Πέπε Μουχίκα: Η γενιά μου έκανε ένα αφελές λάθος

Στο παρακάτω κείμενο ο αδιάφθορος - μοναδικός και αξέχαστος- κοινωνικός επαναστάτης και πρόεδρος της Δημοκρατίας της Ουρουγουάης από το 2010 μέχρι το 2015, ο (Πέπε) Χοσέ Μουχίκα, μας στέλνει μηνύματα από το μέλλον.

Είναι σκέψεις που θα δουν το φώς της πλατειάς δημοσιότητας τον Σεπτέμβρη του 2015, όταν εκδοθεί στις ΗΠΑ το βιβλίο που συνέγραψε με τον Νόαμ Τσόμσκι, με τίτλο "Επιβιώνοντας στον 21ο αιώνα".

Στο παρόν κείμενο το βασικό αντικείμενο πραγμάτευσης είναι η σχέση κοινωνικής επανάστασης και πολιτισμού, η σύγκρουση νέων πολιτισμικών αξιών με τις καταναλωτικές αξίες και την κουλτούρα του καπιταλισμού. Η νίκη στο επίπεδο της κουλτούρας αντιμετωπίζεται σαν βασική προϋπόθεση της νίκης στην παγκόσμια ταξική αντιπαράθεση με τον καπιταλισμό αλλά και προϋπόθεση της νίκης στο πεδίο της οικολογικής ισορροπίας για τη σωτηρία του πλανήτη. Ο Μουχίκα δεν αρνείται τις άλλαγές στο μοντέλο παραγωγής και διανομής του πλούτου. Αρνείται το βαθύτερο από τα λάθη της αριστεράς, τον μεταμφιεσμένο οικονομισμό, τις βίαιες αλλαγές των παραγωγικών σχέσεων που αδυνατωντας να συγκλίνουν με μια αυθεντικά αντικαπιταλιστική κατίσχυση στη σφαίρα των ιδεολογικών αξιών ακύρωναν την σοσιαλιστική πολιτική ταυτότητα των κοινωνικών αλλαγών.

Η βαθυστόχαστη και βαθύτατα αυτοκριτική ματιά με την οποία ο Μουχίκα προσεγγίζει, πρωτευόντως το παρελθόν ή κατά ένα δεύτερο λόγο το μέλλον της παγκόσμιας αριστεράς (στην ουσία τον τρόπο με τον οποίο αυτή αντιμετωπίζει την τρέχουσα όσο και τη μελλοντική της ύπαρξη) αποτελεί μια τομή, συγχρόνως δε και μια συνέχεια απαντήσεων στο παλιό, μα πάντα επίκαιρο ερώτημα "Τι να κάνουμε ".

Το επιθετικό εργαλείο απέναντι στον καπιταλισμό που εισηγείται η σκέψη του Μουχίκα έχει όνομα, είναι ο αντικαταναλωτισμός ως νέα στάση και ιδεολογική αυτοσυνείδηση των λαϊκών μαζών, μέσα από τον μετασχηματισμό των καταναλωτών σε πολίτες και ελεύθερους παραγωγούς, που θα στηρίξουν συνειδητά μια αυτοδιαχειριζόμενη κοινωνία με νέους ηθικούς κώδικες συλλογικής αλληλεγγύης.

Χωρίς να πιθηκίζουν με τη σκέψη του Γκράμσι οι προβληματισμοί του Μουχίκα αποτελούν με μια έννοια την μεστή, σύγχρονη προέκταση της γκραμσιανής πρότασης της ηγεμονίας.

Βεβαίως, όπως συμβαίνει και στον Γκράμσι αυτοί αφορούν κυρίως την ταξική πάλη στον Πρώτο και στον αναπτυσσόμενο Κόσμο, δεν ακουμπούν τον λιμοκτονούντα και αενάως ληστευόμενο Τρίτο Κόσμο.

