Για τους επαναστάτες δίχως επανάσταση...

Απόσπασμα από το κείμενο “Τυφλοπόντικα, είσαι εδώ; Αναδιαρθρωµένο κεφάλαιο, πάλη των τάξεων και επαναστατική προοπτική”

Η πολιτική, έστω και «ριζοσπαστική», έχει πάντοτε να πουλήσει µια πραµάτεια και ποτέ δεν είναι εντελώς αµέτοχη σε νταβατζιλίκια.

Το ενδόµυχο δράµα των επαναστατών δίχως επανάσταση στις αρχές του 21ου αιώνα είναι ότι ζουν διαρκώς µε προβολές στο µέλλον. Καταλήγουµε να χτίζουµε υποθέσεις και (αναπόφευκτα) φαντασιώσεις µε βάση τους απόηχους ταξικής βίας που φτάνουν στα αυτιά µας, χωρίς ποτέ να κατανοούµε πλήρως τι παράγουν αυτοί που εξεγείρονται. Όσο κι αν θα θέλαµε να ήταν αλλιώς τα πράγµατα, οι προβληµατικές ενός «τοιχόβιου»[*] του Μπαµπ ελ-Ουέντ όταν πετροβολάει τους µπάτσους δεν είναι ίδιες µε εκείνες των αυτοανακηρυσσόµενων επαναστατών των δυτικών µητροπόλεων, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι ο ένας έχει δίκιο και ο άλλος άδικο. Μόνο που ο τοιχόβιος δεν επιδιώκει να ενσωµατώσει το σκεπτικό των ριζοσπαστών σε µια δική του γενική αντίληψη των αντιπαλοτήτων – του είναι αδιάφορο. Οι ριζοσπάστες το επιδιώκουν και, έστω και λίγο αν το επιχειρήσουν στην πράξη, είναι δύσκολο να αποφύγουν για πολύ την τροµερή διαπίστωση: οι φτωχοί συνήθως δεν συµπεριφέρονται όπως θα ήθελαν οι ριζοσπάστες.


Οι αγώνες και οι εξεγέρσεις δεν βγαίνουν από µαγική χύτρα. Το υλικό τους δεν είναι φτιαγµένο από όνειρα ή γενικές ιδέες, αλλά από τις κοινωνικές σχέσεις που επικρατούν στον χώρο εµφάνισής τους, και αναγκαστικά µε αυτές καταπιάνονται – η επιλογή µιας «ριζοσπαστικότητας» είναι φαντασιακή προβολή και αναγκαστικά εξωτερική προς αυτά που διακυβεύονται στους αγώνες.

Για τους αυτοανακηρυσσόµενους επαναστάτες είναι πάντοτε περίπλοκο να αντιπαραβάλουν την επαναστατική επιβεβαίωση µε την πραγµατικότητα των τωρινών ταξικών σχέσεων και συγκρούσεων. Η δυσκολία αυτή δεν περιορίζεται άλλωστε στη σφαίρα του ακτιβισµού: µπορούµε επίσης να τη δούµε να εκδηλώνεται (µε διαφορετικό τρόπο) στο πλαίσιο της θεωρίας που έχει επαναστατικές βλέψεις. Το σηµείο καµπής της θεωρίας έγκειται στο γεγονός ότι είναι µια δραστηριότητα που προσπαθεί να κατανοήσει τη δυναµική εκείνου που παράγει το σύνολο της ανθρώπινης ζωής σήµερα (του κεφαλαίου), ενώ ταυτόχρονα προβάλλει µια ανατροπή της τάξης πραγµάτων του κόσµου από εκείνους που µέσα του είναι κοινωνικά υποταγµένοι (τους φίλους µας τους προλετάριους). Αλλά η ικανότητα της θεωρίας να αλληλεπιδρά µε ό,τι κάνουν οι τελευταίοι είναι κοινωνικά περιορισµένη: παραµένοντας υπόθεση διανοουµένων, η θεωρία εγγράφεται στις υπάρχουσες ταξικές σχέσεις (όπου εκείνοι που επιδίδονται σε αυτό το είδος δραστηριότητας δεν είναι οι κοινωνικά υποταγµένοι). Αυτό δεν µπορεί να ξεπεραστεί όσο η θεωρία δεν βρίσκεται σε άµεση αλληλεπίδραση µε εµπειρίες αγώνων που είναι κι αυτοί επαναστατικοί. Γύρω στο 1848, στο 1917, στο 1968 κτλ., η επανάσταση ήταν µια διεργασία σε εξέλιξη, και η θεωρητικοποίησή της εξαρτιόταν από όποιες ρήξεις παράγονταν µέσα στη σύγκρουση – η θεωρητικοποίηση ήταν τότε αναπόσπαστο µέρος της επαναστατικής διεργασίας. Έξω από αυτές τις περιόδους επαναστατικού αναβρασµού, η θεωρία αποκτά το νόηµά της σαν θεωρία του κεφαλαίου, αλλά οι προοπτικές που επιζητεί να χαράξει όσον αφορά την κατάργησή του παραµένουν θεωρητικές: είναι νοητικές προβολές έξω από τις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις και αδυνατούν να απεγκλωβιστούν από τους ταξικούς προσδιορισµούς οι οποίοι παράγουν τη θεωρία σαν διαχωρισµένη δραστηριότητα.

Στη σηµερινή περίοδο η επαναστατική ανίχνευση είναι ένα διασκεδαστικό παιχνίδι, τίποτα παραπάνω. Μόλις συγκροτηθεί σε τελεολογική συστηµατοποίηση που προσπαθεί µε γερά σπρωξίµατα να χωρέσει τα γεγονότα στις προϋπάρχουσες εννοιολογήσεις της, η επαναστατική θεωρία γίνεται δραστηριότητα κλεισµένη στον εαυτό της µε κυριότερο επίδικο την αντιπαράθεση απόψεων µεταξύ λίγο-πολύ ειδικευµένων διανοουµένων, µια δραστηριότητα που πάντοτε υπάρχει κίνδυνος να παράγει την ίδια εργαλειακή σχέση µε τους αγώνες όπως εκείνη που χαρακτηρίζει τον ακτιβισµό που έχει επαναστατικές βλέψεις.

Όλα αυτά δεν είναι λόγος για να πάψουµε να διαβάζουµε τον κόσµο µέσα στον οποίο τριγυρνάµε, βρίσκοντας σε αυτόν µια λογική, µια έσχατη συνοχή – και να τον υποβάλλουµε σε συνολική κριτική. Αντίθετα, πρέπει να το κάνουµε µε σοβαρότητα, γιατί πρόκειται για σοβαρή υπόθεση. Αλλά πρέπει επίσης να κατορθώνουµε να το κάνουµε χωρίς να παραπαίρνουµε τον εαυτό µας στα σοβαρά, γιατί το κρίσιµο περιεχόµενο δεν είναι ίδιο όπως όταν αυτή η κριτική έθετε πρακτικά ζητήµατα σε ένα κοινωνικά υπαρκτό επαναστατικό κίνηµα. Εµείς οι «επαναστάτες» δεν έχουµε ούτε κατά διάνοια τα µέσα για να είµαστε επαναστάτες, και στην πραγµατικότητα, µέσα στην ταξική κοινωνία όπου ζούµε, είµαστε όλοι κατά βάση κάτι άλλο.

[*] «Hittiste» στα αραβικά του Μαγκρέµπ: αυτός που ακουµπάει στον τοίχο, δηλαδή νεαρός άνεργος που σκοτώνει την ώρα του.