Περί χαφιέδων και προβοκατόρων

Αναδημοσίευση από το REDNotebook

Του Στέργιου Κατσαρού

Αυτές τις μέρες κυκλοφορεί το βιβλίο «Υπόθεση Σκάλα, Βαρκελώνη 1978», από τις εκδόσεις «Ισνάφι». Ο συγγραφέας του, Χαβιέρ Κανιάδας Γασκόν, ξαναγυρίζει σ΄ ένα σημαντικό επεισόδιο της ισπανικής Μεταπολίτευσης: την επίθεση μιας ομάδας αναρχικών της CNT σ΄ ένα πολυτελές κέντρο διασκέδασης, τη «Σκάλα», τη μέρα που η κυβέρνηση, όλα τα κόμματα, τα μεγάλα συνδικάτα και ο στρατός καταλήουν σε μια συμφωνία που θα ονομαστεί το «Σύμφωνο της Μονκλόα» (15.1.1978). Από τα συντρίμμια της Σκάλα θα ανασυρθούν τέσσερις εργαζόμενοι νεκροί· το επόμενο πρωί η συναίνεση έχει ήδη νικήσει. Το Red Notebook αναδημοσιεύει τον πρόλογο του βιβλίου, που έγραψε ο Στέργιος Κατσαρός

Όταν μου έγινε η πρόταση να γράψω ένα πρόλογο για το βιβλίο αυτό, η πρώτη μου αντίδραση ήταν αρνητική. Τι νόημα έχει να κυκλοφορήσει ένα βιβλίο, μια μαρτυρία ενός συντρόφου που είχε εμπλακεί στην υπόθεση Σκάλα στη Βαρκελώνη πριν τριάντα τόσα χρόνια όπου βρήκαν το θάνατο 4 εργαζόμενοι; Το γεγονός επίσης ότι όλοι γνώριζαν ότι η καταστροφή οφειλόταν σε προβοκάτσια της αστυνομίας και όχι σε μολότοφ των παιδιών έκρινα ότι δεν ήταν ικανοποιητικός λόγος να γράψω έναν πρόλογο για τα γεγονότα αυτά. Ωστόσο η σκέψη μου κόλλησε στη τελευταία φράση του κειμένου: «....και αναρχία έπαψε να είναι επικαιρότητα, μετά από 115 χρόνια αγώνων».

Η εκτίμηση αυτή του συντρόφου είναι μάλλον υπερβολική αλλά αυτόματα η σκέψη μου πήγε στην υπόθεση της τράπεζας Μαρφίν, όπου βρήκαν το θάνατο 3 εργαζόμενοι από φωτιά που προκλήθηκε από μολότοφ που ρίχτηκε στη διάρκεια της εργατικής διαδήλωσης της 5ης Μαΐου 2010. Σ’ αυτά θα πρέπει να προστεθεί και θάνατος του οικοδόμου που συμμετείχε στη συγκέντρωση του Π.Α.Μ.Ε. στο Σύνταγμα στις 20 Οκτωβρίου του 2011. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική. Η περίπτωση της Σκάλα είναι μια καθαρή προβοκάτσια στημένη από την αστυνομία, στη Μαρφίν τα πράγματα δεν είναι ξεκαθαρισμένα. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστούν οι ευθύνες της εργοδοσίας. Ήταν η ίδια η αστική δικαιοσύνη που καταλόγισε ευθύνες. Αυτό δε μας απαλλάσσει από τυχόν ευθύνες. Όχι ευθύνη απέναντι στην αστική δικαιοσύνη ή απέναντι στους κολαούζους της εργοδοσίας στη βουλή που έχουν το θράσος να μιλούν στο όνομα της εργατικής τάξης. Όχι, αν χρωστάμε να απολογηθούμε σε κάποιον είναι στην ίδια την εργατική τάξη και στον εαυτό μας.

Ας υποθέσουμε ότι όλες οι οργανώσεις και συλλογικότητες έπαιρναν την απόφαση να μη χρησιμοποιήσουν μολότοφ. Θα ήταν αφέλεια να πιστεύει κάποιος ότι δε θα έσκαγαν κάποιες. Σε μια μεγάλη διαδήλωση είναι απίθανο να μη βρεθεί κάποιος να παραβεί τις αποφάσεις κάποιων «επιτελείων», όποια κι αν είναι αυτά. Ποιοι μπορεί να είναι αυτοί; Ίσως κάποιος θερμοκέφαλος, ίσως κάποιος προβοκάτορας.

