Για μια άλλη πολιτική

Η δική μας Αριστερά παρακολουθεί τις εξελίξεις και αντιλαμβάνεται τα πράγματα που συμβαίνουν γύρω της με καθυστέρηση αρκετών δεκαετιών. Μόλις πριν ένα χρόνο το ΚΚΕ συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να αποκαταστήσει πολιτικά (όχι όμως και οργανωτικά) τον Άρη Βελουχιώτη! Η σχέση της πολιτικής με την επαναστατική θεωρία έχει υποκατασταθεί από μια πληθώρα ιδεολογημάτων - κοινοτυπιών που επικαθορίζουν την παραγωγή της πολιτικής γραμμής. Αυτά τα ιδεολογήματα τυφλώνουν με τους προβολείς τους τα πολιτικά υποκείμενα και τους αφαιρούν την ικανότητα πολιτικής ανάλυσης της συγκυρίας, δηλαδή της "συγκεκριμένης ανάλυσης της συγκεκριμένης κατάστασης" όπως έλεγε ο Λένιν. Η πολιτική "αλήθεια" δεν πηγάζει από αυτή την "συγκεκριμένη ανάλυση", προκύπτει ως μια εφαρμογή της θεωρίας και των αρχών της, ενός δόγματος που συγκροτεί την αλήθεια όλων των αληθειών και χαράζει την πορεία μας προς τον σοσιαλισμό, όπως το υπέρλαμπρο άστρο που καθοδηγούσε τους τρεις μάγους προς την γέννηση του σωτήρα...

Γι' αυτό ακριβώς το λόγο, ένα πολιτικό κείμενο του Λ. Αλτουσέρ "Τι πρέπει ν' αλλάξει στο κομμουνιστικό κόμμα", αν και έχει γραφτεί το 78 για το Γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα, παραμένει επίκαιρο για τα ελληνικά δεδομένα. Βέβαια δεν μπορεί να καλύψει το ζήτημα στις διαστάσεις που έχει λάβει σήμερα, αφού αρκετοί "αριστεροί" έχουν κάνει μερικά σημαντικά βήματα παραπέρα, από την εποχή που έγραψε αυτό το κείμενο ο Λ. Αλτουσέρ. Έχουν υποκαταστήσει το "μαρξιστικό δόγμα" από την αστική επιστήμη της πολιτικής οικονομίας και προσκυνάνε  τώρα τους ειδικούς αυτής της "επιστήμης", όπως προσκυνούσαν παλιότερα τις γνωστές "κομμένες κεφαλές" που διακοσμούσαν ως εικονίσματα τα εγχειρίδια του Μαρξισμού - Λενινισμού. 

Παρουσιάζουμε ένα τμήμα από το κείμενο του Λ. Αλτουσέρ που έχει τον τίτλο: "Η εποχή των επισήμων κοινοτυπιών":

...Σύμφωνα με τα παραπάνω, η ιδεολογία του κόμματος είναι το θερμόμετρο που μας επιτρέπει να μετρήσουμε την κατάσταση της ενότητας του κόμματος και τη σχέση του με τις μάζες όσο και με τη θεωρία. Χρειάζεται άραγε να επαναλάβουμε σε ποιό βαθμό είναι αξιοθρήνητη η κατάσταση της μαρξιστικής θεωρίας μέσα στο κόμμα; Σαν να μην έφτανε η εχθρική απέναντι σε κάθε θεωρία παλιά εργατική γαλλική παράδοση που κληρονόμησε το κόμμα επιπλέον, παρά τις αξιόλογες θεωρητικές προσπάθειες που έκανε ο Μωρίς Τορέζ πριν από τον πόλεμο, στρογγυλοκάθισε μέσα στη σταλινική χολέρα και μπήκε στην εποχή των επίσημων κοινοτυπιών, που μετατρέψανε τη μαρξιστική θεωρία σε διεθνές κρατικό δόγμα, ένα είδος εξελικτικού θετικισμού, και το διαλεκτικό υλισμό σε "επιστήμη των επιστημών".

