Η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) και η ταξική πάλη - Μέρος 2ο

του Γιώργου Καλαντζόπουλου

Κάθε 1η του Σεπτέμβρη η Ρωσία γιορτάζει την “Ημέρα της Γνώσης”. Στον εορτασμό του 2017, πάνω από ένα εκατομμύριο Ρώσοι μαθητές παρακολούθησαν τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν σε μια τηλεοπτική εκδήλωση (αποσπάσματα στο παραπάνω video)  να δηλώνει: «Η τεχνητή νοημοσύνη είναι το μέλλον, όχι μόνο της Ρωσίας, αλλά και ολόκληρης της ανθρωπότητας» και να προσθέτει: «Όποιος γίνεται ηγέτης σ 'αυτόν το τομέα, θα γίνει ο ηγεμόνας του κόσμου».

Οι δηλώσεις όμως του Πούτιν δεν απευθύνονταν μόνον στους μαθητές.. Αντικατοπτρίζουν την αυτοκριτική των ελίτ της Ρωσίας για την εποχή του “υπαρκτού σοσιαλισμού”, σχετικά με ορισμένες λαθεμένες στρατηγικές επιλογές του σοβιετικού καθεστώτος που συνετέλεσαν στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 και απέτρεψαν την ΕΣΣΔ να ακολουθήσει μια πορεία ανάπτυξης ανάλογη με αυτή που σημείωσε ο «κρατικός καπιταλισμός» στην Κίνα.

Συνήθως μας διαφεύγει ότι η απόφαση για την διάλυση της ΕΣΣΔ ήταν μια πράξη κήρυξης ...“πτώχευσης”. (ένα ενημερωτικό κείμενο, για οποίον ενδιαφέρεται για αυτή την πλευρά της κατάρρευσης εδώ: «Το ΔΝΤ στην Ρωσία»). Το μέλλον της σοσιαλιστικής οικοδόμησης είχε κριθεί αρκετά χρόνια πριν...

Στο χώρο της παραγωγής, ο βασικός λόγος στον οποίο οφείλεται η μείωση της ανταγωνιστικότητας σημαντικής μερίδας προϊόντων που παρήγαγε η ΕΣΣΔ -  για εξαγωγές αλλά και για την εσωτερική αγορά - εντοπίζεται στο γεγονός ότι είχε ήδη χαθεί από την δεκαετία του 70 η μάχη στην τεχνολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών και στους συναφείς τομείς που τροποποίησαν (και διεθνοποίησαν) τις παραγωγικές διαδικασίες στο δυτικό κόσμο. Η μάχη αυτή χάθηκε στο επίπεδο επιλογών του “κεντρικού σχεδιασμού” και όχι το πλαίσιο των δυνατοτήτων και της τεχνογνωσίας που διέθεταν εκείνη την εποχή τα ερευνητικά κέντρα της ΕΣΣΔ...

Με αφορμή εκείνες τις δηλώσεις του Πούτιν, μετά από τρεις μέρες ο Elon Musk προειδοποιεί: «Ο ανταγωνισμός για την υπεροχή της τεχνητής νοημοσύνης (AI) σε εθνικό επίπεδο, πιθανότατα θα είναι η αιτία του 3ου παγκοσμίου πολέμου». (αναλυτικά εδώ: «Elon Musk predicts World War III»)

  Julian Paul Assange

Μερικούς μήνες πριν (Ιούνης του 17), σε μια ομιλία του, ο ιδρυτής του Wikileaks Τζούλιαν Ασάνζ, είχε εκφράσει μια αρκετά πιο ζοφερή εκτίμηση για το μέλλον της AI, μια εκτίμηση που δεν περιορίζεται μόνο στο να αναδείξει πως ο αγώνας για την ανάπτυξή της AI μετατοπίζει τα επίδικα των ενδοιμπεριαλιστικών αντιθέσεων: Προβλέπει την έλευση ενός δυστοπικού κόσμου στον οποίο η ανθρώπινη αντίληψη θα δυναστεύεται από την προπαγάνδα που θα ελέγχεται από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Την ίδια ώρα, επισημαίνει πως οι συνέπειες της τεχνητής νοημοσύνης αγνοούνται από τους δημιουργούς της, οι οποίοι οραματίζονται ένα μέλλον – νιρβάνα... Στα μάτια του Ασάνζ η βασική ανησυχία πρέπει να εστιάζει στο πως θα χρησιμοποιηθεί η τεχνητή νοημοσύνη ως μέσο για την χειραγώγηση των λαϊκών μαζών.

