Αναρτήσεις
Πίσω από το δίλημμα "δραχμή ή ευρώ" με τους όρους που τίθεται στην πολιτική σκηνή, αποκρύπτεται στην πραγματικότητα ένα άλλο ερώτημα που αγγίζει όλο και περισσότερο ευρύτερες λαϊκές μάζες και αφορά την ίδια την λειτουργία του χρήματος. Η βίαιη επέκταση της κεφαλαιακής σχέσης την εποχή των μνημονίων δεν αφορά μόνον στις εργασιακές σχέσεις, αλλά αγγίζει και τον συσσωρευμένο πλούτο των μικρομεσαίων στρωμάτων αλλά και του κράτους. Αυτός ο πλούτος θα πρέπει να ενταχθεί στην κεφαλαιακή σχέση (στην κυκλοφορία του χρήματος). Μια πρώτη γεύση αυτής της κεφαλαιακής επέκτασης έλαβε η ελληνική κοινωνία με χρηματιστηριακή φούσκα την πρώτη εποχή της επιβολής του νεοφιλελευθερισμού στη χώρα μας.
Σήμερα έχει αρχίζει να αναπτύσσεται ένας ευρύτερος προβληματισμός αν είναι δυνατόν να υπάρξει ένα άλλο παράλληλο σύστημα χρηματικών συναλλαγών έξω από το τραπεζικό, ένα άλλο τραπεζικό σύστημα αποδεσμευμένο από το παγκόσμια χρηματοπιστωτικό σύστημα και πολλά παρόμοια που αφορούν στην λειτουργία του χρήματος, θέματα που ήταν και παραμένουν περιθωριακά στον προβληματισμό αλλά και στις πρακτικές της παραδοσιακής Αριστεράς.Ξεκινώντας την δημοσίευση μιας σειρά κειμένων για αυτά τα θέματα, δημοσιεύουμε ως πρώτο κείμενο το παρακάτω:
Το χρήμα στον καπιταλισμό ή το καπιταλιστικό χρήμα;
Αναδημοσίευση από τις "Θέσεις", Τεύχος 97, περίοδος: Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2006
των Dick Bryan και Michael Rafferty
μετάφραση Χρήστος Βαλλιάνος
«Ο πλούτος των κοινωνιών στις οποίες κυριαρχεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής εμφανίζεται ως ένας τεράστιος σωρός εμπορευμάτων…»1
Από την πρώτη μόλις πρόταση του Κεφαλαίου του Μαρξ γνωρίζουμε ότι ο καπιταλισμός χαρακτηρίζεται από δύο ουσιώδη γνωρίσματα: το εμπόρευμα και το ανταγωνιστικό κίνητρο για συσσώρευση. Όπως έδειξε η ανάλυση και των δύο, πολύ συχνά το χρήμα περιγράφεται ως η απλή θεραπαινίδα τους: ως το λάδι που λιπαίνει την ανταλλαγή εμπορευμάτων και διευκολύνει τη συσσώρευση, χωρίς να έχει κάποιο κεντρικό ρόλο. Όταν λοιπόν το χρήμα τραβιέται τόσο γρήγορα στο παρασκήνιο, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος του μαρξισμού διολίσθησε στην περιγραφή μιας «πραγματικής» οικονομίας αγαθών και υπηρεσιών, ταξικών σχέσεων και αξίας, σε αντιπαράθεση με έναν νομισματικό κόσμο αναπαράστασης (και στρεβλής παράστασης).
Η πρόσφατη αναβίωση του ενδιαφέροντος για το χρήμα και τις χρηματοπιστωτικές σχέσεις είναι απόλυτα ευπρόσδεκτη, καθώς η νέα εξέχουσα θέση της χρηματοοικονομικής σφαίρας σε παγκόσμια κλίμακα υποχρέωσε τους μαρξιστές να επανέλθουν σε μερικά βασικά ερωτήματα σχετικά με τη φύση του χρήματος στον καπιταλισμό. Το έργο του Κώστα Λαπαβίτσα αποτέλεσε μια σημαντική συμβολή, τόσο για την πρόσφατη αποσαφήνιση της μαρξικής θεωρίας σχετικά με το εμπορευματικό χρήμα και την πίστη,2 όσο και για τις παρεμβάσεις σχετικά με τη σημερινή ισχύ των μαρξιστικών αναλύσεων του χρήματος.3
Λίγοι είναι οι μαρξιστές, και ασφαλώς ανάμεσά τους δεν είναι ο Λαπαβίτσας, που θα ήθελαν να υιοθετήσουν την προαναφερθείσα θέση, όπως διατυπώθηκε προηγουμένως: το χρήμα δεν έχει σημασία στην καπιταλιστική οικονομία. Ωστόσο, το παρόν άρθρο θέτει και ένα περαιτέρω ερώτημα: ποιο είναι το χαρακτηριστικά καπιταλιστικό στοιχείο στο χρήμα στον καπιταλισμό – κατά ποιο τρόπο διαφέρει το καπιταλιστικό χρήμα από το μη καπιταλιστικό χρήμα και πώς το ίδιο το χρήμα στον καπιταλισμό αντανακλά τη διπλή διάσταση του εμπορεύματος και της συσσώρευσης; Το ερώτημα αυτό ως επί το πλείστον, και στις περισσότερες αναλύσεις, δεν τίθεται. Το χρήμα μπορεί να παίζει διάφορους ρόλους στο πλαίσιο του καπιταλισμού, όμως το ίδιο δεν είναι ειδικά καπιταλιστικό.