Θα πρέπει να σταθούμε στο σημεία αυτά. Η εμμονή των ρεφορμιστικών κομμάτων, ιδιαίτερα του Κ.Κ.Ε., να χαρακτηρίζουν σαν προβοκάτσια κάθε ενέργεια που ξεφεύγει από τα πλαίσια της πολιτικής τους μας έχει οδηγήσει στο να μη δίνουμε σημασία στο φαινόμενο αυτό. Ο ρόλος των προβοκατόρων είναι διαφορετικός από εκείνον των πρακτόρων. Ο ρόλος των τελευταίων είναι να δίνουν πληροφορίες στην αστυνομία ενώ των πρώτων είναι να ωθούν σε ενέργειες που τα αποτελέσματά τους ωφελούν κάποιους στόχους των κατασταλτικών μηχανισμών. Υπήρξαν περιπτώσεις που το ίδιο πρόσωπο έπαιξε και τους δύο ρόλους. Φαινόμενο σπάνιο, γιατί ο προβοκάτορας για να πετύχει πρέπει να έχει προσόντα που διαθέτουν οι πολυάριθμοι χαφιέδες, που συνήθως είναι απλοί φτωχοδιάβολοι. Επίσης υπάρχει η άποψη ότι υπάρχουν ενέργειες που ανεξάρτητα από τις προθέσεις αυτών που τις κάνουν είναι προβοκατόρικες. Υπάρχουν δύο ερωτήσεις: πρώτον, ποια ήταν η αποτελεσματικότητα των προβοκατόρων στην ιστορία της ταξικής πάλης και, δεύτερον, υπάρχουν ενέργειες που ανεξάρτητα από προθέσεις έχουν αποτελέσματα που θα είχε μια συνειδητή προβοκάτσια; Για να απαντηθούν τα ερωτήματα αυτά, θα αναφερθούμε στην ιστορία, έστω και στην πρόσφατη.

***

Θα ξεκινήσω από γεγονότα που τα έζησα. Τα γεγονότα που ξέσπασαν τον Ιούλη του 1965. Η εμπειρία ενός ατομικού παρατηρητή είναι αδύνατο να καλύψει γεγονότα με τόση έκταση και ένταση - πολύ περισσότερο, όταν αυτός συμμετέχει σ’ αυτά, οι μαρτυρίες επηρεάζονται από την πολιτική του στάση. Το μειονέκτημα όμως αυτό αντισταθμίζεται από το γεγονός ότι δεν παρακολουθεί απλώς αυτά που συμβαίνουν αλλά τα διαμορφώνει. Γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα και αντιλαμβάνεται γρήγορα πού μπορεί να οδηγήσει η κάθε ενέργεια και το κάθε σύνθημα. Ύστερα, δεν είναι μόνος, έχει δεσμούς με πολλούς άλλους που συμμετέχουν στη συγκεκριμένη ενέργεια.

Με το σκεπτικό αυτό, δεν μπορώ να πω ότι στα Ιουλιανά δεν υπήρξαν χαφιέδες αλλά δε φαίνεται να υπήρξαν προβοκάτορες και, αν υπήρξαν, δε χρειάστηκε να δράσουν. Τα «έκτροπα» τα δημιούργησαν χιλιάδες αγωνιστές που ήρθαν σε σύγκρουση με την ίδια τους την ηγεσία. Πραγματικές προβοκάτσιες σημειώθηκαν προς το τέλος Σεπτέμβρη, όταν το κίνημα άρχισε να ξεθυμαίνει. Κυρίως κάποιες μεμονωμένες ενέργειες, που είχαν σαν αποτέλεσμα τις συλλήψεις κάποιων νεαρών. Μήπως όλοι αυτοί οι αγωνιστές χωρίς να το θέλουν έγιναν όργανα κάποιων κύκλων που σχεδίαζαν το πραξικόπημα; Και αυτό έχει διατυπωθεί επίσημα από στελέχη του Κ.Κ.Ε εσωτερικού.