Η άποψη του Τζούλιαν Ασάνζ έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί αφορά στην πιο σκοτεινή πλευρά της δύναμης της ΑΙ : επικεντρώνεται στις δυνατότητες που μπορεί να αποκτήσει ώστε να παρεμβαίνει στον κοινωνικό ανταγωνισμό στο εσωτερικό των εθνικών κρατών και λειτουργεί τελικά ως “καθοδηγητής” στον χώρο της ταξικής πάλης. Η έκφραση αυτή μπορεί να ακούγεται ως “παράδοξο”, γιαυτό αξίζει ν’ ασχοληθούμε πιο αναλυτικά με αυτό το ζήτημα.

Ας ξεκινήσουμε από μια σύγκριση με τα ...“πυρηνικά”.

Ο Πούτιν, σε εκείνη την ομιλία του για την ΑΙ, ήταν ο πρώτος που επιχείρησε μια τέτοια σύγκριση: "Αν γίνουμε ηγέτες σε αυτόν τον τομέα, θα μοιραστούμε αυτή την τεχνογνωσία με ολόκληρο τον κόσμο, με τον ίδιο τρόπο που μοιραζόμαστε τις πυρηνικές μας τεχνολογίες σήμερα".

Μάλτα, 3/12/1989: Γκορμπατσόφ και Μπους υπογράφουν την επίσημη λήξη τού Ψυχρού Πολέμου. Ειρωνική λεπτομέρεια: ο σοβιετικός ηγέτης υπογράφει με το δεξί και ο αμερικάνος με το αριστερό.

Με αυτήν την άποψη για την AI θα συμφωνούσε ένας ...“γεωπολιτικάριος”, που με μεγάλη ευκολία θα μπορούσε να παραθέσει πραγματικές ιστορίες από την εποχή του “ψυχρού πολέμου”, αλλά και από την λήξη του μέχρι σήμερα (Ιράν, Κορέα) οι οποίες καταδεικνύουν πως τα “πυρηνικά” ήταν και συνεχίζουν να παραμένουν ένας σημαντικός παράγοντας κρατικής ισχύος στην διαμόρφωση του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων.

Όμως «τι σχέση έχει ο φάντης με το ρετσινόλαδο;».

H “τεχνητή νοημοσύνη” είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τα “πυρηνικά”. Δεν πρόκειται για μια επιστημονική ανακάλυψη, αλλά για μια τεχνολογική επανάσταση που εξελίσσεται και τα όριά της ακόμα δεν μπορούν να προσδιοριστούν με ακρίβεια. Γιαυτό, αν και μπορεί να αξιοποιηθεί από το βαθύ κράτος (και αυτό ήδη συμβαίνει), δεν είναι δυνατόν να χειραγωγηθεί η ανάπτυξή της, όπως συμβαίνει στην τεχνολογία των πυρηνικών. Η διαχείριση των πυρηνικών ήταν από την αρχή και συνεχίζει να παραμένει στα χέρια του σκληρού πυρήνα του κράτους. Η τεχνολογία των πυρηνικών απαιτεί μια κάθετη υλικοτεχνική υποδομή (πρώτες ύλες, τεχνικός εξοπλισμός κλπ) η οποία εύκολα μπορεί να τεθεί υπό κρατική/διακρατική εποπτεία.

Αντίθετα η AI έχει αναλογίες με τα “μαθηματικά” παρά με τα …“πυρηνικά”. Αυτό το χαρακτηριστικό της ΑΙ προσδιορίζει την συνθήκη που διαμορφώνει τις σχέσεις της με τον “ιδιωτικό τομέα” και μας αποκαλύπτει την βασική αιτία που καθιστά ανέφικτο τον κρατικό έλεγχο στην ανάπτυξή της: Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι ακόμα κι ένας κρατούμενος μπορεί απ’ το κελί του να “συμμετέχει” σε αυτή την επανάσταση…

