Το κράτος εναντίον του ...κράτους!

...Ο νεοφιλελευθερισμός έχει αφομοιώσει καλύτερα τα διδάγματα από το “Κράτος και Επανάσταση” του Λένιν απ' ότι η Αριστερά. Η αντιδραστική αναδιάρθρωση των κρατικών μηχανισμών δεν γίνεται με τον μετασχηματισμό τους, αλλά με την καταστροφή των παλιών και την συγκρότηση νέων. Η πολιτική αυτή δεν είναι καινούργια. Άρχισε να εφαρμόζεται στην χώρα μας μαζί με την εμφάνιση του νεοφιλελευθερισμού, πολύ πιο πριν από τα μνημόνια... 

Του Γιώργου Καλαντζόπουλου

Τις τελευταίες μέρες βρισκόμαστε μπροστά σε ένα περίεργο πολιτικό φαινόμενο: Η ταξική πάλη,  έχει καταλαγιάσει στο “πεζοδρόμιο” μπροστά στην αναμονή μιας κυβερνητικής αλλαγής, φαίνεται όμως ότι οξύνεται εντός του “κράτους”.

Με πρωτεργάτες τα ΜΜΕ και τους κυβερνητικούς χειρισμούς έχει ξεκινήσει μια πολυμέτωπη και οργανωμένη επίθεση ενάντια σε μια μερίδα δημάρχων. Την μια μέρα προβάλλεται ως αιχμή η εικόνα εγκατάλειψης των παιδικών χαρών και των αθλητικών χώρων, την άλλη οι λειτουργικές αδυναμίες των παιδικών σταθμών, την επόμενη η διαδικασία επανελέγχου των συμβάσεων των εργαζομένων. Όλα αυτά συμβαίνουν πριν καλά καλά συμπληρωθεί το πρώτο εικοσαήμερο από την ανάληψη της διοίκησης των δήμων από τις νέες δημοτικές αρχές.


Ήδη ο Κυριάκος Μητσοτάκης προανήγγειλε ότι θα παραπεμφθούν στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου, επειδή αρνήθηκαν τους ελέγχους, οι δήμαρχοι Χαλανδρίου, Λάρισας, Νίκαιας-Ρέντη, Πάτρας και Ζωγράφου. Αναφέρθηκε επιδεικτικά στον δήμαρχο Χαλανδρίου, ξεχνώντας όμως να σημειώσει ότι η απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου ήταν ομόφωνη. Παρόμοιες ομόφωνες αποφάσεις δεν έχουν ληφθεί μόνον στο Χαλάνδρι. Τις τελευταίες μέρες μάλιστα εμφανίστηκαν φαινόμενα απείθειας στις εντολές του κ. Μητσοτάκη και από δημάρχους που ανήκουν στη δεξιά.

Το διευρυμένο ρήγμα στην συναίνεση των κυβερνητικών επιλογών για τις απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων κατ' εντολή της τρόικας απειλεί πλέον σοβαρά το κύρος της κυβέρνησης, αναδεικνύοντας την αδυναμία της να προχωρήσει στην υλοποίηση αυτής της απόφασης. Ο κρίσιμος παράγοντας, ο οποίος έχει ιδιαίτερη πολιτική σημασία, είναι ο αγώνας των δημοσίων υπαλλήλων ενάντια στις απολύσεις των μνημονίων και της τρόικας που δεν παρέμεινε εντός των ορίων που προσδιορίζονται από τα πλαίσια συνδικαλιστικών πρακτικών αλλά εσωτερικεύτηκε με έναν ιδιότυπο τρόπο εντός του κράτους, με το «εντέλλεσθε» των συγκεκριμένων δημοτικών αρχών.

Με αφορμή αυτή την σύγκρουση, έχει σημασία να αναδείξουμε κάποιες σημαντικές αναντιστοιχίες ανάμεσα στην “εικόνα” του κράτους, όπως αυτή προβάλλεται από την κυρίαρχη ιδεολογία και την “λειτουργική” πραγματικότητα, όπου αποτυπώνεται με υλικούς όρους η “κρατική σχέση”.