Η μαρξιστική θεωρία, καθώς δεν ήταν και τόσο ζωντανή μέσα στο κόμμα, δε μπόρεσε να ξανασταθεί στα πόδια της μετά απ' αυτή την εκούσια υποδούλωση. Και καθώς ότι επίσημο παράγεται στην ΕΣΣΔ δεν κάνει τίποτα άλλο από το να στραγγαλίζει τη μαρξιστική θεωρία, όσοι εδώ και είκοσι χρόνια στη Γαλλία αυτοσχεδιάζουν μικροπαραλλαγές στα προϊόντα σοβιετικής παραγωγής συμβάλλανε στο να δώσουν τη χαριστική βολή σ΄ ότι μας απόμεινε από μαρξιστική θεωρία. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στα προγράμματα των κομματικών σχολών: μ' εξαίρεση ελάχιστα πρωτότυπα που οφείλονται στο θάρρος ορισμένων μελών να δοκιμάσουν να σκεφτούν και να ερευνήσουν με το δικό τους μυαλό, βρισκόμαστε μέσα στο κόμμα στο σημείο μηδέν της μαρξιστικής θεωρίας. Έχει χαθεί και καλυφθεί από άλλα πράγματα. Δεν έχουμε ωστόσο καμιά ένδειξη απασχόλησης της ηγεσίας του κόμματος με το πρόβλημα αυτό. Το γεγονός ότι ο μαρξισμός βρίσκεται σ' ολόκληρο τον κόσμο σε κρίση αφήνει την ηγεσία μας τόσο αδιάφορη όσο και η παγκόσμια πραγματικότητα της οικονομικής κρίσης τα χρόνια που προτείναμε το κοινό πρόγραμμα. Το γεγονός ότι η κρίση του μαρξισμού παίρνει στη Γαλλία τη μορφή της εξαφάνισης μέσα στο κομμουνιστικό κόμμα της μαρξιστικής θεωρίας, καθόλου δεν απασχολεί. H εγκατάλειψη όμως της μαρξιστικής θεωρίας σημαίνει με βεβαιότητα θεωρητική τύφλωση, δηλαδή πολιτική τύφλωση (γιατί η θεωρία είναι κατεξοχήν πολιτική): το διαπιστώσαμε στην πράξη τα τελευταία χρόνια ως τις 19 Μαρτίου. Πώς η ηγεσία δεν κάνει αυτό το συσχετισμό;

H ηγεσία παρηγοριέται εύκολα. Καθώς το κόμμα έχει θεωρία και μάλιστα δικιά του θεωρία, το λεγόμενο Κρατικό — Μονοπωλιακό — Καπιταλιστικό,  που είναι η γαλλική έκδοση ( ενισχυμένη από τις θέσεις του Π. Μποκκαρά για την υπερσυσσώρευση — υποτίμηση του κεφαλαίου) της σοβιετικής θεωρίας για τον κρατικό μονοπωλιακό καπιταλισμό. Και έχει τέτοια (θεωρητική) εμβέλεια που δημοσιεύτηκε με το βαρύ από παραπληρωματικά νοήματα, καθώς ο Μαρξ έχει κάνει κριτική στην πολιτική οικονομία, ετούτο τίτλο: “Μαρξιστικό εγχειρίδιο πολιτικής οικονομίας”. Το γεγονός ότι τα μεγάλα αδελφά κόμματα, όπως το Ιταλικό, την εκτιμούν ελάχιστα αν δεν την περιφρονούν ανοιχτά λίγο ενδιαφέρει: είναι η δικιά μας θεωρία. Κι απόδειξη ότι μας ανήκει είναι ότι κατασκευάστηκε με εντολή της δικιάς μας ηγεσίας, από το δικό μας οικονομικό τμήμα της Κεντρικής Επιτροπής, που εκκαθαρίστηκε προηγουμένως απ΄ όσους δεν συμφωνούσαν.

Θεωρία κατά παραγγελία! Και στο κάτω κάτω γιατί όχι; Πόσα μεγάλα έργα δεν γράφτηκαν κατά παραγγελία! Κι εδώ που τα λέμε δεν είναι ολόκληρο για πέταμα το εγχειρίδιο της πολιτικής οικονομίας, περιγράφει μάλιστα ορισμένα φαινόμενα. Στο σύνολό της όμως η γιγάντια αυτή εργασία είναι απολογητική, ξεκίνησε δηλαδή με σκοπό ν' αποδείξει ένα συμπέρασμα που προϋπήρχε της έρευνας, με τη μορφή της πολιτικής, πριν από την οικονομική του απόδειξη. Επρόκειτο με δυο λόγια για την προσπάθεια να αποκτήσει σκελετό, κάτι σαν θεωρητική επικύρωση, η αντιμονοπωλιακή πολιτική του κοινού προγράμματος με τη θεωρία του Κρατικού Μονοπωλιακού Καπιταλισμού. Σχηματοποιώ βέβαια, δεν απέχω όμως πολύ από την πραγματικότητα.