Η τεχνολογία των “πυρηνικών” αποκρυσταλλώνεται ως προϊόν σχεδόν αποκλειστικά στα πυρηνικά όπλα και στα πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Η ΑΙ μπορεί να ενθυλακωθεί σχεδόν σε οποιοδήποτε προϊόν (όπως, με μια έννοια και τα “μαθηματικά”), είτε στην διαδικασία παραγωγής του (με την ευφυή ρομποτική και τον ευφυή σχεδιασμό κλπ), είτε ως αξία χρήσης (με βελτιώσεις ή προσθήκες νέων χαρακτηριστικών) ή ακόμα δημιουργώντας νέες αξίες χρήσεις (καινούργια προϊόντα), που δεν μπορούσαν να παραχθούν με τις υπάρχουσες τεχνολογίες. Όμως η ΑΙ είναι γενικότερα κάτι διαφορετικό από τα μαθηματικά, κυρίως για το πως σχετίζεται με τη παραγωγή της γνώσης. Αυτό το θέμα ας το αφήσουμε γι’ αργότερα, αναζητώντας απάντηση  στο ερώτημα αν η ΑΙ μπορεί να παράγει πράγματι “γνώση” και αν αυτή η γνώση μπορεί να χαρακτηριστεί “επιστημονική”.

Από τότε μέχρι σήμερα δεν έχουν περάσει ούτε τρία χρόνια. Με τις εξελίξεις που έχουν σημειωθεί, ο χρόνος φαντάζει σαν να έχουν περάσει δεκαετίες. Σήμερα η ΑΙ είναι δίπλα μας, παρούσα στην καθημερινότητά μας, μερικές φορές χωρίς να το έχουμε πάρει χαμπάρι...

Σας σας διηγηθώ μια πραγματική ιστορία σχετική με τη “πανταχού παρούσα” ΑΙ.

Το καλοκαίρι που πέρασε, εκεί που καθόμασταν αραχτοί σε μια ωραία παραλία, μια φίλη άρχισε να τραβάει Selfies με το κινητό της. Τότε - έχοντας μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στην φωτογραφική μου μηχανή από το κινητό της τηλέφωνο - την ρώτησα αν θέλει να την πάρω και εγώ μερικές φωτογραφίες. Δέχτηκε ευχαρίστως, πήρα στα χέρια μου την φωτογραφική μηχανή και τράβηξα μερικές πόζες που διάλεξε η ίδια. Μετά από λίγο καιρό που ξανασυναντηθήκαμε, ξεχώρισα τις πιο καλές, και αφού έκανα κάποιες χρωματικές διορθώσεις, της έδωσα τις φωτογραφίες.

Όταν τις είδε απογοητεύτηκε και η πρώτη ερώτηση που έκανε ήταν:
- Μα, εγώ είμαι αυτή;

Η φίλη μου είχε σχηματίσει την εικόνα του εαυτού της μέσα από τις Selfies του ακριβού κινητού της. Στην ρύθμιση “πορτρέτο”σε mode AI, έβλεπε την επιδερμίδα της απαλή, χωρίς ρυτίδες, στίγματα και τους κύκλους γύρω απ’ τα μάτια της εξαφανισμένους. Ακόμα και το σχήμα του προσώπου της ήταν “πειραγμένο”. Πράγματι, είχε τους λόγους της να “εμπιστεύεται” το κινητό της σε σχέση με την φωτογραφική μου μηχανή…

Αυτό το περιστατικό ήταν η αφορμή για να καταλάβω πως για κάποιους συνανθρώπους μας πλέον το κινητό τηλέφωνο με την βοήθεια της AI έχει αντικαταστήσει τον ...καθρέπτη!  Με αφορμή αυτό θυμήθηκα ένα άλλο ανάλογο πριν ένα χρόνο, σε ένα κεντρικό δρόμο της Αθήνας. Μπροστά μου περπατούσε μια όμορφη κοπέλα που κρατούσε στο ένα της χέρι το κινητό της, σηκωμένο ψιλά κοιτάζοντας το πρόσωπό της στην οθόνη του, το άλλο χέρι έβαφε τα χείλη της με  κραγιόν. Τότε έκανα μερικές σκέψεις για την “δημιουργική εφευρετικότητα” των λαϊκών μαζών, με την οποία  βρίσκουν ευκαιρίες για  να αξιοποιούν τις νέες τεχνολογίες και άλλα ωραία παρόμοια. Αν σήμερα έβλεπα την ίδια “εικόνα” θα σκεφτόμουν διαφορετικά...