Εύλογο, δεδομένου ότι η ταξική πάλη στο επίπεδο της ιδεολογίας θα κριθεί κυρίως στη φωλιά του θηρίου, στη Βόρεια Αμερική, στην Ευρώπη, στην Αυστραλία. στην Κίνα και εν μέρει σε αναπτυσσόμενες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Δεν μπορεί να είναι συνολική ούτε παγκόσμια, ούτε συγχρονισμένη.

Το κείμενο του Μουχίκα προδημοσιεύτηκε στο αριστερό αμερικάνικο περιοδικό Jacobin. O λαϊκός, λιτός, κατανοητός λόγος του συγγραφέα κάνει τα νοήματα του προσιτά στους πάντες. Μοναδικό μειονέκτημα το επίθετο στην εναρκτήρια φράση του : "Η γενιά μου έκανε ένα αφελές λάθος". Εδώ, ο Μουχίκα μάλλον παραείναι επιεικής. Το λάθος δεν ήταν αφελές, ήταν εγκληματικό. Δυστυχώς η πτώση της ΕΣΣΔ δεν παραπέμπει τόσο σε μια κρατική δομή αλλά στην ίδια την ιστορική ιδρυτική πράξη αυτού του κράτους, που κατέρρευσε όπως ένας χάρτινος πύργος. Παραπέμπει στην Οκτωβριανή Επανάσταση και στη μεγάλη τραγωδία του αδικοχαμένου αίματος και των ματαιωμένων οραμάτων που την συνόδευαν.

Καλή ανάγνωση

Σπύρος K.

του Χοσέ Μουχίκα
Πηγή : jacobin.com

H γενιά μου έκανε ένα αφελές λάθος. Πιστεύαμε ότι η κοινωνική αλλαγή ήταν μόνο θέμα αμφισβήτησης των τρόπων παραγωγής και διανομής στην κοινωνία. Δεν κατανοούσαμε τον τεράστιο ρόλο του πολιτισμού. Ο καπιταλισμός είναι ένας πολιτισμός και πρέπει να ανταποκριθούμε και να αντισταθούμε στον καπιταλισμό με έναν διαφορετικό πολιτισμό. Με έναν άλλο τρόπο: βρισκόμαστε σε μια μάχη μεταξύ ενός πολιτισμού αλληλεγγύης και ενός πολιτισμού (ατομικού) εγωισμού.

Δεν σκέφτομαι τον πολιτισμό που πωλείται, όπως η επαγγελματική μουσική ή ο χορός. Όλα αυτά είναι σημαντικά, φυσικά, αλλά όταν μιλάω για πολιτισμό αναφέρομαι στις ανθρώπινες σχέσεις, στο σύνολο των ιδεών που διέπουν τις σχέσεις μας χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Είναι ένα σύνολο άρρητων αξιών που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο εκατομμύρια ανώνυμοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο σχετίζονται μεταξύ τους.

Ο καταναλωτισμός είναι μέρος αυτής της κουλτούρας. Είναι μια ηθική απαραίτητη για τον καπιταλισμό στον αγώνα του για άπειρη συσσώρευση. Το χειρότερο πρόβλημα για τον καπιταλισμό θα ήταν να σταματήσουμε να αγοράζουμε ή να αγοράζουμε πολύ λίγα. Και αυτό έχει δημιουργήσει την καταναλωτική κουλτούρα που μας τυλίγει. Αλλά ένα καπιταλιστικό κοινωνικό σύστημα δεν είναι μόνο σχέσεις ιδιοκτησίας. Είναι επίσης ένα σύνολο άρρητων αξιών κοινών στην κοινωνία. Αυτές οι αξίες είναι ισχυρότερες από οποιονδήποτε στρατό και αποτελούν την κύρια δύναμη που διατηρεί τον καπιταλισμό σήμερα.