Μετά τη Μεταπολίτευση κατονόμασαν τους οικοδόμους σαν υπαίτιους, χωρίς όμως να τους χαρακτηρίζουν προβοκάτορες. Από τη διατύπωση αυτή όμως αυτό το συμπέρασμα βγαίνει. Πράγματι υπήρχαν κύκλοι, όχι σκοτεινοί αλλά πολύ φανεροί, που στόχευαν σε πραξικόπημα: το σαμποτάζ σε στρατιωτική μονάδα στον Έβρο σ΄ αυτό στόχευε. Οι Η.Π.Α., το σώμα των αξιωματικών, το παλάτι δεν έκρυβαν τη βιασύνη τους να μεταβληθεί η χώρα σε ένα αεροπλανοφόρο ενάντια στην αραβική επανάσταση. Μια κυβέρνηση με εξωτερική πολιτική ανεκτική απέναντι στα δύο μπλοκ και ένα κίνημα που έτεινε να ξεπεράσει τις παραδοσιακές πολιτικές προς τα αριστερά δεν τους βόλευε. Ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος που ξέσπασε μετά το πραξικόπημα δικαιολογεί τη βιασύνη τους.

Η ηγεσία της αριστεράς τα γνώριζε όλα αυτά, όπως γνώριζε ότι η πλειοψηφία αυτών που κατηγορούσαν σαν προβοκάτορες ήταν δικά της μέλη και οπαδοί της. Τότε γιατί όλα αυτά; Η απάντηση είναι ότι οι τάσεις που έπαιρνε το κίνημα ανησυχούσαν και την κλίκα του Κρεμλίνου, που την ενδιέφεραν μόνο τα κρατικά συμφέροντα της, δηλαδή τα δικά της, και όχι η επέκταση της επανάστασης, που μόνο προβλήματα μπορούσε να της δημιουργήσει. Αυτή η αριστερά εκείνη την εποχή βρισκόταν κάτω από τον άμεσο έλεγχο αυτής της αντεπαναστατικής κλίκας.

Το ερώτημα είναι: αν τα γεγονότα του Ιούλη δεν έπαιρναν αυτές τις διαστάσεις που οδήγησαν σε πολιτικό αδιέξοδο, θα αποφευγόταν το πραξικόπημα; Η ερώτηση είναι ανόητη. Ο ίδιος ο Φαράκος δυο χρόνια πριν είχε χαρακτηρίσει την κατάσταση προεπαναστατική. Δεν μπορώ να κρίνω αν ήταν ή δεν ήταν τέτοια, ήταν όμως φοβερά οξυμένη. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, ήταν δυνατό να μείνουν οι εξεγερμένες μάζες μέσα στα πλαίσια της «ευπρέπειας» που είχε χαράξει η ηγεσία της αριστεράς; Αυτή η γενιά των «προβοκατόρων» έδωσε τη μάχη της. Ηττήθηκε, αλλά στάθηκε όρθια.

***

Στη δικτατορία υπήρξαν κάποιες περιπτώσεις πραγματικής προβοκάτσιας που είχαν πολύ φτωχά αποτελέσματα. Γνωρίζω δυο περιπτώσεις που οδήγησαν δυο νεολαίους στη φυλακή. Ήταν τόσο καλοστημένες που οδήγησαν σε συλλήψεις μόνο και μόνο επειδή οι σύντροφοι που έπεσαν θύματα ήταν εντελώς άπειροι και απομονωμένοι.

