Μπορούμε να στοχαστούμε την πολιτική ; (μέρος Ι)

Τίτλος αυτού του κειμένου είναι ο υπότιτλος του βιβλίου του Alain Badiou “Η πολιτική και η λογική του συμβάντος” που εκδόθηκε το 1985. Όμως και το κείμενο που ακολουθεί δεν είναι παρά αποσπάσματα απ' αυτό το βιβλίο, το οποίο έχει εκδοθεί στα ελληνικά σε μετάφραση Δ. Βεργέτη – Τ. Μπέτζελου από τις εκδόσεις “αλήthεια” το 2007. Τα προηγούμενα 22 χρόνια δεν βρέθηκε εκδότης να αναλάβει την έκδοση στη χώρα μας αυτού του βιβλίου. Και αυτό δεν είναι τυχαίο. Ποίος θα διακινδύνευε να εκδώσει ένα βιβλίο που θα ήταν εκδοτική αποτυχία; Και αυτή η εκδοτική “επιτυχία” ήταν εξασφαλισμένη από τις αντιλήψεις και το γενικότερο κλίμα που κυριαρχεί στην Αριστερά στον τόπο μας. Ποιός αριστερός στην χώρα μας θα διάβαζε αυτό το βιβλίο την εποχή που πρωτοκυκλοφόρησε;

Υπενθυμίζουμε ότι το 1985 που γράφτηκε το βιβλίο, το Αφγανιστάν βρισκόταν υπό Ρωσική κατοχή και εδώ το ΚΚΕ, με τους Ανδρουλάκηδες, τους Λαφαζάνηδες την ιστορική ηγεσία του ΝΑΡ και πολλούς άλλους ακόμα, στήριζαν αυτήν την “ανθρωπιστική” βοήθεια των σοβιετικών. Γραμματέας του κόμματος ήταν ο Χαρίλαος, και στο ΚΚΣΕ ο Chernenko, ο οποίος πέθανε το Μάρτιο και ανέλαβε στην θέση του Γκορμπατσόφ. Την ίδια χρονιά ο Ανδρέας Παπανδρέου εγκαινιάζει το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας και εξαγγέλλει την περιβόητη «αγορά του αιώνα». Αν κάποιος εκείνη την εποχή ισχυριζόταν ότι η Σοβιετική Ένωση μετά από 6 χρόνια θα είχε διαλυθεί, όλοι θα τον θεωρούσαν τρελό!

Γιατί τα λέμε όλα αυτά; Η “πρωτοπορία” στην πολιτική εναρμονίζεται με την λαϊκή παροιμία “κάθε πράγμα στον καιρό του και ο κολιός τον Αύγουστο”. Τότε κανείς δεν θα καταδεχόταν να συζητήσει αυτές τις θέσεις. Με όπλο τον “επιστημονικό σοσιαλισμό” και την “διεθνιστική αλληλεγγύη” το κείμενο αυτό θα είχε θεωρηθεί αντικομουνιστικό και αντιδραστικό. Σήμερα μερικοί – πολύ καθυστερημένα – έχουν κάνει μερικά βήματα και μπορούν να διαβάζουν και κάτι πέρα από τα “εκλεκτά έργα” που έχουν γράψει οι “κομμένες κεφαλές” του Μαρξισμού Λενινισμού, όπως για παράδειγμα μελετούν τον  Ντ. Χάρβεϊ. Όμως το τρένο για αυτή την αριστερά έχει χαθεί...

Σε κάποιο σημείο του βιβλίου, ο Badiou θέτει ένα ρώτημα, το οποίο παραμένει επίκαιρο αν και έχουν περάσει 30 χρόνια από τότε:

Ποιός είναι μαρξιστής σήμερα;

Η άμεση απάντηση που δίνει σε αυτή την ερώτηση είναι:

Είναι εκείνος που εγγράφεται ως υποκείμενο στην διαδικασία καταστροφής του μαρξισμού, εκείνος που διατυπώνει με τρόπο εμμενή τι πρέπει να πεθάνει, και κατά συνέπεια να πεθάνει και ο ίδιος, διευθετώντας αυτό τον θάνατο σε αιτία για μια ανασύνθεση της πολιτικής. Μπορεί τότε να παραχθεί, σ' όλη την έκταση αυτής της πρακτικής διαδικασίας, ο πραγματικά πολιτικός στοχασμός της καταστροφής του μαρξισμού.

