Έθνος και Αριστερά

Αναδημοσίευση από την "Αυγή"

Του Δημοσθένη Παπαδάτου - Αναγνωστόπουλου

Είτε σε ενδοσυριζικό επίπεδο (δηλώσεις Γαϊτάνη, «υπόθεση Θεοδωρίδη») είτε σε γενικό πολιτικό (κρίση, άνοδος Χ.Α., μεταναστευτικό, ιθαγένεια, ΑΟΖ), οι διασταυρώσεις της ριζοσπαστικής Αριστεράς με τον εθνικισμό βρίσκονται πια στην ημερήσια διάταξη. Φαίνεται να διαψεύδεται, λοιπόν, η πεποίθηση ότι η όξυνση του κοινωνικού ζητήματος αρκούσε από μόνη της για να ακυρώσει τη γοητεία της δημοφιλέστερης κοσμικής θρησκείας, του εθνικισμού - και των αριστερών της αιρέσεων.

Μας αρέσει ή όχι, το έθνος υπάρχει: επειδή οι άνθρωποι μαθαίνουν και θέλουν να ανήκουν σε αυτό, συμπεριφέρονται ως να ανήκουν, καταλαβαίνουν τον εαυτό τους μέσα από την εθνική πίστη. Μας αρέσει ή όχι, με άλλα λόγια, πάντως οι προλετάριοι έχουν πατρίδα, αποδέχονται δηλαδή το πρότυπο κοινωνικής οργάνωσης που επέβαλε η αστική τάξη από τον 19ο αιώνα. Το να το παραδεχόμαστε, δεν σημαίνει να υποχωρούμε μπροστά στη γοητεία του έθνους. Σημαίνει, αντίθετα, ότι όσο «φαντασιακή» κι αν είναι μια κοινότητα -σκεφτείτε για παράδειγμα την Εκκλησία, την κοινότητα των πιστών-, η φαντασιακή της διάσταση δεν αναιρεί καθόλου την πραγματικότητά της. Δεν χρειάζεται ισχυρότερη απόδειξη γι' αυτό από το γεγονός ότι η ίδια οργάνωση του σύγχρονου κόσμου σε εθνικά κράτη κάθε άλλο παρά αμφισβητήθηκε επί της ουσίας από την «παγκοσμιοποίηση».
Τα έθνη υπάρχουν, όμως ο τρόπος που βιώνεται η ύπαρξή τους ούτε κοινός είναι ούτε αμετάβλητος - και οι διαφορές αυτές έχουν πολιτικές συνέπειες. Τον Μάιο του 2010, το Μνημόνιο επιβαλλόταν στο όνομα της εθνικής σωτηρίας. Ένα χρόνο μετά, το εθνικό σύμβολο γινόταν ρόπαλο που κυνηγούσε μετανάστες στην οδό Αθηνάς. Και λίγες μόλις μέρες αργότερα, στην πλατεία Συντάγματος, το ίδιο σύμβολο μετατρεπόταν σε σύμβολο ρήξης της κοινωνικής πλειοψηφίας με μια πολιτική τάξη που, για να «σώσει το έθνος», ακύρωνε τη δημοκρατία.

Η ρήξη αυτή δεν σήμαινε και αλλαγή κοσμοθεωρίας: ένα μέρος της πλατείας Συντάγματος διεκδικούσε «πραγματική δημοκρατία» και την ίδια στιγμή ενοχοποιούσε για την έλλειψή της, και τη γενικότερη κατάσταση, τους ξένους πλούσιους και τους ξένους φτωχούς.

***

Όπως και στη Μεταπολίτευση (στα χρόνια δηλαδή της αντίθεσης μεταξύ του «ανήκομεν εις την Δύσιν» και του «η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες»), έτσι και σήμερα, ο κοινωνικός ανταγωνισμός είναι, ανάμεσα σε άλλα, και αγώνας για να προσδιοριστεί τι είναι «κοινό» στην κοινότητα που συνιστά το έθνος. Τότε ο «πατριωτικός αντιιμπεριαλισμός» ήταν η σημαία υπό την οποία οι μέχρι το '74 αποκλεισμένοι από τον «εθνικό κορμό» ζητούσαν πίσω τα οφειλόμενα δεκαετιών, διεκδικούσαν τη δημοκρατία και διατύπωναν το κοινωνικό ζήτημα. Σήμερα, σε συνθήκες ακραίας κοινωνικής πόλωσης, και με τη Δεξιά να ηγείται μιας διαδικασίας εκφασισμού που αφανίζει το θετικό κεκτημένο της Μεταπολίτευσης, το παράδειγμα αλλάζει ξανά - αλλά με τρόπο που το κοινωνικό ζήτημα να εξαφανίζεται. Η μέθοδος της Δεξιάς στα «εθνικά θέματα» («μόνη λύση, η Εθνική Λύση») σήμερα γενικεύεται, ώστε να αφορά πια ολόκληρη την πολιτική ατζέντα: το μεταναστευτικό, τα ζητήματα «ασφάλειας» και βέβαια την οικονομία. Εθνικό, για τη Δεξιά, είναι μόνο το κρατικό - όσο κοινωνικά μεροληπτικό και καταφανώς άδικο κι αν είναι στην πραγματικότητα. Και ως εθνικό, εν προκειμένω, λογίζεται κάτι διαφορετικό και υπέρτερο από το λαϊκό.