Συνέβη και κάτι πολύ σοβαρό. Στις 30 Νοέμβρη του 1967 έσκασε μια βόμπα στη στέγη, ή στο περβάζι κάποιου παραθύρου, του Υπουργείου Δικαιοσύνης που βρισκόταν στα Χαυτεία. Η βόμπα ήταν μικρής ισχύος αλλά έσπασε ένα κομμάτι μάρμαρο που έπεσε στο κεφάλι μιας κοπέλας, της Κατερίνας Μυλωνά, τραυματίζοντάς τη θανάσιμα. Για την ενέργεια αυτή επικηρύχτηκαν με το ποσό των 100.000 δραχμών τρία μέλη του Ρήγα, ο Δαρειώτης, ο Αναστασιάδης και ο Μπενάς, καθώς και ο Γιάννης ο Νίκας από τις Δημοκρατικές Επιτροπές Αντίστασης (ΔΕΑ). Συνελήφθησαν αργότερα όλοι, καταδικάστηκαν αλλά δεν αποδείχτηκε η συμμετοχή τους στην πράξη αυτή. Άλλωστε, ήταν αδύνατη η συνύπαρξη του Νίκα με στελέχη του Ρήγα.

Η πράξη αυτή δεν ήταν προβοκάτσια. Εκείνη την εποχή βόμπες μικρής ισχύος εκτός από ομάδες με στοιχειώδη οργάνωση και τεχνογνωσία έβαζαν διάφορες ανεξέλεγκτες ομάδες που δημιουργούνταν καθημερινά. Κάποια απ’ αυτές τις ομάδες πρέπει να τις είχε τοποθετήσει και αυτές στα Χαυτεία. Το γεγονός αυτό πράγματι μας θορύβησε. Ανέκοψε κάπως το ρυθμό των ανεξέλεγκτων «κροτίδων» και μας έκανε πιο προσεκτικούς. Δε χρειαζόταν βέβαια ο θάνατος μιας νέας κοπέλας, ωστόσο πώς μπορεί να ανακόψει αυτό τις ενέργειες μικρών ομάδων που ξεφύτρωναν σαν τα μανιτάρια από το πουθενά; Ούτε η τρομοκρατία της αστυνομίας ούτε οι αφορισμοί του Κ.Κ.Ε κατάφεραν κάτι. Στο προσκήνιο έμειναν αυτοί που έπαιρναν σοβαρά υπόψη όλα τα πιθανά αποτελέσματα της κάθε ενέργειας. Για το Πολυτεχνείο δε θα κάνω καμιά αναφορά: το ζήτημα των 300 προβοκατόρων έχει οριστικά κριθεί αφήνοντας ανεξίτηλη κηλίδα στους συκοφάντες.

***

Η Μεταπολίτευση έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αποκαλύπτει υπόγεια ρεύματα που διαπερνούν όλες τις ευρωπαϊκές χώρες του νότου. Το 1973 κανείς μας δεν πίστευε ότι οι δικτατορίες στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία θα έδιναν τη θέση τους σε κοινοβούλια χωρίς επαναστατικούς τριγμούς. Και όμως εκτός από την Πορτογαλία, αυτό έγινε. Ωστόσο ακόμα και η επανάσταση των γαρυφάλλων ξεθύμανε γρήγορα. Ένα χρόνο μετά, το 1975, οι πρωταγωνιστές καταδικάζονταν σαν τρομοκράτες. Στην Πορτογαλία μετά την επανάσταση του ‘74 έχουμε λοιπόν μια κάμψη, αντίθετα στην Ισπανία, την Ελλάδα και την Ιταλία έχουμε μια έξαρση της ταξικής πάλης, όπου πρωταγωνίστησαν πολιτικές δυνάμεις έξω από την παραδοσιακή αριστερά. Η έξαρση αυτή, παρ’ όλη την έντασή που είχε, δεν έφτασε στο επίπεδο της εξέγερσης.

Βέβαια, το κίνημα αυτό δεν αρκούνταν μόνο σε επιμέρους διεκδικήσεις αλλά αμφισβητούσε το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα. Αυτό θα πρέπει να συνδυαστεί με την όξυνση της οικονομική κρίσης καθώς και με τη στρατιωτική ήττα των Η.Π.Α στο Βιετνάμ. Σε αυτό το φανερό αδιέξοδο του καπιταλισμού θα πρέπει να προστεθεί και το αδιέξοδο του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού όπως φάνηκε με την εκλογή του Γκορμπατσόφ. Ολόκληρο το σύστημα της παγκόσμιας ισορροπίας έτριζε ενώ από τον πάτο του κοινωνικού καζανιού ξεπηδούσαν ανεξέλεγκτες δυνάμεις. Η Ευρώπη έβλεπε ξανά τον εφιάλτη του κομμουνισμού. Για να αντιμετωπίσουν την κρίση αλλά και για να διασώσουν το σύστημα ταυτόχρονα, έπρεπε να μειώσουν τα χρέη των κρατών που είχαν συσσωρευτεί από την προηγούμενη κεϋνσιανή πολιτική. Αυτό μπορούσε να γίνει είτε με τη μείωση των κερδών είτε με την περικοπή των μισθών.