Πέρα από τους διακριτούς ρόλους που έχουν οι επιμέρους κρατικοί μηχανισμοί, υπάρχει μια κεντρική κρατική λειτουργία που τους ενοποιεί στην βάση αυτού που ονομάζεται “δημόσιο συμφέρον”, λειτουργία η οποία υποτίθεται ότι υλοποιεί ένα καθεστώς ισονομίας και ισοπολιτείας για τους πολίτες διασφαλίζοντας στη βάση αυτή την πρόσβαση όλων στα κοινωνικά αγαθά. Η “τοπική αυτοδιοίκηση” είναι ένας κρατικός μηχανισμός, ο οποίος (όπως και οι υπόλοιποι) εντάσσονται σε αυτήν την ενιαία λειτουργία του κράτους.

Σήμερα λοιπόν η οξύτητα της σύγκρουσης με τά τα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε παραπάνω ανάμεσα στην “κεντρική διοίκηση” και την “τοπική αυτοδιοίκηση”, έχει λάβει διαστάσεις που φαίνεται ότι διαρρηγνύουν αυτή την ενιαία λειτουργία του κράτους. Το ζήτημα του «εντέλλεσθε» είναι μόνον η αιχμή του δόρατος αυτής της επίθεσης. Ακολουθούν πολλά άλλα βέλη, που αποσκοπούν στην πλήρη αποδιάρθρωση των συγκεκριμένων δήμων, ώστε να μην μπορούν να εκπληρώσουν εκείνες τις λειτουργίες εξυπηρέτησης του “δημόσιου συμφέροντος” που τους έχουν ανατεθεί σε αντιστοιχία με τον ειδικό ρόλο τους στον κρατικό μηχανισμό.

Αναφέρουμε μόνον ένα ενδεικτικό παράδειγμα από τον δήμο Χαλανδρίου: Ένας κρατικός μηχανισμός το ΤΑΙΠΕΔ, επειδή θέλει άμεσα να εκποιήσει τον χώρο όπου στεγάζεται η υπηρεσία καθαριότητας του δήμου, απαιτεί από τον δήμο να του παραδώσει το οικόπεδο μέχρι στις 30/9/2014, αδιαφορώντας αν αυτή η απόφαση αναστέλλει την λειτουργία ενός άλλου κρατικού μηχανισμού και τον καθιστά ανίσχυρο να εκπληρώσει τις στοιχειώδεις ανάγκες συλλογής απορριμάτων στον δήμο Χαλανδρίου. (περισσότερα εδώ: Ανακοίνωση της Αντίστασης με τους πολίτες του Χαλανδρίου για το αίτημα του ΤΑΙΠΕΔ σχετικά με τον χώρο που βρίσκεται η υπηρεσία καθαριότητας)

Μήπως πρόκειται για μια “δυσλειτουργία” του κράτους και “διοικητική ανικανότητα” των υπηρεσιών του, η οποία θα αποκατασταθεί μέσω μιας κυβερνητικής αλλαγής, μια αλλαγής που θα υπόσχεται μια πιο ικανή και χρηστή κρατική διοίκηση; Σε ένα ορισμένο βαθμό, πράγματι αυτό μπορεί να συμβεί και να εξαλειφθούν κάποια “ακραία φαινόμενα”, όπως αυτό με το ΤΑΙΠΕΔ που αναφέραμε. Όμως, όλες οι κυβερνήσεις στην χώρα μας εδώ και αρκετά χρόνια, είχαν στις προεκλογικές τους εξαγγελίες ανάλογες διακηρύξεις. Γιατί δεν τα κατάφεραν; Ήταν θέμα ανικανότητας ή πολιτικής;

Θα μπορούσαμε να διερευνήσουμε αυτές τις “δυσλειτουργίες” του κράτους μέσα από το πρίσμα μιας μαρξιστικής παράδοσης που οριοθετείται από την αντίληψη του κράτους σαν “εργαλείο” και το αντιλαμβάνεται ως “σχέση”. Τότε θα αντιλαμβανόμαστε αυτές τις “δυσλειτουργίες” ως τον ιδιότυπο τρόπο με τον οποίο εσωτερικεύεται η ταξική πάλη στο κράτος και κάποτε αποδιαρθρώνει συγκεκριμένες λειτουργίες του, δημιουργώντας έτσι μια μορφή “κρίσης του κράτους” με αποτέλεσμα να ανοίγεται  ο δρόμος για τον “δημοκρατικό μετασχηματισμό” του. Όμως αν εντός των πλαισίων αυτής της αντίληψης για το κράτος, αναλύσουμε τους όρους που διαμορφώνουν την συγκυρία, τότε οδηγούμαστε στο αντίθετο συμπέρασμα: Αυτή η “κρίση του κράτους” δεν έχει χαρακτηριστικά που προοιωνίζουν τον “δημοκρατικό μετασχηματισμό” του, αλλά αντίθετα συγκροτούν  προϋποθέσεις για τον αντιδραστικό εκσυγχρονισμό του.