Το μυαλό μας είναι παρεμβατικό στην διαδικασία που βλέπουμε. Δεν αποτυπώνει στην μνήμη του τις εικόνες που βλέπει όπως κάνει μια φωτογραφική μηχανή. Αναγνωρίζει κάποια χαρακτηριστικά, τα αξιολογεί και ταξινομεί την “εικόνα” στην μνήμη με βάση αυτά. Βλέποντας μια εικόνα, συνήθως βλέπουμε αυτά που μας ενδιαφέρουν να δούμε και όχι όλο το πλήθος των πληροφοριών που αποτυπώνονται στην εικόνα. Αν δείξεις την ίδια φωτογραφία σε δύο διαφορετικούς ανθρώπους και τους πεις μετά να σχολιάσουν και να αξιολογήσουν τι είδαν, θα σου πουν διαφορετικά πράγματα…

Αυτό συνέβαινε πάντα και θα συνεχίσει να συμβαίνει.

Περίπου πριν 200 χρόνια προστέθηκε κάτι άλλο που διεύρυνε τις δυνατότητες στο πως βλέπουμε/αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο: Ο άνθρωπος μέχρι τότε αντιλαμβανόταν τον κόσμο μέσα απ’ τα δικά του μάτια. Σήμερα η “εικόνα” του πραγματικού κόσμου που κατασκευάζεται στο μυαλό μας διαμορφώνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από “εικόνες” που έχουν άλλοι έχουν κατασκευάσει: Όλοι έχουμε μέσα στο μυαλό μας μια εικόνα για το πως είναι το Παρίσι, το Λονδίνο, ο Αμαζόνιος και η Σελήνη, χωρίς να έχουμε ποτέ πάει εκεί.

“Εμπιστευόμαστε” αυτές τις εικόνες, γιατί η εμπειρία μας γενικά έχει δείξει ότι ανταποκρίνονται στο “πραγματικό”, όπως θα το βλέπανε τα ίδια μας τα μάτια, αν και σε ελάχιστες περιπτώσεις έχουμε την ευκαιρία της σύγκρισης. Μήπως όμως ήρθε η ώρα να αρχίσουμε ν’ αμφιβάλουμε;

Ας δούμε ένα παράδειγμα:

Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον (Ιούλης του 2017) επιδεικνύουν νέες τεχνικές για να μετατρέψουν τα ηχητικά κλιπ σε ρεαλιστικό βίντεο, χρησιμοποιώντας κλιπ από τις ομιλίες του Προέδρου Ομπάμα.



Αν ξεφυλλίζατε τις εφημερίδες πριν δυο χρόνια, πιθανόν να είχε πέσει στο μάτι σας η παρακάτω είδηση:

«Μετά τις ψευδείς ειδήσεις (fake news) έρχονται τα ψευδή βίντεο (fake videos). Η τεχνολογία της μηχανικής μάθησης άρχισε ήδη να χρησιμοποιείται για να δημιουργηθούν πορνό βιντεοκλίπ, στα οποία πρωταγωνιστούν διάσημες ηθοποιοί του Χόλιγουντ και τραγουδίστριες ποπ. Η τεχνητή νοημοσύνη αντικαθιστά τα πρόσωπα των πραγματικών πρωταγωνιστριών των πορνό φιλμ με εκείνα των ηθοποιών και των τραγουδιστριών.

Έτσι, η Σκάρλετ Γιόχανσον, η Έμα Ουότσον, η Τέιλορ Σουίφτ, η Γκαλ Γκαντότ (Wonder Woman), η Μέιζι Ουίλιαμς (Game of Thrones), η Ντέιζι Ρίντλεϊ (Star Wars) και άλλα «αστέρια» έχουν βρεθεί εν αγνοία τους να κάνουν ακατονόμαστα πράγματα προς τέρψη των χρηστών του διαδικτύου, στους οποίους διανέμονται αυτές οι «δημιουργίες». Τα βιντεοκλίπ είναι συχνά τόσο καλά, που δεν διακρίνονται από μια κανονική πορνοταινία.»

(περισσότερα εδώ:

 Ηθοποιοί παίζουν εν αγνοία τους σε πορνό χάρη στην τεχνητή νοημοσύνη)

Όλα αυτά μπορεί να φαίνονται “διασκεδαστικά” από πρώτη ματιά. Όμως σήμερα δεν είναι...

Με αυτό το θέμα θα ασχοληθούμε στο επόμενο μέρος.

συνεχίζεται...

Μέρος Ι  [Εδώ]