Η μάχη ξετυλίχτηκε γύρω από το σημείο αυτό. Στην Ισπανία το κομμουνιστικό και το σοσιαλιστικό Κόμμα υπέγραψαν το σύμφωνο λιτότητας, γνωστό σα σύμφωνο Μονκλόα. Στην Ιταλία υπογράφτηκε ο Ιστορικός Συμβιβασμός.

Στην Ελλάδα τα πράγματα εξελίχτηκαν διαφορετικά. Στην αρχή ο ίδιος ο Καραμανλής κρατικοποίησε βασικές ιδιωτικές επιχειρήσεις, όπως τα συγκροτήματα Ανδρεάδη και Μποδοσάκη. Επίσης, οι πρώτες μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις δεν πήραν μέτρα λιτότητας. Αυτό έγινε, πιστεύω, για δυο λόγους: πρώτον, γιατί η δικτατορία είχε αναστείλει αυτά που έγιναν στην Ευρώπη τη δεκαετία του ‘60 και, δεύτερον, λόγω της δυναμικότητας του κινήματος. Γρήγορα όμως άρχισε να εφαρμόζεται κι εδώ η πολιτική της λιτότητας.

Ωστόσο, το παιχνίδι παίχτηκε με πολιτικούς όρους που κάλυπταν τους οικονομικούς. Τα αιτήματα ήταν γύρω από τις συνδικαλιστικές ελευθερίες και ενάντια στις αυθαιρεσίες της εργοδοσίας. Ήταν αγώνας για την καθιέρωση των αυτόνομων εργοστασιακών σωματείων, που θα μπορούσαν να είναι αποτελεσματικά όργανα διεκδίκησης. Δεν έλειψαν βέβαια και διεκδικητικές απεργίες.

Από την άλλη μεριά το Κ.Κ.Ε υπέγραψε το νόμο 59 του ‘74, που ήταν δήλωση νομιμοφροσύνης στο αστικό σύνταγμα, και ταυτόχρονα περίμενε από τον Καραμανλή να νομιμοποιήσει τα συνδικάτα, που ντε φάκτο νομιμοποιήθηκαν, όπως και το ίδιο το κόμμα. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα συναίνεσης έπρεπε να συμφωνήσουν όλοι. Όποιος δε συμφωνούσε ήταν ύποπτος, αριστεροχουντικός ή χαφιές.

Μπορούμε να πούμε ότι στη χώρα μας δεν υπήρξε κάποια προβοκάτσια για να χτυπηθεί το εργατικό κίνημα. Ο βασικός λόγος ήταν ότι αυτό ξεφούσκωσε με τις προσδοκίες που έσπειρε το ΠΑΣΟΚ. Το κατόρθωμα του Αντρέα ήταν ότι παρέλαβε ένα ρωμαλέο κίνημα και κατάφερε να το αφοπλίσει. H πιο εντυπωσιακή ενέργεια ήταν η υπόθεση Κρυστάλλη. Ιδανικός τύπος χαφιέ. Πρώην πολιτικός κρατούμενος και γραμματέας της Νεολαίας της Ε.Δ.Α. Ρόλος του ήταν να διεισδύσει στη 17 Νοέμβρη και στον Ε.Λ.Α. Δε θα καταφέρει τίποτα και η δράση του περιορίζεται σε γελοίες ενέργειες.

