Η δημοκρατία, το τσιγάρο και ο ..καφές!

( Μια απάντηση στο άρθρο του Χ. Κάσδαγλη «ΣΥΡΙΖΑ: Η υπόθεση σηκώνει τσιγάρο!» )

Αυτές τις μέρες ένα άρθρο του Χριστόφου Κάσδαγλη με τίτλο «ΣΥΡΙΖΑ: Η υπόθεση σηκώνει τσιγάρο!» έτυχε ευρείας δημοσιότητας. Αυτό συνέβη γιατί στην πραγματικότητα υποδεικνύει ποιος θα πρέπει να είναι ο νέος γραμματέας του ΣΥΝ. Το κείμενο παρουσιάζει μια άλλη ενωτική εκδοχή για την «ανανεωτική πτέρυγα» του ΣΥΝ και προσφέρει παράλληλα «προστασία» στον πρόεδρο του ΣΥΝ απέναντι στις πιέσεις που δέχεται από κομμάτια του αριστερού ρεύματος και όχι μόνο. Ο συντάκτης θα προσπαθήσει να μας εξηγήσει πως η «ψυχή του ΣΥΝασπισμού ήταν και παραμένει το ΚΚΕεσωτερικού». Δηλαδή δεν είναι μόνον η «ανανεωτική πτέρυγα» αλλά και κάποιοι άλλοι που προέρχονται από το ΚΚΕ ες, όπως για παράδειγμα ο Βούτσης και ο Φλαμπουράρης. Ίσως κάποιος απ’ αυτούς θα έπρεπε να είναι και ο νέος γραμματέας του κόμματος…

Ο επίλογος είναι άκρως αποκαλυπτικός:

«Την ώρα που έγραφα αυτές τις γραµµές, µε πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι τα διλήµµατα Αλαβάνος ή Τσίπρας και ΣΥΝ ή ΣΥΡΙΖΑ είναι πλαστά και απολιτικά, πήρα ένα SMS µε θέµα: «Να µην παραιτηθεί ο Αλαβάνος». Ζηλεύω αυτούς που µπορούν να κλείσουν όλη τη σύνθετη διαδικασία που απαιτείται σε ένα SMS των 5 λέξεων. Κάποιος άλλος θα έγραφε «Να µην τσαλακωθεί ο Τσίπρας» και κάποιος τρίτος «Σας τα ’χαµε πει – Καλά να πάθετε». Επειδή θα ήταν αναχρονιστικό να γράψω «Ζήτω το ΚΚΕ εσωτερικού!», σας στέλνω το δικό µου SMS στην οικονοµική συσκευασία των 1.297 λέξεων.»

Εμείς πιστεύουμε ότι αρκούν μόνον 9 λέξεις για να περιγράψουν το περιεχόμενο αυτού του κειμένου: «Κρίμα, η παραίτηση του Αλαβάνου μας χάλασε την δουλειά»

Όμως σε καμιά περίπτωση δεν θεωρούμε ότι μπορεί ο κάθε Κάσδαγλης να οικειοποιείται με τέτοιο τρόπο την ιστορία αλλά και το ζωντανό «παρόν» του ΚΚΕ ες. Δεν κουβαλάει όλος ο κόσμος που προέρχεται από το ΚΚΕ ες στην πολιτική του πρακτική αυτές τις μικροπολιτικές σκοπιμότητες που υποκρύπτονται στο άρθρο του Χρ. Κάσδαγλη.

Μια εντελώς διαφορετική πολιτική στάση καταγράφεται το άρθρο της Ε. Πορτάλιου «Για τον ΣΥΡΙΖΑ σήμερα. Δυστυχώς η κρίση ξέσπασε» που δημοσιεύτηκε στην «εποχή» (12 Ιουλίου 2009). Δημοσιεύουμε ως απάντηση, ένα μεγάλο απόσπασμα γιατί θεωρούμε ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικό κείμενο που θα πρέπει να το λάβουν σοβαρά υπόψη τους όλοι όσοι δηλώνουν ότι ενδιαφέρονται για τον μέλλον του ΣΥΡΙΖΑ:

Η γέννηση και η πορεία του ΣΥΡΙΖΑ

Ο ΣΥΡΙΖΑ, λοιπόν, που ξεπήδησε από την εποχή της αθωότητας και της αντίστασης στο νεοφιλελευθερισμό του Κοινωνικού Φόρουμ, ήταν ένα βήμα εξόδου από τα επιμέρους οχυρά και συνάντησης στους δρόμους της αριστεράς του 21ου αιώνα. Παρ' ότι διαμορφώθηκε στο έδαφος της κοινοβουλευτικής επιβίωσης του Συνασπισμού και περισπάστηκε από μικροκομματικές βλέψεις και γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, κατάφερε, μετατοπίζοντας αριστερά την πολιτική κατεύθυνση του συνολικού χώρου, να ξεκινήσει, το έργο της κοινωνικής παρέμβασης και των πολιτικών πρωτοβουλιών, που τον ανέδειξαν σε αναγνωρίσιμη., αυτόνομη και υπολογίσιμη, πολιτική δύναμη αντιπολίτευσης, στην οποία η κοινωνία, και ιδιαίτερα οι νέοι έστρεψαν με ενδιαφέρον το βλέμμα τους.