Η γενιά μου πίστευε ότι θα άλλαζε τον κόσμο προσπαθώντας να εθνικοποιήσει τα μέσα ενημέρωσης και τη διανομή, αλλά δεν καταλάβαμε ότι στο επίκεντρο αυτής της μάχης πρέπει να βρίσκεται η οικοδόμηση μιας διαφορετικής κουλτούρας. Δεν μπορείς να χτίσεις ένα σοσιαλιστικό κτίριο με χτίστες που είναι καπιταλιστές. Γιατί; Επειδή θα κλέψουν τον οπλισμό, θα κλέψουν το τσιμέντο, επειδή προσπαθούν μόνο να λύσουν τα δικά τους προβλήματα, επειδή έτσι είμαστε διαμορφωμένοι. Η γενιά μου, ορθολογική με προγραμματικό όραμα για την ιστορία, δεν καταλάβαινε ότι οι άνθρωποι συχνά αποφασίζουν με το ένστικτό τους και στη συνέχεια η συνείδησή τους κατασκευάζει επιχειρήματα για να δικαιολογήσει τις αποφάσεις τους.
Να επιλέγουμε με την καρδιά μας. Και εδώ ο πολιτισμός γίνεται ένα ζωτικό ζήτημα επειδή μετριάζει τον παραλογισμό .

Για παράδειγμα, τι συνέβη στους αριστερούς ηγέτες ; Οι αριστεροί ηγέτες είναι άρρωστοι και βυθισμένοι στην ίδια κουλτούρα, και γι' αυτό ο τρόπος ζωής τους δεν είναι ένα μήνυμα συνεκτικό με τον αγώνα τους. Κοιτάξτε, έλεγαν ότι ήμουν φτωχός όταν ήμουν πρόεδρος, αλλά δεν καταλάβαιναν τίποτα! Δεν είμαι φτωχός. Φτωχός είναι αυτός που χρειάζεται πολλά. Στόχος μου είναι να είμαι στωικός. Και το γεγονός είναι ότι αν ο κόσμος δεν μάθει να ζει με μια ορισμένη νηφαλιότητα, να μην σπαταλά, αν δεν το μάθει αυτό σύντομα, ο κόσμος μας δεν θα επιβιώσει.

Η λαχτάρα για χρήματα μας ωθεί να αγοράζουμε συνεχώς νέα πράγματα, αλλά η διατήρηση της ζωής στον πλανήτη σημαίνει ότι πρέπει να μάθουμε να ζούμε με ό,τι είναι απαραίτητο, να μην σπαταλάμε τους πόρους μας. Τώρα, όπως μπορείτε να δείτε, αυτός ο αγώνας είναι ένα πολιτιστικό έπος. Εμείς, η Αριστερά, πρέπει να κατασκευάσουμε μια γραμμή σκέψης διαφορετική από αυτήν που έχουμε.

Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να απορρίψουμε τη σύνδεσή μας με τον καπιταλισμό.
Μας τελείωσε η δημιουργικότητα όσον αφορά τις ιδέες. Θέλαμε να κάνουμε τα ίδια με τον καπιταλισμό, αλλά με περισσότερη ισότητα. Μα τελικά, όλα αυτά έχουν να κάνουν με αυτό που θεωρούμε καλή ζωή, τις αξίες που μπορούμε να αγαπάμε στη ζωή, τα πράγματα που μπορούμε να επιδιώξουμε. Σημαίνουν να έχουμε μια αίσθηση ορίων. Τίποτα υπερβολικό (παν μέτρον άριστον), όπως έλεγαν οι Έλληνες.

Η Αριστερά πρέπει να είναι πιστή σε ένα διαφορετικό σύνολο αξιών, και γι' αυτό επιμένω στο πρόβλημα του πολιτισμού, στο πρόβλημα της δέσμευσης και στο πρόβλημα της αξιολόγησης ορισμένων τομέων της ζωής που ο καπιταλισμός δεν εκτιμά. Υπάρχει πολλή θλίψη στις κοινωνίες μας, παρόλο που είναι γεμάτες πλούτο. Είμαστε υπερχορτασμένοι λαοί, με κοινωνίες που πνίγονται από την ποσότητα των σκουπιδιών που δημιουργούμε. Μολύνουμε τα πάντα, αγοράζουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε και μετά ζούμε στην απελπισία πληρώνοντας λογαριασμούς. Πρέπει να προτείνουμε έναν άλλο τρόπο ζωής!