Ο νεοφιλελευθερισμός έχει αφομοιώσει καλύτερα τα διδάγματα από το “Κράτος και Επανάσταση” του Λένιν απ' ότι η Αριστερά. Η αντιδραστική αναδιάρθρωση των κρατικών μηχανισμών δεν γίνεται με τον μετασχηματισμό τους, αλλά με την καταστροφή των παλιών και την συγκρότηση νέων. Η πολιτική αυτή δεν είναι καινούργια. Άρχισε να εφαρμόζεται στην χώρα μας μαζί με την εμφάνιση του νεοφιλελευθερισμού, πολύ πιο πριν από τα μνημόνια. Η ιδιωτικοποίηση του δημόσιου τομέα, ξεκίνησε με την συστηματική υποβάθμιση των υπηρεσιών του. Όταν πλέον είχε απαξιωθεί κοινωνικά ο ρόλος τους, άρχισε να δημιουργείται ένα “παρακράτος” ειδικών υπηρεσιών και ανώνυμων εταιρειών του δημοσίου, στις οποίες μεταφέρθηκαν αρμοδιότητες που κάλυπταν πάγιες και λειτουργικές ανάγκες του κράτους. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει κανένα πρόβλημα να “διαλύσει” το κράτος και να ιδρύσει στην θέση του κάποιο άλλο, πολύ χειρότερο απ' αυτό αυτό που γνωρίζουμε...

Το ζήτημα αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την τοπική αυτοδιοίκηση, γιατί ο “Καλλικράτης” είναι η αιχμή του δόρατος αυτής της αντιδραστικής αναδιάρθρωσης του Κράτους. Ένα μεγάλο μέρος των δυνάμεων της Αριστεράς συχνά υποτιμά την ενότητα του Κράτους. Αυτό το λάθος παρουσιάζεται συστηματικά στις πολιτικές αναλύσεις για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Θεωρείται ότι η τοπική αυτοδιοίκηση αποτελεί μια βαθμίδα του κράτους που βρίσκεται πιο κοντά στο λαό. Ως εκ τούτου μπορεί να υπάρξει εκεί μια μορφή λαϊκής εξουσίας, η οποία θα έχει σχετική αυτονομία από την κεντρική εξουσία.

Γιαυτό στο τόπο μας η Αριστερά γκρινιάζει συχνά ότι η τοπική αυτοδιοίκηση έχει περιορισμένες αρμοδιότητες/εξουσίες και δεν μπορεί να κάνει πολλά πράγματα, επειδή ο κεντρικός κρατικός μηχανισμός ασκεί ασφυκτικά την εξουσία του πάνω της και της "δένει τα χέρια". Στην πραγματικότητα ο νεοφιλελευθερισμός όχι μόνον δεν είναι σε αντίθεση με αυτές τις απόψεις της Αριστεράς, αλλά βρίσκεται ένα βήμα πιο μπροστά: Ο "Καλλικράτης" κάνει πράξη - από την δική του σκοπιά - αυτά τα "αριστερά αιτήματα" για αποκέντρωση εξουσιών του κεντρικού κρατικού μηχανισμού σε περιφερικό και τοπικό επίπεδο.

Τον "Καλλικράτη" θα πρέπει να τον αντιμετωπίζουμε ως Αριστεροί σαν ένα αντιδραστικό εκσυγχρονισμό του Κράτους συνολικά και όχι σαν μια διοικητική μεταρρύθμιση η οποία αφορά κάποιο τμήμα του κρατικού μηχανισμού. Η κύρια πλευρά του συνίσταται στην επιβολή μιας νέας μορφής διακυβέρνησης, η οποία εμπεδώνει την άσκηση της εξουσίας προς όφελος της κεφαλαιακής σχέσης σε συνθήκες πλήρους κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού. Πρόκειται για μια γενική πολιτική που εκτείνεται από το χώρο άσκησης της δημοσιονομικής πολιτικής του κράτους μέχρι τον επαναπροσδιορισμό των όρων της αναπαραγωγής των γενικών συνθηκών παραγωγής (συλλογική κατανάλωση, αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης κλπ). Εξάλλου, αυτό το μοντέλο διακυβέρνησης με αποκεντρωμένες εξουσίες σε τοπικούς και περιφερειακούς κρατικούς μηχανισμούς έχει ήδη επιβληθεί σε αρκετές ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και δεν αποτελεί ελληνική πρωτοτυπία...