Όλοι ξέρουμε τα δύο κεφαλαιώδη συμπεράσματα αυτής της εργασίας:

1) Έχουμε μπει στη φάση που αποτελεί προθάλαμο του σοσιαλισμού, όπου η μονοπωλιακή συγκέντρωση εισχωρεί στο Κράτος και σχηματίζει ένα μοναδικό μηχανισμό.

2) Η Γαλλία κυριαρχείται από μια χούφτα μονοπωλίων και τους συνεργάτες τους.

Είναι φανερές οι πολιτικές επιπτώσεις των δύο παραπάνω θέσεων:

1) Ο προθάλαμος του σοσιαλισμού και ο μοναδικός μηχανισμός Κράτος — μονοπώλια αλλάζουν ριζικά την αντιμετώπιση του Κράτους. Το Κράτος αποκτά βαθμηδόν μια άλλη μορφή που μπορεί να το κάνει άμεσα χρησιμοποιήσιμο από τη λαϊκή εξουσία, άρα δεν υπάρχει πια πρόβλημα καταστροφής του Κράτους: και στον ορίζοντα του συλλογισμού αυτού διαγράφεται ήδη ή εγκατάλειψη της δικτατορίας του προλεταριάτου.

2) Αν το Κράτος είναι σχεδόν έτοιμο, οι δυνάμεις για να το καταλάβουν είναι επίσης σχεδόν έτοιμες, γιατί απέναντι σ' αυτή τη χούφτα των μονοπωλίων υπάρχει ολόκληρη η Γαλλία που είναι θύμα τους. Εκτός από μια ολιγάριθμη κλίκα (που αργότερα ανέβηκε στις 600.000 μεγαλοαστούς) όλοι οι Γάλλοι έχουν αντικειμενικά συμφέρον να καταργηθούν τα μονοπώλια.

Αυτός ο όρος αντικειμενικά συμφέρον αποτελεί ένα μικρό θεωρητικοπολιτικό θαύμα. Γιατί τί διαφοροποιεί το αντικειμενικό συμφέρον από την πραγματοποίησή του; Μόνο η συνείδηση. Εμείς όμως ως καθυστερημένοι μαρξιστές, νομίζαμε πώς η πραγματοποίηση αυτή θα περνούσε από κάτι σαν την ταξική πάλη και τις περιπλοκές της (παρεμβάσεις του αστικού Κράτους, επίδραση της κυρίαρχης Ιδεολογίας, συμβιβασμοί και παραχωρήσεις της αστικής τάξης κτλ.) Ε λοιπόν όχι, περνάει μόνο από τη συνείδηση. Όσο για τη συνείδηση, αρκεί να την αφυπνίσουμε! Όπως ο καθένας ξέρει από τον καιρό του Κάουτσκυ, εφόσον η συνείδηση δεν αποκτάται από μέσα μας, έρχεται απ' έξω. Από τα έξω λοιπόν θα κεντρίσουμε, θα ξυπνήσουμε τη συνείδηση, με χτυπήματα της προπαγάνδας, με τον τύπο, με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης: Έχετε αντικειμενικά συμφέρον να αγωνιστείτε ενάντια σε μια χούφτα μονοπώλια που σας εκμεταλλεύονται; Συνειδητοποιείστε το, δράστε κατά συνέπεια, και θα πετύχομε το σκοπό μας. Κανείς λόγος δεν υπάρχει να αμφιβάλλετε για την επιτυχία: αλλιώς αμφιβάλλετε συγχρόνως για την παντοδυναμία του αντικειμενικού συμφέροντος και για την παντοδυναμία των ιδεών πάνω στη συνείδηση, οπότε είσαστε πραγματικά χυδαίος υλιστής!