Από τη σκοπιά αυτή, η απόφαση του ΣτΕ για την ιθαγένεια, με την οποία έθνος και λαός διακρίνονται σε όφελος του πρώτου, είναι κάτι περισσότερο από απόφαση διοικητικού δικαστηρίου. Είναι μια ιδεολογική διακήρυξη για το πρότυπο εθνικής συνείδησης που ευαγγελίζεται η σημερινή Δεξιά, από τον Σαμαρά μέχρι τη Χρυσή Αυγή. Ένα πρότυπο αεροστεγές, με βάση το οποίο, μέρος όσων ζουν και δουλεύουν στην Ελλάδα τίθεται, στο όνομα μάλιστα του Συντάγματος, εκτός πολιτικής κοινότητας. Τα όρια του έθνους αποδεικνύονται, έτσι, ταυτόσημα με τα όρια της (νέας) δημοκρατίας: μιας «δημοκρατίας» αυταρχικής, συρρικνωμένης, με φυλετικά χαρακτηριστικά. Αυτό ακριβώς, όμως, μαρτυρά ότι τα όρια του έθνους είναι κάθε φορά τα όρια που θέτει η πολιτική σύγκρουση.

***

Αν ισχύουν αυτά, η ανανοηματοδότηση της εθνικής ταυτότητας -αυτό που παίζεται καθημερινά, ιδίως όμως σε συνθήκες ακραίας κοινωνικής πόλωσης- είναι μέρος της διεκδίκησης της ιδεολογικής ηγεμονίας από την Αριστερά. Τι σημαίνει αυτό όμως; Μπορεί άραγε η Αριστερά να μιλάει για την κρίση με όρους εθνικούς, να λέει δηλαδή ότι φταίνε πρωτίστως οι ξένοι πλούσιοι ή/και οι ξένοι φτωχοί; Μπορεί να επιτρέπει, στην περίπτωση του μεταναστευτικού, ένα κοινωνικό ζήτημα να μεταμφιέζεται σε πολιτισμικό, αφήνοντας τους ξένους φτωχούς στο έλεος όσων τους αντιμετωπίζουν ως εσω-εξωτερικούς εχθρούς; Μπορεί, στην περίπτωση των ζητημάτων εξωτερικής πολιτικής και διεθνών σχέσεων, να μιλά για «εθνικά θέματα» - θέματα δηλαδή ιερά, εκτός πολιτικής σύγκρουσης, θέματα που δεν έχουν αριστερές και δεξιές λύσεις, αλλά μόνο «εθνικές» (τις οποίες μάλιστα υπαγορεύουν όχι συμφέροντα, αλλά «δίκαια»); Αν απαντάμε θετικά σε κάποια από τα παραπάνω, αυτό που λέμε στην πραγματικότητα είναι ότι για να νικήσει η Αριστερά τη Δεξιά σε ιδεολογικό επίπεδο, θα πρέπει να υιοθετήσει μέρος από την οπτική της (πόσο όμως;), προκειμένου να γίνει πιο δημοφιλής...

Στην πραγματικότητα, η μάχη της Αριστεράς «για το εθνικό που είναι αληθές» είναι η ανάδειξη του δημοκρατικού και αντιφασιστικού φορτίου της ελληνικής εθνικής ταυτότητας. Είναι η επισήμανση που το '75 έκανε, όχι κάποιος σεσημασμένος αντιεθνικιστής, αλλά ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, υποστηρίζοντας ότι η διάκριση έθνους και λαού δεν είναι παρά μια σκέτη κενοτομία. Είναι η υπενθύμιση ότι το έθνος, δηλαδή ο λαός, είναι η πολιτική κοινότητα, τα όρια της οποίας αλλάζουν στον χρόνο. «Εθνικό ζήτημα» για την Αριστερά δεν μπορεί παρά να είναι το κοινωνικό ζήτημα και το ζήτημα της δημοκρατίας. Σε αντίθεση με ό,τι φαντάζεται ο «πατριωτικός αντιιμπεριαλισμός», το ζήτημα αυτό εκ των πραγμάτων τίθεται σήμερα στην κλίμακα της Ευρώπης, δεν μπλοκάρεται όμως γενικώς από τους Ευρωπαίους. Η επίλυσή του, λοιπόν, περνάει πρώτα από τον αγώνα ενάντια στο δικό μας αυταρχικό κράτος και τους δικούς μας ασύδοτους πλούσιους.

Ο αγώνας αυτός είναι πολιτικός, είναι όμως και ιδεολογικός. Η επιρροή της Χρυσής Αυγής στα σχολεία, εκεί δηλαδή όπου οικοδομείται η εθνική συνείδηση του μέλλοντος, δεν περνάει μόνο από τον βίαιο ακτιβισμό. Αξιοποιεί επίσης προϋπάρχουσες αντιλήψεις (και «αριστερές») για το έθνος. Αν δεν αμφισβητήσουμε τις αντιλήψεις αυτές, με βάση τις οποίες η Ακροδεξιά σφυρηλατεί το πρότυπό της για την πολιτική κοινότητα του αύριο και με σημαία τις οποίες η ίδια καμώνεται την πραγματική «εθνική αντίσταση» (γίνεται δηλαδή κίνημα που εκφράζει λαϊκές επιθυμίες), θα είμαστε μονίμως σε ιδεολογική ομηρεία. Γίνεται όμως έτσι κυβέρνηση της Αριστεράς;