Πριν ασχοληθούμε αναλυτικά με το περιεχόμενο αυτής της απάντησης, θα σταθούμε στο πως περιγράφει ο A. Badiou την κρίση του μαρξισμού:

Αναφορικά με την κρίση του μαρξισμού, οφείλουμε σήμερα να πούμε ότι είναι πλήρης. Δεν πρόκειται για ένα απλό κατηγόρημα εμπειρικού τύπου. Για λόγους που απορρέουν από την ουσία της, η κρίση ξετυλίγεται μέχρι τις ύστατες συνέπειές της, δηλαδή, στην περίπτωση του μαρξισμού έχει εισέλθει στο στάδιο της αποπεράτωσής της.

Για να στοχαστούμε τον πλήρη χαρακτήρα της κρίσης, θα χρειαστεί να επιστρέψουμε στο στοιχείο εκείνο που προσέδωσε στον μαρξισμό την ιδιότυπη ισχύ του, και το οποίο είναι η (διακεκλεισμένη πλέον) προδηλότητα των ιστορικών του αναφορικών.

Ο άξονας με βάση τον οποίο ο μαρξισμός επικυρώθηκε ως καθολική σκέψη της επαναστατικής δραστηριότητας, δεν ήταν ούτε η ερευνητική του ικανότητα, ούτε η αναλυτική του δύναμη, ούτε ο περίτεχνος χειρισμός, του οποίου ήταν εγγυητής, μιας μεγάλης αφήγησης της Ιστορίας. Ούτε επίσης αυτό που επέτρεπε ή υπαγόρευε, σε ζητήματα πολιτικής στράτευσης.

Όχι, εκείνο που προσέδωσε στον μαρξισμό την μοναδικότητά του σε σχέση με τις υπόλοιπες επαναστατικές θεωρίες του 19ου αιώνα ήταν το ιστορικά επιβεβαιωμένο δικαίωμα που είχε να θέτει σε κυκλοφορία τίτλους πίστεως επικαλούμενος την εγγύηση της Ιστορίας. Ο Μαρξισμός, και μόνο αυτός, παρουσιαζόταν σαν μια επαναστατική πολιτική θεωρία η οποία ήταν, αν όχι ιστορικά επιβεβαιωμένη (πρόκειται εν μέρει για άλλο ζήτημα), τουλάχιστον ιστορικά ενεργός.

Ο Μαρξισμός διέθετε για τουλάχιστον μισόν αιώνα μια ιστορική πίστωση. Αυτή η πίστωση εγγυόταν στην πραγματικότητα ότι η μαρξιστική πολιτική παρέμενε εναρμονισμένη με την ιδρυτική της κινητικότητα και συνιστούσε εξαίρεση απέναντι στο πολιτικό, νοούμενο ως αμιγώς θεωρησιακό και ανέκαθεν ξεπερασμένο σύστημα.

Ο Μαρξισμός διαπλέκει αυτή την ιστορική πίστωση με τρία βασικά αναφορικά, των οποίων η επισήμανση είναι εύκολη, σε αντίθεση με την εσωτερική τους συνάρθρωση την οποία έχουν καταδείξει κυρίως οι μελέτες του Paul Sandevince:

1. Η ύπαρξη μιας σειράς κρατών που λειτούργησαν ως εμβλήματα για τον συντελούμενο (και όχι μόνο σχεδιαζόμενο) επαναστατικό μετασχηματισμό. Αυτά τα κράτη επικαλούνταν τον σοσιαλισμό στην πράξη, υλοποιούσαν το στάδιο μετάβασης στον κομμουνισμό και ενσάρκωναν τη δικτατορία του προλεταριάτου.

Αυτή την ουσιώδη αναφορά, θα μπαίναμε στον πειρασμό να την ονομάσουμε “κρατική αναφορά”. Ο μαρξισμός ήταν η μόνη επαναστατική θεωρία που είχε ως πεπρωμένο να ενσαρκωθεί σε μια κρατική θεωρία. Μέσα σ' αυτή την θεωρία, προέκυψε η ενεργός επίφαση μιας συγχώνευσης του σημείου και του δεσμού, προέκυψε η ιδέα μιας κυριαρχίας της μη κυριαρχίας.

Η ιδέα της νίκης έπαιξε ένα αποφασιστικό ρόλο στην εργατική, λαϊκή, διανοητική προσχώρηση στον μαρξισμό. Η επανάσταση του Οκτώβρη ήταν η επιδεικτική εικόνα της ανατροπής που υπέστη η αρχή της ισχύος στην Ιστορία. Ο λενινισμός είναι πρωτίστως ένας νικηφόρος μαρξισμός.

