Δημοκρατία: επίθετο ή ουσιαστικό;

Μια προσυνεδριακή προσφορά της ΕΟΣ στους αναγνώστες της: Δύο κείμενα του Δημήτρη Σκαρπαλέζου (μέλος του ΣΥΡΙΖΑ, Παρίσι) που συνιστούν μάλλον την πιο επινοητική τοποθέτηση που έχουμε διαβάσει για το ζήτημα της δημοκρατίας στον ΣΥΡΙΖΑ και όχι μόνο....

 Δημοκρατία: επίθετο ή ουσιαστικό;

Στις κινητοποιήσεις των πλατειών, αλλά και αργότερα, στη συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ, αναδείχθηκε σαν πρόβλημα η ίδια η φύση των δομών αντιπροσωπευτικότητας και όχι μόνο η πολιτική σύνθεση των οργάνων. Η δημοκρατία αναδείχθηκε όχι μόνο σαν πρόβλημα καλής ή κακής συμπεριφοράς, αλλά και σαν πρόβλημα θεσμών.

Η δημοκρατία όχι μόνο σαν επίθετο, αλλά και σαν ουσιαστικό.

Στις κινητοποιήσεις των πλατειών, οι πολίτες αμφισβητούσαν τη νομιμότητα αποφάσεων της Βουλής από εκλεγμένους εκπροσώπους που υποσχόντουσαν τα αντίθετα από όσα έκαναν και διεκδικούσαν μια μορφή, μια δόση άμεσης δημοκρατίας. Η ίδια η επίθεση των μνημονιακών δυνάμεων υποσκάπτει από πάνω τη νομιμότητα των αντιπροσωπευτικών μηχανισμών. Με δυο λόγια, η αντιπροσωπευτική μηχανή δεν καλύπτει πια ούτε τις θελήσεις των εξουσιαστών ούτε τις προσδοκίες των εξουσιαζόμενων.

Ένα κόμμα που θέλει να χρησιμοποιήσει το δημοκρατικό αίτημα σαν δύναμη κοινωνικής αλλαγής έχει καθήκον να προχωρήσει στα αχαρτογράφητα πεδία της δημοκρατικής μεταρρύθμισης πολύ πέρα από τον φετιχισμό της απλής αναλογικής.

Έχει όμως και άμεσο καθήκον να αντιμετωπίσει με αντίστοιχο νέο τρόπο την ίδια του την οργανωτική δομή.

Η Συνδιάσκεψη ήταν μια ελπιδοφόρα αρχή, αλλά στο επίπεδο της προώθησης νέων ηθών και νέων δημοκρατικών διαδικασιών στο κόμμα αποτέλεσε μια μεγάλη απογοήτευση για πολλούς συντρόφους που έλαβαν μέρος και δεν ανήκαν στην κορυφή συνιστωσών και οργανωμένων ομάδων.

Η αναλογική με λίστες και σταυρούς δεν είναι παρά μια σχετικά έντιμη διαδικασία νομιμοποίησης μιας εκλεγμένης ελίτ και η Κεντρική Επιτροπή δεν εκπροσωπεί τη μάζα του κόμματος, αλλά τις ισορροπίες της έμπειρης πολιτικής αριστοκρατίας του κόμματος (η λέξη αριστοκρατία δεν χρησιμοποιείται εδώ με σκωπτική ή επιθετική διάθεση).

Με δυο λόγια, εκλέξαμε τους υποτιθέμενους «καλύτερους» από μας αντί για εμάς. Επιπλέον κάθε μέλος έπρεπε να διαλέξει ανάμεσα σε δύο μπλοκ, τα οποία όμως δεν αντιστοιχούσαν παρά σε πρόσκαιρες ομαδοποιήσεις με βάση τις σημερινές εκτιμήσεις ομάδων αυτής της αριστοκρατίας. Τα περισσότερα νέα και αναδυόμενα στελέχη δεν είχαν τη δυνατότητα να εκλεγούν και να προβληθούν παρά μόνο αν συναντούσαν το πολιτικό πατρονάρισμα κάποιων ισχυρών προστατών ή οργανωμένων συνιστωσών.

Για το συνέδριο είναι απαραίτητο να μην θεωρήσουμε ότι το θεσμικό πρόβλημα έχει ήδη λυθεί και ότι δεν έχουμε παρά να επαναλάβουμε το επιτυχημένο (αλλά και απογοητευτικό) μοντέλο της Συνδιάσκεψης.