Είναι μια πολιτική ενίσχυσης της ανισόμερης ανάπτυξης εντός της κρατικής επικράτειας που επιβάλλεται ως μια νέα πολιτική διακυβέρνησης, κάτω από τις επιταγές του νεοφιλελευθερισμού. Δεν πρόκειται για την ανισόμερη ανάπτυξη ως ένα γενικό παράγωγο κάποιων "νόμων" της καπιταλιστικής οικονομίας και της “ελεύθερης αγοράς”, αλλά μια ανισόμερη ανάπτυξη η οποία είναι στόχος/πλαίσιο της κρατικής λειτουργίας. Σχηματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι συγκροτείται ως κρατική λειτουργία η αναπαραγωγή της αντίθεσης " πόλης - υπαίθρου"/"κέντρου - περιφέρειας" και διευρύνεται με την δόμηση διακριτών τοπικών ενοτήτων. Αυτές έχουν τους δικούς τους ανεξάρτητοποιημένους ρυθμούς/μοντέλα ανάπτυξης και επικυρώνεται θεσμικά πλέον ο μεταξύ τους ανταγωνισμός. 

Οι όροι και οι συνθήκες μέσω των οποίων παραχωρείται η οικονομική εξουσία στην τοπική αυτοδιοίκηση μέσω της διακηρυγμένης αρχής της “οικονομικής αυτοδυναμίας” των δήμων, είναι το κρίσιμο πολιτικό κλειδί που διαμορφώνει την υλική βάση του πολιτικού εξαναγκασμού για την επιβολή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών κρατικής διαχείρισης. Σε αυτό το ζήτημα η Αριστερά θα πρέπει να δώσει την δική της πειστική απάντηση, όχι στο επίπεδο των γενικών πολιτικών διακηρύξεων, αλλά των συγκεκριμένων πολιτικών πρακτικών. Η πρόκληση είναι μεγάλη, γιατί ο νεοφιλελευθερισμός πετάει το γάντι απέναντι στην Αριστερά: Αυξημένες εξουσίες θέλεις στην τοπική αυτοδιοίκηση; Παρ' τες και πάρε και την οικονομική εξουσία για να οργανώσεις την οικονομική αυτοδυναμία της. Για να δούμε τι θα μπορέσεις να κάνεις στους δήμους που διοικείς...

Τέλος, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτή η πολιτική κατεύθυνση της αναδιάρθρωσης του κράτους δεν εμφανίστηκε τώρα την εποχή των “μνημονίων”. Ο βασικός φορέας εμπέδωσης της ήταν η εφαρμογή των κατευθύνσεων της ΕΕ μέσω των ευρωπαϊκών προγραμμάτων χρηματοδότησης. Τα προγράμματα αυτά δεν εντάσσονται σε καμία πολιτική “κεντρικού σχεδιασμού” του ελληνικού κράτους, Πολλές φορές, οι κεντρικές κρατικές υπηρεσίες που έχουν την ευθύνη αυτού του σχεδιασμού, όχι μόνον δεν έχουν καμία αρμοδιότητα στον σχεδιασμό και στην υλοποίησή αυτών των προγραμμάτων, αλλά  συνήθως ενημερώνονται εκ των υστέρων μόνο για να αναλάβουν εκτελεστικό ρόλο για την άρση των θεσμικών και διαδικαστικών εμποδίων που προκύπτουν για την υλοποίησή τους. Με αυτό τον τρόπο, ενώ τα “εθνικά” χωροταξικά και αναπτυξιακά σχέδια, ήταν και είναι ευχολόγια που παραμένουν χαρτιά στις ντουλάπες των αρμόδιων υπουργείων,  η “ανάπτυξη” της χώρας προχωράει, όχι μόνον μέσω κάποιων γενικών κατευθύνσεων που προσδιορίζονταν άμεσα από τις πολιτικές της ΕΕ, αλλά κυρίως μέσω των ισχυρών μηχανισμών που έχουν αναλάβει την χρηματοδότηση και διαχείριση αυτών των πολιτικών.