2. Οι εθνικοκοαπελευθερωτικοί πόλεμοι αποτελούν το δεύτερο αναφορικό. Πρόκειται για την επινόηση, υπό την καθοδήγηση συγχρόνων κομμάτων, μιας νέας μορφής πολέμου, ενός ασύμμετρου πολέμου, που άπλωνε τις ρίζες του στην ύπαιθρο οργανώνοντας την αγροτιά, και ο οποίος αναπτυσσόταν παρατεταμένα και μέσω σταδίων. Παραδειγματικές αναφορές ήταν η Κίνα και το Βιετνάμ. Ασφαλώς, και σ' αυτήν την περίπτωση υπήρξε νίκη: στην φράση του Λένιν η “εξέγερση είναι τέχνη” απαντούσε η φράση του Μάο Τσε Τουνγκ “ο λαϊκός πόλεμος είναι αήττητος” .

Κυρίως όμως υπήρξε συγχώνευση της εθνικής και της λαϊκής αρχής. Ο εθνικοαπελευθερωτικός πόλεμος βασίζεται στην εκτίμηση ότι είναι ενιαίο το κίνημα που σφυρηλατεί ένα έθνος κατά του ιμπεριαλισμού και ελευθερώνει έναν λαό από τα σχεδόν φεουδαρχικά δεσμά.

Υπό την ηγεμονία του μαρξισμού, με την εγγύηση του Κόμματος ως λαϊκής οργάνωσης και μακρόπνοου γενικού στρατηγείου, πραγματώνεται η ενεργός ενότητα του λαού και του έθνους. Ξαναβρίσκουμε εδώ την θεματική της νίκης, αλλά εφαρμοσμένη πλέον τόσο στον εξωτερικό όσο και στον εμφύλιο πόλεμο. Τούτη τη φορά συγκροτεί ένα έθνος, όπως ακριβώς συγκροτούσε προηγουμένως μια ταξική δικτατορία.

3. Το τρίτο αναφορικό ήταν τέλος το ίδιο το εργατικό κίνημα, συμπεριλαμβανομένου τούτη τη φορά του κινήματος στις δυτικές μητροπόλεις και πρωτίστως στις δυτικοευρωπαϊκές. Το εργατικό κίνημα εκδήλωσε την πολιτική του συνέχεια βασιζόμενο στην μαρξιστική αναφορά. Τα ταξικά συνδικάτα και τα μαρξιστικά κόμματα μετατράπηκαν σταδιακά σε σταθερά εσωτερικά δεδομένα της πολιτικής ζωής, συμπεριλαμβανομένης της οργανωμένης σφαίρας του κοινοβουλευτισμού.

Αυτά τα τρία αναφορικά, το εργατικό κίνημα, οι εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες και τα σοσιαλιστικά κράτη, συνέδεαν τον μαρξισμό με την πραγματική Ιστορία, και τον διαφοροποιούσαν ως εξαίρεση από κάποια απλά ρεύματα γνώμης, ακόμη και επαναστατικά. Μέσω αυτών όδευε η πεποίθηση ότι η Ιστορία εργαζόταν προς την κατεύθυνση της αξιοπιστίας του μαρξισμού.

Μπορούμε να ονομάσουμε “κρίση του μαρξισμού” την σταδιακή κατάρρευση αυτού το συστήματος αναφορών. Ο μαρξισμός αδυνατεί σήμερα να εκδίδει τίτλους πίστεως με εγγύηση τη Ιστορία. Η φερεγγυότητά του είναι πλέον παρελθόν, και έτσι τώρα τείνει να μη διαφέρει από τις άλλες θεωρίες.

Τι σημαίνει νικώ; Κατά την διάρκεια ολόκληρου του 19ου αιώνα, το ζήτημα παρέμενε στο σκοτάδι για την εργατική πολιτική συνείδηση. Ο λενινισμός – ως μαρξισμός, όπως λεγόταν, της “εποχής των νικηφόρων προλεταριακών επαναστάσεων” - έριξε φως σ' αυτό το σημείο: νικώ σημαίνει βαδίζω στον δρόμο που άνοιξε ο Οκτώβρης του 1917 και η ΕΣΣΔ, με βάση τις ιδιαίτερες κάθε φορά εθνικές συνθήκες. Η νίκη είχε την πατρίδα της, την “πατρίδα του σοσιαλισμού”.

