Μισέλ Μπάουενς: Ανοιχτοί συνεταιρισμοί για την παραγωγή των "κοινών"

ΜΙΣΕΛ ΜΠΑΟΥΕΝΣ
(δημιουργός του ιδρύματος
για την ομότιμη παραγωγή)

Αναδημοσίευση από την "αυγή"

Συνέντευξη στον Τσιμιτάκη Ματθαίο

Επί δέκα ημέρες ο Μισέλ Μπάουενς, δημιουργός του Peer to peer foundation και οι ερευνητές του FLOK project στο Εκουαδόρ, Γιώργος Δαφέρμος και Γιάννης Ρεστάκης, είχαν εκτενείς επαφές με τον κόσμο της Αριστεράς και των κινημάτων στην Ελλάδα, με αντικείμενο τη διερεύνηση μοντέρνων οικονομικών πρακτικών που μπορεί να χρησιμοποιηθούν από μια κυβέρνηση της Αριστεράς.

Το FLOK είναι ένα ερευνητικό πρόγραμμα που διεξάγεται στο Εκουαδόρ ανιχνεύοντας τη χρήση τεχνικών ομότιμης παραγωγής και ανοιχτού σχεδιασμού για την οικονομική ανάπτυξη και διοίκηση μιας χώρας,

Το κίνημα της ομότιμης παραγωγής, όπως και το κίνημα του ελεύθερου λογισμικού ή του λογισμικού ανοιχτού πηγαίου κώδικα, που ανδρώθηκαν στο διαδίκτυο, έχουν φιλελεύθερη καταγωγή, αφού στηρίζονται στην έννοια της ελευθερίας και διεκδικούν την "απελευθέρωση" πόρων από τις "περιφράξεις" των μονοπωλίων και των μεγάλων γραφειοκρατικών δομών.

Στον νεοφιλελεύθερο κόσμο της υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου και εξουσίας, η φιλελεύθερη θέση είναι ρομαντική μεν, ευάλωτη όμως και διαψευδόμενη κάτω από την πίεση νέων αποκλεισμών. Γι' αυτό και αναζητούν τελικά τη συμμαχία με τα κοινωνικά κινήματα και την Αριστερά.

Σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο Βέλγος ανθρωπολόγος πέρυσι στην "Αυγή", εξηγούσε ότι βλέπει την εξέλιξη του κινήματος της ομότιμης παραγωγής μέσα σε μια συμμαχία των "κοινών".

Τώρα, ο Μισέλ Μπάουενς ανάγει τη συμμαχία αυτή στο πεδίο της κοινωνικής οικονομίας, η οποία μπορεί να σταματήσει την καπιταλιστική εκμετάλλευση των κοινών αγαθών και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για κεφαλαιοποίηση μέσα στην ίδια τη σφαίρα των κοινών. Το κράτος οφείλει, κατά τη γνώμη του, να διευκολύνει και να προστατεύσει αυτή την κοινωνική λειτουργία.


Τα κινήματα του ελεύθερου λογισμικού, των κοινών και της ομότιμης παραγωγής επινοούν νέους τρόπους συνεργασίας στο διαδίκτυο, όμως δεν αντιτίθενται στην επιθετική καπιταλιστική συσσώρευση, απεναντίας αναπτύσσουν συμβιωτική σχέση μαζί του. Πώς μπορεί να αλλάξει αυτό;

Υπάρχει αυξημένο ενδιαφέρον ανάμεσα στους ακτιβιστές της ομότιμης παραγωγής για τον συνεταιρισμό, την αλληλέγγυα και την κοινωνική οικονομία. Ο λόγος είναι ότι η ομότιμη παραγωγή συμβαίνει σήμερα στη σφαίρα των κοινών, αλλά εξάγεται στην καπιταλιστική οικονομία. Πρέπει να πείσουμε τους παραγωγούς των κοινών να φτιάξουν τους δικούς τους θεσμούς, οι οποίοι δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο από ανοιχτοί συνεταιρισμοί.

Αυτοί πρέπει να πληρούν τέσσερα κριτήρια κατά τη γνώμη μου:

- Να εργάζονται για τα κοινά. Υπάρχει μια πανσπερμία μεθόδων και μορφών, όπως συνεταιρισμοί, ηθικό εμπόριο, μη κερδοσκοπικές εταιρείες και τόσα άλλα. Η πιο ενδιαφέρουσα ανάμεσά τους είναι αυτή των αλληλέγγυων συνεταιρισμών.

- Να είναι συμμετοχικοί, όπως για παράδειγμα οι συνεταιρισμοί υγείας στο Κεμπέκ που προσφέρουν υπηρεσίες υγείας από τις κοινότητες, με τις κοινότητες και για τις ίδιες τις κοινότητες.

- Απαιτείται ακόμα την πραγματική εργασία των συμμετεχόντων για την παραγωγή των κοινών.

- Και, τέλος, ο παγκόσμιος προσανατολισμός τους.