Για μένα, η Αριστερά πρέπει να γίνει πιο επαναστατική από ποτέ.

Σημαίνει να ζεις όπως σκέφτεσαι. Διαφορετικά, καταλήγουμε να σκεφτόμαστε όπως ζούμε. Ο αγώνας είναι για μια αυτοδιαχειριζόμενη κοινωνία, για να μάθουμε να είμαστε τα αφεντικά του εαυτού μας και να ηγούμαστε των κοινών μας έργων. Αυτά τα πράγματα θα πρέπει να συζητηθούν από μια νέα αριστερά.

Πιστεύω στη μόνιμη ύπαρξη της Αριστεράς, αλλά δεν θα είναι η Αριστερά όπως ήταν. Αυτό που ήταν έχει φύγει, έχει περάσει! Η Αριστερά θα πρέπει να είναι διαφορετική επειδή ο χρόνος αλλάζει. Το μόνο μόνιμο πράγμα είναι η αλλαγή.

Δεν πρόκειται να προτείνω εμπόδια στη δημιουργία νέων επαναστατικών προγραμμάτων. Αντιθέτως! Αλλά δεν έχω κάποια μαγική φόρμουλα. Μου φαίνεται ότι η δημιουργικότητα πρέπει να ενθαρρύνεται, επειδή βρισκόμαστε σε έναν κόσμο με μια παλιά αριστερά που ζει υπερβολικά με τη νοσταλγία, μια αριστερά που δυσκολεύεται να συνειδητοποιήσει γιατί απέτυχε και έχει μεγάλη δυσκολία να φανταστεί νέους δρόμους μπροστά. Πιστεύω ότι αυτή είναι μια εποχή πολλών δοκιμών, πολλών πειραματισμών και δημιουργικότητας.

Και γι' αυτό υπάρχουν ορισμένες παράμετροι που μπορούμε να ακολουθήσουμε, επειδή, όπως είπα, η γενιά μου δεν έδωσε αρκετή έμφαση στον πολιτισμό. Αναφέρομαι στον πολιτισμό που είναι εγγενής στις κοινές και συνηθισμένες σχέσεις που έχουν οι άνθρωποι, (ένας πολιτισμός) ο οποίος, υπό τον καπιταλισμό, τώρα χρησιμοποιεί γεγονότα της καθημερινής ζωής μόνο και μόνο για να εξασφαλίζει περαιτέρω συσσώρευση.

Ο πολιτισμός στον οποίο είμαστε ενσωματωμένοι, στον οποίο είμαστε περικυκλωμένοι, λειτουργεί μόνο για τον πολλαπλασιασμό του ατομικού κέρδους. Και αυτός ο πολιτισμός είναι πολύ ισχυρότερος από τους στρατούς και τη στρατιωτική ισχύ και οτιδήποτε άλλο, επειδή αυτός ο πολιτισμός καθορίζει τις μόνιμες σχέσεις εκατομμυρίων απλών ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.


Και αυτό είναι πολύ πιο δυνατό από μια ατομική βόμβα! Επομένως, το να αλλάξεις ένα σύστημα χωρίς να αντιμετωπίσεις το πρόβλημα της αλλαγής στην κουλτούρα είναι άχρηστο. Πρέπει να χτίσουμε ένα νέο σύστημα και, παράλληλα, μια νέα κουλτούρα, μια νέα ηθική, γιατί, αν όχι, αυτό που είδαμε με τη Σοβιετική Ένωση θα συμβεί ξανά, όπου ένα επαναστατικό κίνημα έκανε μια τέλεια στροφή 360 μοιρών για να βρεθεί στο ίδιο σημείο - αλλά πολύ χειρότερα!


Πρέπει να μάθουμε από αυτή την ήττα, σωστά;