Αντίθετα, είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί ένας σοβαρός διάλογος για το με τι τρόπο θα μπορέσουμε να δομήσουμε ένα κόμμα που να εκφράζει τα μέλη του όχι μόνο ως οπαδούς ιδεολογικών ομαδοποιήσεων, αλλά ως αγωνιστές που είναι σε θέση να αναπτύσσουν και να αλλάζουν τις εκτιμήσεις τους για το τι πρέπει να γίνει σε μια συνεχώς ανατρεπόμενη πολιτική κατάσταση.

Κατά την άποψη μου, είναι αναγκαίο μια τέτοια δομή να πετυχαίνει τρία διαφορετικά πράγματα:

* να εκφράζει ώς ένα βαθμό τις ιδεολογικές ισορροπίες στο κόμμα (αναλογική με λίστες)

* να εκφράζει τη συλλογική δράση σε τοπικό επίπεδο των οργανώσεων βάσης του κόμματος

* να εκφράζει τη μάζα των συνέδρων και με εκπροσώπους «σαν εμάς» και όχι «αντί για μας».

Πιστεύω ότι ένας τρόπος να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι (αλλά σίγουρα όχι ο μόνος) θα μπορούσε να ήταν ο κάτωθι (τουλάχιστον όσον αφορά τις συνεδριακές δομές).

Από ένα σώμα εκλεγμένων συνέδρων περίπου 3.000, μια Κεντρική Επιτροπή 300 εκλεγμένη ως εξής:

* 100 μέλη εκλεγμένα από το σύνολο των συνέδρων με τον γνωστό τρόπο (λίστες με πλατφόρμες και σταυρό), με αναλογικότητα για την αντιπροσώπευση των ιδεολογικών ρευμάτων και σταυρό για την εκλογή έμπειρων και δημοφιλών συντρόφων και συντροφισσών (με κάποια διαδικασία ποσόστωσης ώστε να μην επαναληφθεί η χαμηλή παρουσία γυναικών).

* 100 μέλη από τις τοπικές οργανώσεις (π.χ. νομαρχιακές), πάλι με ποσοστώσεις, ώστε να εκπροσωπηθούν τα ικανά νέα στελέχη που ενεργοποιήθηκαν σε κινητοποιήσεις και που έχουν την υποστήριξη των συντρόφων τους

* 100 μέλη διά κλήρου (50 γυναίκες και 50 άνδρες) από το σύνολο των συνέδρων.

Το μήνυμα αυτής της κλήρωσης θα είναι ακριβώς ότι στα όργανα αποφάσεων θα υπάρχουν ενεργά μέλη σαν εμάς και όχι μόνο αντί για μας, και ότι το καθήκον κάθε αγωνιστή είναι να αποδέχεται το ενδεχόμενο να πρέπει να συμμετάσχει σε πολιτικές αποφάσεις σε πρώτο πρόσωπο και όχι μόνο σαν οπαδός κάποιων φωτισμένων ηγετών ή σαν μέλος ιδεολογικών ομαδοποιήσεων.

Η Κεντρική Γραμματεία των 30 θα πρέπει να εκπροσωπεί και τις παραπάνω τρεις ομάδες (πάντα με κάποιους κανόνες ποσόστωσης, τουλάχιστον προσωρινά μέχρι να ξεπεραστούν κάποια σεξιστικά αντανακλαστικά)

Τέλος, θα πρέπει να προβλεφθούν με ρητό τρόπο κάποιες διαδικασίες άμεσης έκφρασης των μελών στα τοπικά τους όργανα για κρίσιμες αποφάσεις.

Η οργάνωση θα πρέπει επίσης να διευκολύνει την οριζόντια επικοινωνία, καθώς και την κίνηση ιδεών και απόψεων από τη βάση προς την κορυφή.

Ίσως μια τέτοιου είδους λειτουργία να φαίνεται βαριά και δύσκολη κάποιες φορές (κυρίως στην αρχή), αλλά θα αποτελεί πλεονέκτημα όταν θα προσπαθήσουμε να κινητοποιήσουμε τις λαϊκές μάζες για να συμμετάσχουν σε πρώτο πρόσωπο στην αναγκαία κοινωνική, πολιτική και θεσμική ανατροπή που θα ανατρέψει τις μνημονιακές πολιτικές και θα βάλει τις βάσεις (και μέσω μιας συντακτικής εθνοσυνέλευσης) για ένα νέο επαναστατικό σύνταγμα μιας νέας δρώσας κοινωνικής και πολιτικής δημοκρατίας.

Μιας επαναστατικής δημοκρατίας μικτής, με στοιχεία και αντιπροσωπευτικής και άμεσης, που θα επιτρέπει στον λαό να πάρει την τύχη του στα χέρια του και να αρχίσει να γκρεμίζει την καπιταλιστική τυραννία και να μπει στα αχαρτογράφητα χωράφια του κτισίματος τού σοσιαλισμού.