Οι εξελίξεις στην Ισπανία είναι ανάλογες αν και παρουσιάζουν κάποιες διαφορές. Η οικονομική κατάσταση είναι ανάλογη, η πολιτική είναι διαφορετική. Η δικτατορία στην Ισπανία στηριζόταν σε μια μαζική φασιστική βάση, ενώ εδώ δεν είχε κοινωνικά στηρίγματα, στηριζόταν κυρίως στο στρατό και την αστυνομία. Μια άλλη διαφορά ήταν η μεγάλη επιρροή των αναρχικών στην Ισπανία, που ανταγωνίζονταν το κομμουνιστικό όσο και το σοσιαλιστικό κόμμα. Η επιρροή αυτή έχει μεγάλη ιστορία, που αρχίζει πριν από τον Ισπανικό Εμφύλιο και συνεχίζεται στον ίδιο τον Εμφύλιο αλλά και κατά τη διάρκεια της σαραντάχρονης δικτατορίας του Φράνκο, με δεκάδες χιλιάδες νεκρούς.

Το τέλος του φρανκισμού βρήκε τους αναρχικούς να είναι πρωταγωνιστές στην ταξική πάλη. Την ίδια στιγμή πολλοί αγωνιστές εγκατέλειπαν το κομμουνιστικό και το σοσιαλιστικό κόμμα και σχημάτιζαν ευάριθμες τροτσκιστικές και μαοϊκές οργανώσεις. Ξαναζωντάνευαν οι μνήμες από τις μέρες του ’36. Δεν πανικοβλήθηκε μόνο η ισπανική μπουρζουαζία αλλά και η ευρωπαϊκή. Επιστρατεύτηκαν όλα τα μέσα, η αστυνομία, οι φασιστικές συμμορίες, τα δικαστήρια και τα Μ.Μ.Ε. Σαν αντιστάθμισμα προσφερόταν το καρότο της ένταξης της χώρας στους διεθνείς οργανισμούς.

Δεν ήταν όμως αρκετά. Εδώ μπαίνει και ανάγκη της προβοκάτσιας. Η υπόθεση Σκάλα με 4 νεκρούς εργάτες από μολότοφ που ρίχτηκε από χεριά αναρχικών πέτυχε αυτό που δεν κατάφερε ο κατασταλτικός μηχανισμός: να ανακόψει την άνοδο της αναρχίας – και όχι μόνο αυτής.

***

Στο σημείο αυτό έχω κάποιες ενστάσεις. Οι επιπτώσεις πάνω στη ζωή κάποιων παιδιών ήταν εφιαλτικές και επίσης η υπόθεση Σκάλα ανέκοψε την άνοδο του επαναστατικού κινήματος. Σε ποιό βαθμό όμως; Η πορεία κρίσης στη C.N.T και στη F.A.I. είχε ήδη αρχίσει. Από τη μια μεριά η C.N.T. διασπάστηκε με τη δημιουργία της καθαρά ρεφορμιστικής CGT, από την άλλη αγωνιστές αποχωρούσαν με κατεύθυνση την ένοπλή πάλη, όπως και οι ίδιοι πρωταγωνιστές-θύματα της υπόθεσης Σκάλα. Αυτό βγαίνει από όσα γράφει ο σύντροφος.

Το κίνημα μπορεί να υποχώρησε για μια στιγμή αλλά συνεχίστηκε. Οι καταλήψεις στις πλατείες σηματοδοτούν μια ακόμη στιγμή στην εξεγερσιακή διαδικασία. Δε θα παραμείνει μόνο στην αγανάκτηση. Η αναρχία είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Σε επίπεδο οργάνωσης και θεωρίας μπορεί να έχει τα πάνω της και τα κάτω της, αλλά θα ξαναβρίσκει το δρόμο της. Και μάλιστα επεκτάθηκε σε χώρες που δεν είχε αξιόλογη παράδοση, όπως στη χώρα μας.

