Οι Ποδέμος, ο Φουκό και η κυβερνητική πολιτική της Αριστεράς

Αναδημοσίευση από την "αυγή"

της Μαρίνας Πρεντουλή

Ο Φουκό εισήγαγε τον όρο κυβερνητικότητα (governmentality). Οι Ποδέμος και ο ΣΥΡΙΖΑ έχουν αρχίσει να κάνουν πολύ παρέα τελευταία. Οι Ποδέμος και ο Φουκό, καθένας με τον τρόπο του, μπορούν να θέσουν κάποια ενδιαφέροντα ζητήματα στην Αριστερά, και στον ΣΥΡΙΖΑ ειδικότερα.

Στα μέσα Οκτωβρίου, με πρωτοβουλία του Left Unity, οργανώθηκε σειρά εκδηλώσεων σε διάφορες πόλεις της Αγγλίας, με τίτλο «Podemos, Syriza, Left Unity: Doing Politics Differently». Στόχος τους, να φέρουν σε διάλογο ομιλητές των τριών κομμάτων (Ποδέμος: Εδουάρδο Μάουρα, ΣΥΡΙΖΑ: Μαρίνα Πρεντουλή, Left Unity: Κέιτ Χάντσον) και προσωπικότητες της βρετανικής Αριστεράς (Κεν Λόουτς, Τάρικ Άλι). Το Left Unity, με μόλις δεκαοκτώ μήνες ζωής, έχει αρκετές ομοιότητες στις προθέσεις με τον ΣΥΡΙΖΑ: είναι μια προσπάθεια ενοποίησης της διασπασμένης βρετανικής Αριστεράς, σε ένα σχήμα με κοινό μέτωπο κατά της νεοφιλελεύθερης πολιτικής και της λιτότητας.

Στις εκδηλώσεις αυτές, λοιπόν, φάνηκε ότι ο εκπρόσωπος των Ποδέμος δεν θα ακολουθούσε ένα αυστηρό μαρξιστικό πλαίσιο: ο λόγος του δεν επικεντρωνόταν στην οικονομική ανισότητα την κοινωνική δικαιοσύνη ή τη λιτότητα. Ούτως ή άλλως, από όσο ξέρω, οι Ποδέμος δεν έχουν δηλώσει ανοιχτά μαρξιστές ή αντικαπιταλιστές. Δεν είναι παράδοξο, αν σκεφτούμε ότι το κίνημα Μ-15, από το οποίο προήλθαν, είχε κοινό παρονομαστή την οργή των πολιτών κατά του πολιτικού κατεστημένου. Όπως είπε ο Μάουρα, «αυτό που ένιωσε ο λαός με την κρίση δεν μεταφράζεται απαραίτητα σε συγκεκριμένο οικονομικό πρόγραμμα». Ο λόγος του επικεντρώθηκε στη μονοπώληση της εξουσίας από τα δυο μεγάλα κόμματα της Ισπανίας και τη διαφθορά του πολιτικού συστήματος, με κεντρικό άξονα τη δημοκρατία: μια δημοκρατία βασισμένη στη διαφάνεια, τη λαϊκή συμμετοχή και την πολιτική λογοδοσία.

Το ερώτημα είναι αν το δημοκρατικό πλαίσιο που θέτουν οι Ποδέμος μπορεί να αποτελέσει βάση μιας ριζοσπαστικής δημοκρατίας. Τα χαρακτηριστικά της δημοκρατίας που εισηγούνται δεν θα ήταν ασύμβατα με τη φιλελεύθερη δημοκρατία αν δεν προχωρούσαν παραπέρα, πρεσβεύοντας μια πραγματικά συμμετοχική δημοκρατία που δεν τελειώνει με την ανάδειξη εκλογικών εκπροσώπων και δεν αφήνει τις αποφάσεις στα χέρια επαγγελματιών πολιτικών.

Για τον ΣΥΡΙΖΑ, η σημασία της παρέμβασης τον Ποδέμος έρχεται να κουμπώσει πάνω σε μια σειρά ενδοκομματικών προβληματισμών για το αν η εκλογική νίκη θα σημάνει, ταυτόχρονα, ριζική αλλαγή του πολιτικού κατεστημένου, καθώς και την εκκίνηση μιας διαφορετικής, συμμετοχικής δημοκρατίας, επιθυμίας που εξέφρασαν έμπρακτα τα κινήματα των πλατειών.

