράλληλο σύστημα πληρωμών (AT-based public payment system), μειώνοντας έτσι σημαντικά την επιρροή που ασκούσε η ΕΚΤ. Δεύτερον, θα ήταν γνωστό σε όλους, ότι με το πάτημα ενός κουμπιού, η κυβέρνηση θα είχε τη δυνατότητα να μετατρέψει το ελεγχόμενο από το ευρώ σύστημα πληρωμών σε ένα νέο νόμισμα.

Θα μπορούσε αυτό το σύστημα να πυροδοτήσειέναν επαναπροσδιορισμό της ονομαστικής αξίας  (redenomination) κατά το πέρασμα από το ευρώ στη δραχμή; Ή θα έβαζε σε σκέψεις την τρόικα των δανειστών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την ΕΚΤ) πριν αποφασίσουν να κλείσουν τις ελληνικές τράπεζες και μας απειλήσουν με GREXIT;

Η απάντηση εξαρτάται από τις πολιτικές που θα εφάρμοζαν και οι δύο πλευρές. Κατ’αυτήν την έννοια, το παράλληλο σύστημα πληρωμών είναι ουδέτερο: μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενισχύσει την ευρωζώνη τόσο αποτελεσματικά όσο μπορεί και να τη διαλύσει.

Στην περίπτωση μας, η ιδέα ήταν να κρατήσουμε την Ελλάδα ζωντανή μέσα στην ευρωζώνη, χρησιμοποιώντας την επιπλέον διαπραγματευτική δύναμη που θα μας έδινε το σύστημα παράλληλων πληρωμών. Στόχος ήταν να διαπραγματευτούμε τη βαθιά αναδιάρθρωση χρέους που χρειαζόταν η χώρα, για να αναγεννηθεί η οικονομική ανάπτυξη και να διασφαλιστεί η δημοσιονομική διατηρησιμότητα (fiscal sustainability). Εφ’ όσον οι δανειστές έβλεπαν ότι το κόστος της μετάβασης μειωνόταν και οι απαιτήσεις μας για αναδιάρθρωση χρέους ήταν λογικές, θα σκέφτονταν πολύ πριν μας απειλήσουν με Grexit. Κοινή δράση της ΕΚΤ με το υπουργείο μου θα επέτρεπαν στο παράλληλο σύστημα να παρουσιαστεί ως ένας νέος πυλώνας του ευρώ, διαλύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο οποιοδήποτε οικονομικό πανικό. Το παράλληλο σύστημα θα μπορούσε να μετατραπεί σε “φίλο” του ενιαίου νομίσματος, βάζοντας ένα τέλος στην ευρεία σύνδεση του ευρώ με την οικονομική στασιμότητα.

Αυτό μας φέρνει στην Ιταλία. Υπάρχουν δύο τεχνικές διαφορές μεταξύ του συστήματος που σχεδίασα και της ιταλικής πρότασης των μίνι-ομολόγων (Treasury bills) (ή mini-BOTs). Πρώτον, τα mini-BOts θα είναι σε έντυπη μορφή, κάτι στο οποίο αντιτάχθηκα ώστε να αποφευχθεί μια γκρίζα αγορά. Στο σύστημα που είχα προτείνει, η διαχείριση ολόκληρου του αποθέματος ψηφιακών πιστώσεων θα γινόταν από έναν καθολικό λογαριασμό (distributed ledger), ώστε να διασφαλιστεί η πλήρης διαφάνεια και να αποφευχθεί η πληθωριστική υπερπαραγωγή πιστώσεων. Δεύτερον, τα ιταλικά mini-BOTS θα είναι άτοκα, ομόλογα αόριστης διάρκειας, για τα οποία δεν προβλέπονται μελλοντικές φοροελαφρύνσεις.

Αλλά η πραγματική διαφορά μεταξύ του ιταλικού σχεδίου και του δικού μου παραμένει πολιτική. Το δικό μου παράλληλο σύστημα πληρωμών σχεδιάστηκε για να χρησιμοποιήσει την πραγματικότητα ενός χαμηλότερου κόστους εξόδου από την ευρωζώνη, για να δημιουργήσει ένα νέο δημοσιονομικό χώρο, συμβάλλοντας στη βελτιστοποίηση της νομισματικής ένωσης στην πορεία. Αντιθέτως, το σύστημα της Ιταλίας είναι το πρώτο βήμα προς ένα παράλληλο νόμισμα το οποίο θα φέρει το τέλος της ευρωζώνης.