Για τις εκλογικές διαδικασίες του συνεδρίου

Σύντροφοι, 
σας στέλνω τις προτάσεις και τις απόψεις μου σε σχέση με την οργανωτική δομή που θα μπορούσε να πάρει το κόμμα.

1. Κριτική στις εκλογικές διαδικασίες της συνδιάσκεψης :

Το σύστημα με τον σταυρό και τις δύο μεγάλες λίστες είχε σαν αποτέλεσμα το έντονο κυνήγι του,

που έκανε τους υποψήφιους που δεν έχουν σταυροδοτικό μηχανισμό να έχουν ελάχιστες πιθανότητες να εκλεγούν.

Τα απλά μέλη πού δεν είχαν σχέση με καμία συνιστώσα στραυροδοτούσαν σχεδόν στην τύχη και στις σταυροδοσίες παιζόταν ένα τελείως αδιαφανές παιχνίδι.

Η παραδοσιακή προβολή πολλών ανδρικών ονομάτων με την τυφλή σταυροδοσία πολλών εξ’αυτών και η προστασία του αρχηγού στα μέλη των συνιστωσών είχε σαν αποτέλεσμα το ποσοστό των γυναικών να είναι απαράδεκτα χαμηλό.

Έτσι βρεθήκαμε με μιά κεντρική επιτροπή όπου δέσποζαν οι παλιές καραβάνες (κυρίως αρσενικές ).

2. Σκέψεις πάνω στα εκλογικά συστήματα για την εκλογή της κεντρικής επιτροπής :

α) Το αναλογικό σύστημα με λίστες με ή δίχως σταυρό.

Τα βασικά πλεονεκτήματα είναι ότι :

1) υπάρχει μια σχετικά πιστή αποτύπωση της ιδεολογικής επιρροής των διαφόρων τάσεων του κόμματος και έτσι δεν αποκλείονται οι απόψεις κανενός σημαντικού τμήματος του

2) αν υπάρχει σταυροδοσία επιλέγονται σε κάθε τάση οι δημοφιλέστεροι.Τα μέλη πού εκλέγονται έχουν πιο σαφή ιδεολογική τοποθέτηση. Αυτό το σύστημα επιτρέπει τη σίγουρη εκλογή των πιο ιδεολογικά καταρτισμένων μελλών πράγμα εξαιρετικά χρήσιμο. Το βασικό μειονέκτημα, κατά την άποψη μου, είναι ότι οι εκλεγέντες είναι εκλεγέντες ελέω ενός καμιά φορά κλειστού συστήματος ιδεών και εύκολα σε αλλαγές καταστάσεων μπορούμε να συναντήσουμε το "ου με πείσεις καν με πείσεις" .

Παράλληλα το κόμμα παίρνει την μορφή ομοσπονδίας ψευτοκομμάτων .

β) Το πλειοψηφικό στις περιφέρειες.

Σ’αυτό το σύστημα κάθε περιφέρεια εκλέγει τον αντιπρόσωπό της που έτσι όμως μπορεί να αφήνει εκτός εκπροσώπευσης την μειοψηφία. Επίσης μ’αυτό το σύστημα, το κόμμα έχει μεγαλύτερη συνεκτικότητα και οι διαφορές απόψεων δεν παίρνουν αναγκαστικά την μορφή τάσεων αλλά διαφορετικών εκτιμήσεων της συγκυρίας .

Δυστυχώς όμως έτσι δεν φαίνονται και δεν συζητούνται οι βαθύτερες αποκλείσεις απόψεων.

Επίσης η άδικη εκπροσώπηση των τάσεων δεν βοηθάει την ειλικρινή και με εμπιστοσύνη διεξαγωγή των συζητήσεων.

Είναι από μίας πλευράς λιγότερο δημοκρατικό από το προηγούμενο, αλλά επιτρέπει (αν το προβλέπει ο κανονισμός) την ανακλητότητα που είναι κατ’ εξοχήν δημοκρατική διαδικασία.

Σε αυτό το σύστημα είναι σίγουρο ότι μπορούν να εκλεγούν τα δραστηριότερα και δημοφιλέστερα μέλη που εκπροσωπούν κινητοποιήσεις και δραστηριότητες τού κόμματος, αλλά κινδυνεύουν να μην εκλεγούν άνθρωποι με βαθειά σκέψη αλλά λιγότερο αποτελεσματικοί και δραστήριοι, που θα ήταν όμως πολύτιμοι στην λειτουργία του κόμματος σαν συλλογικός διανοούμενος .