Οργανωτικά και πρακτικά, οι Ποδέμος έχουν πρόταση: ανοιχτές συζητήσεις, φόρουμ, συναντήσεις που μεταδίδονται διαδικτυακά σε πραγματικό χρόνο, πολιτικά και οργανωτικά προγράμματα που ψηφίζονται από όλους. Όλα αυτά ακούγονται θαυμάσια, αρκεί να λάβουμε υπόψη ότι oι καινούργιες τεχνολογικές δυνατότητες εξαιρούν αυτούς που βρίσκονται στο περιθώριο: το «ψηφιακό χάσμα» αφήνει έξω από τις διαβουλεύσεις τους φτωχούς, τους μετανάστες, τους ηλικιωμένους και πολλούς άλλους. Παρά τη σχεδόν μυθολογική διάσταση εφαρμογών όπως το facebook, ειδικά σε σχέση με τα κινήματα των τελευταίων χρόνων, οι έρευνες δείχνουν ότι ακόμα και στις δυτικές κοινωνίες οι χρήστες τους είναι κυρίως --αν και όχι αποκλειστικά-- νέοι από σχετικά εύπορα κοινωνικά στρώματα. Και ειδικότερα όταν μιλάμε για τη χρήση των social media για σκοπούς κινηματικούς και πολιτικούς, φαίνεται ότι η διάδοση των πληροφοριών και η δυνατότητα οργάνωσης και συμμετοχής ωφελεί πρωτίστως όσους είναι ήδη ενημερωμένοι και έχουν συμμετοχική εμπειρία. Εδώ οι Ποδέμος αξίζει να σκεφτούν το ζήτημα της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας, πριν συνδυάσουν τη συμμετοχικότητα με το καινούργιο app για iphone που ετοιμάζονται να λανσάρουν.

Η συμμετοχικότητα όμως δεν είναι μόνο, ούτε πρωτίστως, πρακτικό πρόβλημα. Προϋποθέτει μια διαφορετική αντίληψη για τη δημοκρατία. Ουσιαστικό λοιπόν ερώτημα για τον ΣΥΡΙΖΑ είναι πώς μπορεί να εφαρμόσει ένα μοντέλο συμμετοχικής δημοκρατίας. Ερώτημα που δεν σχετίζεται ούτε με το οικονομικό πρόγραμμα ούτε με κάποια επικοινωνιακή πολιτική, αλλά με μια διαφορετική λογική διακυβέρνησης.

Ακολουθώντας τη σκέψη του Φουκό --φέτος, άλλωστε είναι της… μόδας, καθώς συμπληρώνονται τριάντα χρόνια από τον θάνατό του-- είναι χρήσιμο να σταθούμε στην έννοια της κυβερνητικότητας. Αυτή παραπέμπει σε μια διαφορετική λογική διακυβέρνησης, η οποία δημιουργήθηκε με το πέρασμα από την απολυταρχική διακυβέρνηση στη φιλελεύθερη δημοκρατία. Το πρόβλημα της Αριστεράς, κατά τον Φουκό, είναι ότι, εκτός από μια οικονομική και μια διαχειριστική-διοικητική πρόταση, δεν έχει αναπτύξει μια διαφορετική κυβερνητική λογική. Οι αριστερές κυβερνήσεις είτε οδήγησαν σε αυταρχικά καθεστώτα είτε αποδέχτηκαν την υπάρχουσα λογική διακυβέρνησης, εδραιωμένη στις φιλελεύθερες, αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες. Η επιτυχία των Ποδέμος βασίζεται ακριβώς στο ότι αναδεικνύουν, προς το παρόν τουλάχιστον, μια άλλη πρόταση: μια συμμετοχική αντίληψη της δημοκρατίας, κόντρα στο πολιτικό κατεστημένο.

Πόσο έχει οραματιστεί ο ΣΥΡΙΖΑ μια διαφορετική λογική διακυβέρνησης; Ποιος θα είναι ο ρόλος του «λαού», εκτός από το να ψηφίζει κάθε τέσσερα χρόνια (όπως έκανε εξάλλου ανέκαθεν) όταν έχουμε μια κυβέρνηση της Αριστεράς; H απάντηση επείγει και είναι, πιστεύω, καθοριστική για τα όσα θα ακολουθήσουν.