Υπάρχουν παραδείγματα αυτού που προτείνετε σήμερα;

Υπάρχει ένας θεσμός στην Καταλονία, που φαίνεται να είναι κοντά σε αυτή την λειτουργία. Πρόκειται για τον Ολοκληρωμένο Καταλανικό Συνεταιρισμό (Catalan integral cooperative), έναν οργανισμό δευτέρου επιπέδου που προσπαθεί να είναι όσο πιο έξω γίνεται από την καπιταλιστική οικονομία. Στηρίζεται σε μια γενική συνέλευση που επιτρέπει σε όλα τα μέλη της να παίρνουν μέρος στη λήψη αποφάσεων και ό,τι κάνουν είναι ανοιχτό, χωρίς copyright ή άλλους περιορισμούς.

Εκτός από συνεταιρισμούς χρειαζόμαστε ακόμα ένα είδος αδειών χρήσης που θα στηρίζονται στα κοινά κι ένα συνεταιριστικό νόμισμα. Και επειδή ο κόσμος των κοινών μπορεί να είναι ένας κόσμος ανισοτήτων, όπως συμβαίνει σήμερα, χρειάζεται να έχουμε ένα κράτος που να συνδέει τα κοινά με το δημόσιο, το οποίο έχει εξορισμού καθολικό χαρακτήρα.

Στο μοντέλο αυτό η υγεία παραμένει δημόσιο αγαθό. Όμως αντί να την παράγει το κράτος για πολίτες-καταναλωτές υπηρεσιών -ένα είδος βιομηχανικού σχεδιασμού, όπου η γραφειοκρατία είναι ο παραγωγός- έχεις ένα σύστημα το οποίο συνδημιουργείται από γιατρούς, νοσοκόμους, δημοτικά συμβούλια και τους ασθενείς. Δημόσια υγεία μεν, αλλά με συμμετοχικότητα.

Επομένως θα προτείνατε σε μια αριστερή κυβέρνηση να θεσπίσει και να υποστηρίξει τη λειτουργία συνεταιρισμών ως οργανικού μέρους ενός προγράμματος ανάπτυξης;

Νομίζω ότι το λιγότερο που οφείλει να κάνει μια προοδευτική κυβέρνηση είναι να δημιουργήσει μια δεύτερη δεξαμενή κεφαλαίου το οποίο θα τροφοδοτεί μια "μη καπιταλιστική αγορά". Οι άνθρωποι θα είναι ελεύθεροι να δημιουργήσουν αντικείμενα και υπηρεσίες μέσα σε αυτήν και να τα διαθέσουν, όμως η δομή της δεν θα είναι σωρευτική και δεν θα κεφαλαιοποιούν οι ιδιώτες επενδυτές, αλλά η ίδια η δομή με σκοπό τη μεγέθυνσή της.

Προτείνω μια συσσώρευση των κοινών, τα οποία συνιστούν μοιραζόμενη γνώση διά των συνεταιρισμών που είναι τα βασικά εργαλεία αυτής της μορφής κεφαλαιοποίησης. Αυτοί που συμμετέχουν στην παραγωγή αυτής της διαμοιράσιμης γνώσης που φτιάχνει τα κοινά, είναι ταυτόχρονα οι συνεταιριστές που χρησιμοποιούν αυτά τα κοινά στη ζωή τους.

Στον ευρωπαϊκό Νότο σήμερα αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση επείγοντος. Η Ελλάδα έχασε το 25% του ΑΕΠ της τα τελευταία πέντε χρόνια και η ανεργία βρίσκεται στο 27%. Η ανατροπή αυτής της εικόνας απαιτεί κρατικό παρεμβατισμό;

- Νομίζω ότι είναι πιο παραγωγικό, πιο καινοτόμο και άρα αποτελεσματικό να έχεις ανοιχτό σχεδιασμό, ανοιχτή γνώση και ένα ανοιχτό οικοσύστημα ηθικών επιχειρήσεων που εργάζονται γύρω από τα κοινά. Μια προοδευτική κυβέρνηση πρέπει να φτιάξει ένα πλέγμα υπηρεσιών και δομών υποστήριξης κι αυτό -έχετε δίκιο- δεν γίνεται από τη μια στιγμή στην άλλη, αλλά απαιτεί σχεδιασμό. Να σας δώσω όμως ένα παράδειγμα που εξηγεί γιατί κατά τη γνώμη μου είναι ο σωστός δρόμος: Ξέρετε πώς έλυσε η Κούβα τη διατροφική της κρίση; Όταν το 1989 έχασαν την εισροή πετρελαίου από την ΕΣΣΔ, βρέθηκαν με 85% λιγότερη ενέργεια από όση χρειάζονταν για να λειτουργήσουν την οικονομία τους. Ένα από τα μέτρα που πήραν ήταν να δημιουργήσουν καλλιεργήσιμες εκτάσεις παντού, ακόμα και μέσα στις πόλεις. Έπειτα φιλελευθεροποίησαν τη λειτουργία των συνεταιρισμών, ώστε να απελευθερώσουν την επιχειρηματική ενέργεια. Το τρίτο που έκαναν ήταν να φτιάξουν τέσσερις οργανισμούς μεταφοράς τεχνογνωσίας, οι οποίοι ταξίδευαν σε όλη τη χώρα με σκοπό να διανείμουν και να ομογενοποιήσουν τη γνώση, τις καλές πρακτικές. Σε δέκα χρόνια είχαν ξεπεράσει το στάδιο από το οποίο ξεκίνησαν με μόλις 15% της ενέργειας που χρησιμοποιούσαν ώς το 1989.