Το νήμα κόπηκε όταν η δυναμική του κοινωνικού ενδιαφέροντος για τον ΣΥΡΙΖΑ, που έγινε ορατή "μετά τις εκλογές του 2007, προσέκρουσε στην κομματική αναδίπλωση του Συνασπισμού αλλά και μικρότερων συνιστωσών. Δεν διαμορφώθηκαν τότε ο χώρος και οι τρόποι υποδοχής αυτής της μεγάλης διαθεσιμότητας. Γνωρίζουμε ία αντανακλαστικά της μικρομέγαλης αυτάρκειας του Συν., ο οποίος ξεκίνησε ακριβώς την κρίσιμη στιγμή καμπάνια εγγραφής μελών και πραγματοποίησε το φεστιβάλ του χωρίς ούτε μια αναφορά στο ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά είναι απορίας άξιο πως και άλλοι σύντροφοι, που ομνύουν στην επανάσταση και μιλούν στο όνομα της κοινωνίας, μπορεί να σκέφτονται με στερεότυπα και ν' αναδιπλώνονται στην ασφάλεια της μικρής τους οργάνωσης όταν φτάνει η ώρα μιας μεγάλης πρωτοβουλίας. Όταν η κοινωνική αριστερά μας χτυπά την πόρτα.

Μπορούμε να ξαναπιάσουμε το κομμένο νήμα; Άγνωστο, τουλάχιστον αυτή τη στιγμή. Μπορούμε να επινοήσουμε τον ΣΥΡΙΖΑ που θα υπερβεί την κρίση με την ισότιμη συμμετοχή στην αποτίμηση της πορείας του και στις αποφάσεις για την ανάκτηση της δυναμικής του όλων ανεξαίρετα των μελών του και όσων θέλουν να παρακολουθήσουν από απόσταση ασφαλείας τις διαδικασίες του; Ίσως, αλλά γι' αυτό χρειάζεται μια κριτική αποδόμηση με θεωρητικά εργαλεία των μορφών οργάνωσης, οι οποίες παράγουν αυτά που ονομάζουμε φαινόμενα γραφειοκρατίας, μονοπρόσωπες ηγεσίες, αδιαφανή κέντρα αποφάσεων, εξουσιαστικές πρακτικές, παραγοντισμό, αυτονομημένες συλλογικές και ατομικές στρατηγικές και περιχαρακώσεις σε κομματικές οργανώσεις που εκλαμβάνονται ως πρωτοπορίες. Η αχίλλειος πτέρνα της αριστεράς ήταν πάντα η δημοκρατία και οι σχέσεις εξουσίας στο εσωτερικό της. Το ταξίδι της στον 21ο αιώνα πρέπει να ξεκινήσει από την αναθεώρηση αυτής της αρνητικής κληρονομιάς. Ο ΣΥΡΙΖΑ, που φιλοδόξησε να γίνει ένα πρότυπο εγχείρημα συνάντησης, οφείλει να θεμελιώσει την ύπαρξη του σε δημοκρατικές και αντιεξουσιαστικές μορφές οργάνωσης.

Οργανώσεις της αριστεράς και κράτος

Ο σύγχρονος αυταρχικός κρατισμός και η συναινετική δημοκρατία αφορούν σημαντικές αλλαγές στο κράτος που, όπως το διατύπωσε ο Νίκος Πουλαντζάς, συμπυκνώνονται στην υπερβολική συγκέντρωση αρμοδιοτήτων στην εκτελεστική σε βάρος της κοινοβουλευτικής εξουσίας, στην οργανική σύγχυση των τριών εξουσιών (εκτελεστικής, νομοθετικής, δικαστικής), στο δραστικό περιορισμό των πολιτικών ελευθεριών του πολίτη απέναντι στην κρατική αυθαιρεσία, στην ενίσχυση της κρατικής βίας, στην αδιαφάνεια και αναδιάρθρωση κάθε κλάδου και μηχανισμού του κράτους και στη μαζική ανάπτυξη των παράλληλων κρατικών δικτύων δημόσιας, ημιδημόσιας ή παραδημόσιας υφής. Σ' αυτές τις αλλαγές προστίθενται οι μετασχηματισμοί των πολιτικών κομμάτων και των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους, στους οποίους αναφέρομαι εκτενέστερα γιατί αφορούν ιδιαίτερα στο θέμα της οργάνωσης του ΣΥΡΙΖΑ.