Να όμως που η νίκη εκπατρίστηκε. Να που η ΕΣΣΔ και η Κίνα, ή οποιοδήποτε άλλο κράτος, ακόμη και στην κοινή συνείδηση εκείνων που δείχνουν ότι τις επικαλούνται, παύουν να είναι έμβλημα της νίκης και γίνονται μάλιστα το ακριβώς αντίθετο, γίνονται μαύρο στίγμα, με αποτέλεσμα η ίδια η νίκη να καταδικάζεται πάραυτα στην περιπλάνηση και στην υποψία. Από τις έννοιες του μαρξισμού, πρώτο θύμα είναι η έννοια της δικτατορίας του προλεταριάτου, η πλέον εκτεθειμένη έννοια στο πλαίσιο της νικηφόρας υποκειμενικότητας που προέκυψε από τον Οκτώβρη.

Ο λεγόμενος “λαϊκός” πόλεμος απάντησε αναμφίβολα με νικηφόρο τρόπο στο εθνικό ζήτημα. Διατήρησε όμως σχέσεις διαλεκτικής ενότητας με την λαϊκή χειραφέτηση; Θα μπορούσε σήμερα να σκεφθεί κανείς ότι αυτό που θεωρήθηκε λαϊκή ενότητα δεν ήταν παρά μια ιδιαίτερη τεχνική εθνικού πολέμου, η γενική μορφή που προσλαμβάνει κατά την σημερινή εποχή αυτός ο πόλεμος, δίχως να ενυπάρχει κατ' ανάγκην σύμφυτη σ' αυτήν τη μορφή μια χειραφετητική λαϊκή πολιτική καθολικότητα.

Οι τακτικές και οι αρχές του παρατεταμένου πολέμου αποτελούν σήμερα μέρος του καθολικού οπλοστασίου των πολιτικών μεθόδων. Ο ταξικός χαρακτήρας τους έχει φθαρεί, και παρ' ότι πρόκειται για μαρξιστικές επινοήσεις, η διαρκής χρήση τους δεν μπορεί να επέχει θέση αναφοράς για την επαναστατική ιδιαιτερότητα του μαρξισμού.

Δεδομένης της αμφισβήτησης στην οποία έχουν περιέλθει τα κράτη και οι πόλεμοι, μπορούμε άραγε να αναδιπλωθούμε αποκλειστικά και μόνο στην θεώρηση ενός κοινωνικού κινήματος και ειδικότερα στην εργατική του έκφανση; Μπορούμε να διατηρήσουμε ζωντανή τη σύνδεση ανάμεσα σ' έναν μαρξισμό απελευθερωμένο από τις κρατικές περιπέτειες του εικοστού αιώνα και τον αυθορμητισμό αυτού που αποκάλεσα υστερίες του κοινωνικού;

Μια τέτοια πολιτική ζωή θα είχε μια μοναδική αναφορά, η οποία δεν θα μπορούσε να πιστοποιηθεί από τίποτα ξένο προς αυτήν και δεν θα μπορούσε να εκπροσωπηθεί ούτε από το κράτος ούτε από το Έθνος – ούτε καν από τον Λαό. Αλλά για ποιά “ζωή” πρόκειται; Πού και με ποιόν τρόπο απέδειξε η εργατική τάξη με τις δικές της δυνάμεις , αν παραμερίσουμε την εμπειρία του σοβιετικού - ή του κινέζικου – κράτους, όπως επίσης και την εμπειρία των εθνικών απελευθερώσεων, την ανεξάρτητη πολιτική της ικανότητα;

Αντί για αναφορικό, το εργατικό κίνημα θεωρούμενο ως κοινωνικά προσδιορισμένο κίνημα φαίνεται να λειτουργεί σαν επανάληψη αυτού που ανέκαθεν, από τους σκλάβους μέχρι τους χωρικούς ήταν η μοίρα των καταπιεσμένων: σαν φορέας εναλλαγής της σιωπηλής υποταγής και της πνιγμένης στο αίμα ανταρσίας. Ανάμεσα σε αυτούς τους πόλους υπάρχει μόνον η απεργία, που απλώς αλλάζει τους μισθούς. Αν όμως υποθέσουμε ότι η εργατική πολιτική ικανότητα δεν υπερβαίνει, υπό τον νόμο του κεφαλαίου και των Αυτοκρατοριών, την καθολική αρχή της εξέγερσης, με τις βίαιες ή εύτακτες μορφές της, τότε φαίνεται ότι καταστρέφουμε το ύστατο θεμέλιο της μαρξιστικής υπόθεσης.

(...συνεχίζεται)