Ή τύχη που επιφυλάσσεται στη μαρξιστική θεωρία μέσα στο κόμμα δεν έφτασε ακόμα στις έσχατες συνέπειές της. Γιατί όποιος μιλάει για εγκατάλειψη της μαρξιστικής θεωρίας εννοεί παράλληλη εγκατάλειψη της συγκεκριμένης ανάλυσης. Η διατύπωση αυτή θα φανεί παράξενη σε μερικούς που έχουν για τη μαρξιστική θεωρία μια αφηρημένη αντίληψη κι έτσι την αντιπαραθέτουν καλοπροαίρετα στην ιδέα της συγκεκριμένης ανάλυσης. 'Ωστόσο μαρξισμός και συγκεκριμένη ανάλυση για τον Μαρξ και τον Λένιν (“ή ζωντανή ψυχή του μαρξισμού είναι η συγκεκριμένη ανάλυση μιας συγκεκριμένης κατάστασης”) είναι το ίδιο πράγμα, κι αυτό που παραλλάζει είναι μόνο η κλίμακα του αντικείμενου.

Ακόμη, ολόκληρη η μαρξιστική παράδοση σφραγίζεται από την απαίτηση της συγκεκριμένης ανάλυσης. Κι η απαίτηση αυτή αντιστοιχεί σε μια πολιτική ανάγκη. Η συγκεκριμένη ανάλυση όλων των στοιχείων που εμπλέκονται μέσα στην περιπλοκή των ταξικών σχέσεων ή των επιπτώσεών τους σε μια δεδομένη στιγμή αποτελεί, με όλη τη σημασία της λέξης, ανακάλυψη του πραγματικού (που επιφυλάσσει πάντοτε εκπλήξεις, γιατί εμπεριέχει “νέα δεδομένα”) και συγχρόνως αποτελεί προσδιορισμό της ακολουθητέας γραμμής για να επιτευχθούν οι στόχοι της πάλης.

Ή πρακτική όμως αυτή η τόσο πολύτιμη έχει επίσης εξαφανιστεί από το κόμμα. Ο Μωρίς Τορέζ είχε ακόμα το κουράγιο να παρουσιάζει πριν από τον πόλεμο συγκεκριμένες αναλύσεις πάνω στις ταξικές σχέσεις στη Γαλλία. Από τον πόλεμο και μετά, η παράδοση αυτή λίγο λίγο χάθηκε.

Ούτε λέξη για τις τοπικές σχέσεις στη Γαλλία στο 20ο, 21ο και το 22ο Συνέδριο του κόμματος. Είναι προφανές γιατί: η ηγεσία είχε τη θεωρία της για τον Κρατικό Μονοπωλιακό Καπιταλισμό. Και καθώς γι' αυτήν αποτελεί μια αληθινή θεωρία, παίρνει εκ των προτέρων τη θέση της συγκεκριμένης ανάλυσης. Κι αν θέλαμε να δράσουμε πάνω στο συγκεκριμένο, δεν είχαμε παρά να την εφαρμόσουμε από τα πάνω σε οτιδήποτε. Κι εδώ πάλι το κόμμα ξαναζωντάνευε μια παλιά παράδοση της σταλινικής, δογματικής — ιδεαλιστικής ερμηνείας του μαρξισμού: συγκεκριμένη αλήθεια είναι η εφαρμογή της θεωρίας που αποτελεί την αλήθεια των αληθειών. Έτσι η συγκεκριμένη ανάλυση γίνεται στο τέλος “απλή, ζήτημα εκτέλεσης”, δηλαδή εύκολη και σχεδόν περιττή, αφού δεν είναι παρά η εφαρμοσμένη αλήθεια. Αυτό το σχήμα της συγκεκριμένης αλήθειας που δεν είναι τίποτα άλλο από εφαρμογή μιας ανώτερης αλήθειας έκανε πολιτική θραύση τον καιρό της 2ης Διεθνούς. Οι καταστροφικές της συνέπειες ξανάρχισαν με το Στάλιν κι επέδρασαν σημαντικά πάνω στο γαλλικό κόμμα. Να αντιλαμβάνεται κανείς τη συγκεκριμένη ανάλυση σαν την εφαρμογή της θεωρίας σημαίνει, εκτός κι αν είναι αφηρημένος, να εμπλέκεται σε απόλυτα πολιτικά αδιέξοδα, ακόμα σοβαρότερα από τα αποτελέσματα της παραγωγής μιας θεωρίας κατά παραγγελία.