Στο πλαίσιο της αυταρχικής συναινετικής δημοκρατίας, ο ρόλος των αστικών κομμάτων εξουσίας περιορίζεται. Μεταφέρεται στους κεντρικούς μηχανισμούς και απ' αυτή την άποψη τα κόμματα δεν διαμεσολαβούν πια με άμεσο τρόπο λαϊκά συμφέροντα. Πρόκειται για τον όλο και πιο ενισχυμένο πολιτικό συγκεντρωτισμό του κρατικού μηχανισμού, «που εξηγεί και την τάση προς την προσωποποίηση της εξουσίας, στον ανώτατο ηγέτη της εκτελεστικής εξουσίας, να πούμε στην προσωποποιημένη προεδροκρατία». Η σταδιακή αποδυνάμωση των κομμάτων στο σύστημα εξουσίας έχει οδηγήσει στην αποδιάρθρωση του οργανωτικού τους ιστού και στη μετατροπή τους σε αμιγώς αρχηγικά κόμματα, στα οποία τα εγγεγραμμένα σε ηλεκτρονική λίστα μέλη εναποθέτουν, με καθολική ψηφοφορία, στον αρχηγό την πολιτική, που ασκεί ανέλεγκτα στο όνομα τους.

Ταυτόχρονα ισχυροποιούνται και κυριαρχούν έναντι κάθε άλλου παραδοσιακού ιδεολογικού μηχανισμού του κράτους, τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, τα οποία υπερκεράζουν τα κόμματα, διεισδύουν στο συλλογικό φαντασιακό, ανασκευάζουν την πραγματική ζωή και την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, αναπαράγοντας και διαχέοντας την κυρίαρχη ιδεολογία.

Τα κόμματα της αριστεράς δεν μένουν ανεπηρέαστα από τους προηγούμενους μετασχηματισμούς. Για παράδειγμα o Συνασπισμός, παρ' ότι διατηρεί την τυπική δημοκρατική εσωτερική του λειτουργία, έχει θεσμοθετήσει ένα είδος προεδρευόμενης δημοκρατίας και διαρχίας - ο πρόεδρος, η πολιτική γραμματεία - ενώ διατηρούνται παράλληλα άτυπα κέντρα αποφάσεων, τα οποία ισορροπούν αδιαφανώς και, ανάλογα με τις περιστάσεις, μετατρέπονται σε κέντρα ισχύος. Ο αρχηγισμός, που προωθείται στο όνομα της επίκλησης υποχρεώσεων απέναντι στο κυρίαρχο πολιτικό σύστημα, αναπαράγει τον συγκεντρωτισμό του αστικού κράτους εντός του κόμματος και παραπέμπει στην εποχή ακλόνητων γραμματέων των κομμουνιστικών κομμάτων, αν κι εδώ η ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα. Η ιδεολογική αυτονομία του ενιαίου κόμματος παραμένει ευάλωτη γιατί, στο κενό διαμόρφωσης της αριστεράς ως μαζικής λαϊκής παράταξης με δικούς της θεσμούς και κουλτούρα, τα ΜΜΕ αναγορεύονται σε προνομιακό χώρο εκπομπής των κομματικών ιδεών και θέσεων. Η πολιτική φυσιογνωμία του κόμματος είναι ασαφής καθώς υπόκειται στην κατάφωρη παραβίαση των αποφάσεων που πλειοψηφούν από την ανανεωτική τάση, η οποία παρ' ότι μειοψηφία ενισχύεται προκλητικά από τα μαντύα γιατί οι απόψεις της θεωρούνται συμβατές με τις κυρίαρχες. Η αδυναμία ελέγχου των αντιδημοκρατικών εκτροπών στις εκπροσωπήσεις δεν αποτελεί τυπικό αλλά βαθύτατα ιδεολογικό και πολιτικό πρόβλημα, που εδράζεται στην προνομιακή δημόσια παρουσία των ηγετικών στελεχών και όχι στον απαράβατο δημοκρατικό κανόνα της ισότητας των μελών άρα και της κατανομής των εκπροσωπήσεων σε όλους κατά περίπτωση, ανάλογα με το έργο που επιτελούν. Η πλούσια παραγωγή των πολλών μένει αθέατη στο δημόσιο χώρο, πλην του χώρου όπου συγκεκριμένα εκδηλώνεται.