γ) Το σύστημα δια κλήρωσης.

Αυτό το σύστημα έχει το πλεονέκτημα ότι κληρώνει εκπροσώπους σαν εμάς και όχι αντί για μάς .Δεν κληρώνει τους, κατά την άποψή μας, καλύτερους δικηγόρους μας , αλλά τους όμοιούς μας.Οι αρχαίοι Αθηναίοι το θεωρούσαν δημοκρατικότερο από την εκλογή που έμοιαζε με διαδικασία σχηματισμού αιρετής ολιγαρχίας.

Σένα κόμμα έχει επίσης το πλεονέκτημα ότι αναπτύσσει την συνείδηση ότι οποιοσδήποτε μπορεί να βρεθεί στην θέση αυτού που αποφασίζει και έτσι έχει εξαιρετικό παιδαγωγικό ρόλο.

Στην σημερινή όμως κατάσταση, αυτό το σύστημα έχει και κάποια μειονεκτήματα γιατί δεν έχουμε να κάνουμε όπως στην αρχαία Αθήνα με ένα πληθυσμό συνεχώς κινητοποιημένο και με μεγάλη πολιτική εμπειρία. Ένα άλλο μειονέκτημα είναι ότι δεν εξασφαλίζει μιά συνέχεια και μπορεί να στερήσει στο κόμμα την συμμετοχή στην ηγεσία έμπειρων και δραστήριων στελεχών .

Πολλοί φοβούνται ότι η τύχη μπορεί να φέρει ανατροπή σε σχέση με τα ποσοστά των τάσεων αλλά οι πιθανότητες είναι απειροελάχιστες και σίγουρα μικρότερες απ’το να οδηγηθούν από φόβο ή φιλοδοξία οι εκλεγμένοι να προδώσουν τους εκλογείς τους.

3. Προτάσεις :

Στην σημερινή συγκυρία με την κακή και καλή πείρα του κινήματος, με την άνοδο της καχυποψίας στις εκλογικές διαδικασίες, με την ανάγκη να έχουμε και δημοκρατικότητα και αποτελεσματικότητα και αποφυγή προδοσιών ή γλιστρημάτων σε άλλες πιο ενδοτικές θέσεις

Το ένα τρίτο της κεντρικής επιτροπής να εκλέγεται με λίστες και σταυρούς σε ιδεολογική βάση, το δεύτερο τρίτο από περιφερειακές συνελεύσεις των εκπροσώπων στο συνέδριο και το τελευταίο τρίτο διά κλήρου απ’όλους τους εκλεγμένους εκπροσώπους του συνεδρίου με ίσο αριθμό ανδρών και γυναικών.

Το πρώτο τρίτο θα μας εξασφαλίζει ότι όλες οι βασικές τάσεις θα εκπροσωπηθούν και ότι θα έχουμε στην κεντρική επιτροπή και συντρόφους και συντρόφισσες με μεγάλη θεωρητική κατάρτιση όλων των βασικών τάσεων .Το δεύτερο τρίτο θα εκφράζει κατευθείαν τα μέλη ανά περιφέρεια και θα εξασφαλίζει την παρουσία των εκφραστών των κινημάτων και των δραστηριοτήτων του κόμματος και το τελευταίο τρίτο θα είναι σαν εμάς και όχι αντί για μας και θα μπορεί να παίζει ένα ρόλο ελέγχου και υπενθύμισης των διαθέσεων και τωναντιδράσεων της βάσης (άραγε ένα τέτοιο τρίτο τί θα έλεγε στην υπέργεια των καθηγητών;)

Επίσης πρέπει να θεσπιστούν διαδικασίες ώστε να υπάρχει οριζόντια επαφή των οργανώσεων βάσης και εσωτερικά δημοψηφίσματα αν το ζητήσει ένας συγκεκραμένος αριθμός μελών τού κόμματος ή της κεντρικής επιτροπής.

Μία τέτοια λειτουργία ίσως φαίνεται πιο δύσκαμπτη, αλλά σίγουρα είναι δημοκρατικότερη και πετυχαίνει καλύτερα να συνδυάσει τις αντιφατικές ανάγκες της λειτουργίας ενός κόμματος που θέλει να βγάλει την χώρα από το μνημόνιο και να ανοίξει τον δρόμο για μια πραγματική δημοκρατική επανάσταση για να φτιάξει μια καινούργια κοινωνική δημοκρατία υπό τον έλεγχο του λαού και με στοιχεία άμεσης δημοκρατίας.

Συντροφικά
Δημήτρης Σκαρπαλέζος