Πράγματι, τη δεκαετία του ‘70 άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους στην Ελλάδα οι πρώτοι αναρχικοί. Αρχικά περιορίζονται σε εκδοτικές δραστηριότητες. Τη δεκαετία του ‘80 κάνουν την εμφάνισή τους κάποιες μικρές ομάδες στους εργατικούς χώρους, όπως στους οικοδόμους. Το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητας εξαντλήθηκε σε «μονομαχίες» με την αστυνομία και τις φασιστικές συμμορίες. Στη συνέχεια ο αριθμός των αναρχικών μεγάλωσε, αλλά παρέμενε χώρος. Όποιος θέλει ονομάζεται αναρχικός ή οτιδήποτε άλλο και στήνει τη δική του συλλογικότητα. Κάθε κίνημα πρέπει να περάσει την παιδική του ηλικία. Στις συνθήκες αυτές είναι αδύνατο να παρθεί μια κοινή απόφαση να γίνει ετούτο και να μη γίνει το άλλο. Μάλλον είναι η κατάλληλη στιγμή να περιφρουρηθούν τα μπλοκ από κάθε κίνδυνο. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να γίνεται face control ή ότι δεν πρέπει να μη δίνεται άσυλο σε κάποιον που κινδυνεύει.

Πάντως, με «καταδίκες» και αφορισμούς δε λύνεται το πρόβλημα όπως πιστεύει ο κάθε Φιλισταίος. Αυτά είναι ξένα στην επαναστατική ηθική. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ηθικό, έχει να κάνει και με την αποτελεσματικότητα. Η ταξική πάλη δε γίνεται με κάποιες μειοψηφίες αλλά με την εμπλοκή ολόκληρων τάξεων.

Εδώ και λίγο καιρό υπάρχει προβληματισμός για το πώς θα έρθει ο αναρχικός χώρος σ΄ επαφή με το εργατικό κίνημα. Η τάση αυτή βρίσκει εμπόδια. Από τη μια μεριά, είναι ο διάχυτος μηδενισμός που είναι αποτέλεσμα της σήψης τη αστικής κοινωνίας που έχει επηρεάσει και ένα μεγάλο τμήμα του αναρχικού χώρου και όχι μόνο. Από την άλλη, είναι η αποβιομηχανοποίηση που έχει αποδυναμώσει τους συνεκτικούς δεσμούς των εργαζομένων. Αυτό μπορεί να ξεπεραστεί με τη δουλειά μέσα στους ανέργους. Όχι για να κάνουμε κάτι, αλλά γιατί αυτός ο κόσμος δυνάμει είναι το υποκείμενο της εξέγερσης.

Βέβαια είναι ο κίνδυνος του ρεφορμισμού που διατρέχει όποιος προσπαθεί να ενσωματωθεί με ανθρώπους που έχουν χαμηλό επίπεδο συνείδησης Αυτή ήταν η βασική αιτία των διασπάσεων των Ισπανών αναρχικών. Δε μαθαίνει όμως κανείς να κολυμπάει παρά μόνο όταν πέσει στο νερό. Με την ταχύτητα που εξελίσσεται η κατάσταση ο κίνδυνος του ρεφορμισμού μάλλον απομακρύνεται για το απώτερο μέλλον. Η οικονομική κρίση έχει ήδη εξελιχθεί σε ηθική και πολιτική η κρίση, συνεπώς ο αγώνας των εκμεταλλευομένων και καταπιεσμένων μαζών θα βάλει πολιτικούς στόχους. Επίσης, η αντίθεση ειρηνικά ή βίαια μέσα θα λυθεί στη πράξη με την εξέγερση να ωριμάζει.

Μέσα σ’ αυτή την κατάσταση είναι δυνατόν να μην υπάρχει plan B ή C από τη μεριά της αντεπανάστασης; Μέσα στα σχέδια αυτά θα απουσιάζει η περίπτωση προβοκάτσιας; Και αν ναι, ποιές συνέπειες μπορεί να έχει; Μπορεί η παρουσία του Μαλινόφσκι στην Κεντρική Επιτροπή των μπολσεβίκων να μην έσωσε τον τσαρισμό, αλλά πρέπει να έχουμε κάποιες επιφυλάξεις για την περίπτωση που σε ένα οριακό σημείο της επαναστατικής διαδικασίας συμβεί κάτι τέτοιο. Σε μια τόσο ασταθή ισορροπία όπως η σημερινή μια σταγόνα θα ξεχειλίσει το ποτήρι. Το πού θα στραφούν τα πράγματα θα εξαρτηθεί από τις πράξεις όλων μας.

Στις αναζητήσεις που απασχολούν σήμερα την επαναστατική νεολαία η μαρτυρία του Ισπανού συντρόφου είναι πολύ καλή συμβολή.