Το δημοκρατικό έλλειμμα του ΣΥΡΙΖΑ είναι διαφορετικής τάξης αλλά της ίδιας αφετηρίας. Στην ουσία, ο ΣΥΡΙΖΑ λειτούργησε ως εκλογικός μηχανισμός στη βάση γενικών πολιτικών αποφάσεων, οι οποίες, όμως, δεν μετατρέπονταν σε καθημερινή πολιτική και στη λήψη των οποίων ο κόσμος του δεν συμμετείχε δια ζώσης παρά εμμέσως, με τη μεσολάβηση των συνιστωσών, διαδικασία που εξ' ορισμού αποκλείει τους μη ενταγμένους αλλά και την πολιτική όσμωση όλων με όλους.

Γιατί είναι δημοκρατικό τα μέλη των συνιστωσών ν' αντιπροσωπεύονται πάντα από τις ηγεσίες τους και να μην συνδιαμορφώνουν κοινά επίδικα; Η πράξη απέδειξε ότι στις περιπτώσεις που υπήρξε πολιτική συνύπαρξη «στη βάση» είχαμε θεαματικά αποτελέσματα. Άλλωστε, εδώ ακριβώς οικοδομήθηκαν οι δεσμοί συντροφικότητας και αλληλεγγύης ανάμεσα στους ανθρώπου που σήμερα, ανεξαρτήτως προέλευσης, υπερασπίζονται το κοινό μας σπίτι. Όσοι φοβούνται ότι μια δημοκρατική μετεξέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ θα οδηγήσει σε παιγνίδι συσχετισμών και, κυρίως, όσοι επισείουν αυτό το φόβητρο για να κάνουμε πίσω στις αναγκαίες δημοκρατικές τομές, βρίσκονται εκτός πλαισίου μιας σύγχρονης αριστεράς. Εν τέλει η λογική του ελέγχου της κατάστασης - μήπως ξεφύγει η «γραμμή»- οδηγεί σε εξουσιαστικές αντιλήψεις στις σχέσεις εντός του ΣΥΡΙΖΑ και κατ' επέκταση στις σχέσεις με την κοινωνία σήμερα ή/και αύριο αν ποτέ πραγματοποιηθεί η σοσιαλιστική αλλαγή.

«Πώς να συλλάβουμε έναν ριζικό μετασχηματισμό τον Κράτους συναρθρώνοντας τη διεύρυνση και το βάθεμα των θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και των ελευθεριών (που ήταν και μια κατάκτηση των λαϊκών μαζών) με την ανάπτυξη των μορφών άμεσης δημοκρατίας στη βάση και τη διασπορά αυτοδιαχειριστικών εστιών, αυτό είναι το βασικό πρόβλημα ενός δημοκρατικού δρόμου προς τον σοσιαλισμό και ενός δημοκρατικού σοσιαλισμού». Αυτή είναι η πολιτική διαθήκη του Νίκου Πουλαντζά και παραμένει επίκαιρη, όπως και το ερώτημα: μπορούμε ν' αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς ν' αλλάξουμε κατ' εικόνα και ομοίωση του κόσμου που επαγγελλόμαστε την ίδια την αριστερά;

Τι να διορθώσουμε

Όλοι και όλες επισημαίνουν στις συζητήσεις των ημερών πολλά που πρέπει να διορθωθούν και συνδέονται με το αρνητικό εκλογικό αποτέλεσμα ή με προγενέστερα προβλήματα. Θεωρώ ότι το μείζον θέμα που έχει προτεραιότητα για να θεμελιώσουμε στο εξής σε στέρεο έδαφος την μελλοντική πορεία του ΣΥΡΙΖΑ είναι η δημοκρατική του ανασυγκρότηση. Τα περισσότερα από αυτά που τίθενται σήμερα ανάγονται σε πρώτη ή τελευταία ανάλυση σε θέματα δημοκρατίας και εξουσιαστικών σχέσεων (πχ. η πολιτική στις Ευρωεκλογές με ελάχιστες ανηφόρες στην Ευρώπη, η κυριαρχία της μειοψηφίας του ΣΥΝ στα ΜΜΕ, η αυτονόμηση των ηγετικών στελεχών στην εκφορά πολιτικών θέσεων, οι αλλαγές στη γραμμή κατά περίσταση, οι συγκρούσεις που φαίνονται στην κοινωνία σαν μάχες μηχανισμών ή για τις καρέκλες , κ.τ.λ.).

Ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει.

Το ίδιο και η αριστερά.