Αναρτήσεις
Μάο, Μαρκούζε, Μαρξ
Το 1968, ο ορθόδοξος μαρξισμός ήταν σε θέση να συναντηθεί με την αμερικανική κοινωνιολογία, τη Σχολή της Φρανκφούρτης και τη Βρετανική Νέα Αριστερά, καθώς και τη σκέψη που ήρθε από τον Τρίτο Κόσμο.
Σήμερα θα μπορούσε κανείς να χλευάσει την κοινή εμφάνιση των Μάο, Μαρκούζε και Μαρξ στα πλακάτ μας. Αλλά πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αυτό είχε κάποια νόημα: Μάο, γιατί παρά την αναταραχή που προκάλεσε η Πολιτιστική Επανάσταση (για την οποία εμείς δεν γνωρίζαμε παρά πολύ λίγα,) πραγματικά χρειάζονταν να βομβαρδίσουμε το γενικό επιτελείο, το οποίο είχε κλειστά αυτιά σε ό,τι λέγαμε. Μαρκούζε, γιατί φέρνοντας στην πολιτική τη νέα και απαραίτητη διάσταση της ευτυχίας - πέρα από την εξουσία και τα χρήματα - εμπλούτισε σε μεγάλο βαθμό την ιδέα της ελευθερίας. Και Μαρξ, γιατί ό,τι επιθυμούσαμε, μπορούσε να φαίνεται εφικτό, αλλά ήταν πολιτικά αδύνατο μέσα στο πλαίσιο του καπιταλισμού.
Της Luciana Castellina.
Αναδημοσίευση από το "antapocrisis.gr"
Με τη σημασία και το νόημά της να μειώνεται, είναι δύσκολο να εξηγήσω γιατί αυτή η εξέγερση ενέπλεξε μια ολόκληρη γενιά σε όλες τις ηπείρους μέσα σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Σήμερα, το κυρίαρχο ρεύμα θυμάται μερικά καλά από το '68, αλλά μόνο τα πιο αδύναμα και ανώδυνα – μια ελευθεριάζουσα ατομικότητα - και ακυρώνει τα πάντα μέσα σε αυτό το κίνημα που ήταν πραγματικά δύσκολα και επικίνδυνα για το σύστημα. Στην Ιταλία, το '68 το θυμόμαστε απλά ως ναρκωτικά, σεξ, και Rock and Roll - μια εξέγερση ενάντια στους γονείς και στους δασκάλους.
Μπορούμε συνεπώς να καταλάβουμε γιατί η πεντηκοστή επέτειος δεν ενδιαφέρει καθόλου τη σημερινή νεολαία. Ούτως ή άλλως, στο πλαίσιο αυτής της ατομικής ελευθερίας, έχουν ήδη πάρει αυτό που ήθελαν.
Αλλά αυτό δεν είναι η πραγματική ιστορία. Η καινοτομία του '68 ήταν ακριβώς η προσπάθεια απελευθέρωσης της ελευθερίας από την αστική ελευθεριότητα, ήταν ο αγώνας να ενταχθεί η ελευθερία στις κοινωνικές σχέσεις, δηλαδή σε ένα συλλογικό πλαίσιο. Αυτό που αμφισβητήθηκε παντού, δεν ήταν μόνο οι δάσκαλοι και οι γονείς αλλά το ίδιο το σύστημα - το καπιταλιστικό σύστημα.
Μάο, Μαρκούζε, Μαρξ
Το 1968, ο ορθόδοξος μαρξισμός ήταν σε θέση να συναντηθεί με την αμερικανική κοινωνιολογία, τη Σχολή της Φρανκφούρτης και τη Βρετανική Νέα Αριστερά, καθώς και τη σκέψη που ήρθε από τον Τρίτο Κόσμο.
Σήμερα θα μπορούσε κανείς να χλευάσει την κοινή εμφάνιση των Μάο, Μαρκούζε και Μαρξ στα πλακάτ μας. Αλλά πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αυτό είχε κάποια νόημα: Μάο, γιατί παρά την αναταραχή που προκάλεσε η Πολιτιστική Επανάσταση (για την οποία εμείς δεν γνωρίζαμε παρά πολύ λίγα,) πραγματικά χρειάζονταν να βομβαρδίσουμε το γενικό επιτελείο, το οποίο είχε κλειστά αυτιά σε ό,τι λέγαμε. Μαρκούζε, γιατί φέρνοντας στην πολιτική τη νέα και απαραίτητη διάσταση της ευτυχίας - πέρα από την εξουσία και τα χρήματα - εμπλούτισε σε μεγάλο βαθμό την ιδέα της ελευθερίας. Και Μαρξ, γιατί ό,τι επιθυμούσαμε,μπορούσε να φαίνεται εφικτό, αλλά ήταν πολιτικά αδύνατο μέσα στο πλαίσιο του καπιταλισμού.
Ένα από τα πιο χρήσιμα ντοκουμέντα για την κατανόηση του πώς το πρόβλημα της σχέσης μεταξύ της ελευθερίας του καθενός και της ελευθερίας όλων, τέθηκε σε όλο το κίνημα, είναι ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα του BBC της 13ης Ιουνίου 1968. Παρουσιάστηκε από τον ανταποκριτή εξωτερικής πολιτικής του καναλιού Robert McKenzie και παρουσίασε εξέχουσες ηγετικές φυσιογνωμίες του κινήματος από όλο τον κόσμο.
Ένας ήταν ο Daniel Cohn-Bendit, ο οποίος ήταν ενεργός στο Παρίσι: «Κριτικάρουμε κάθε κοινωνία στην οποία τα άτομα είναι παθητικά και δεν έχουν τη δύναμη να αλλάξουν αυτό που εξαναγκάζονται να κάνουν». Για τον Lewis Cole, από το Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης,«Οι σπουδαστές δεν πιστεύουν πλέον ότι η σημερινή κοινωνία μπορεί να τους εξασφαλίσει ένα πραγματικό δικαίωμα να κάνουν τις κοινωνικές αλλαγές που εγγυώνται την ελευθερία τους». Για τον Yasuo Ishii στο Τόκιο, «Αγωνιζόμαστε πάνω από όλα για μια κοινωνία στην οποία η δημοκρατία δεν είναι μια τυπικότητα, στην οποία ένα οποιοδήποτε άτομο θεωρείται ίσο με τα άλλα, ανεξάρτητα από την πραγματικότητα των κοινωνικοοικονομικών διαφορών». Για τον Karl Dietrich Wolff στο Βερολίνο: «Κάνετε λάθος αν πιστεύετε ότι είναι ένα κίνημα των σπουδαστών, κάτι που δεν είναι καθόλου αληθές. Το γεγονός ότι οι δυτικές κοινωνίες συνεχώς σπαταλούν τον πλούτο και επιβιώνουν με καταπιεστικές μεθόδους στα εργοστάσια και στα σχολεία, αφορά όλους». Για τον Jan Kavan στην Πράγα: «Δεν νομίζουμε ότι αυτή είναι η σοσιαλιστική κοινωνία που ισχυρίζεται ότι είναι. Δεν πρόκειται για ζήτημα πνευματικής ελευθερίας, ζητάμε τις θεμελιώδεις ελευθερίες όχι μόνο των διανοουμένων αλλά και των εργαζομένων». Για τη Dragana Stavijel στο Βελιγράδι: «Απαιτούμε όχι μόνο τα δικαιώματά μας,αλλά τα δικαιώματα όλων εκείνων, των σπουδαστών και των εργαζομένων, που έθεσαν ως στόχο τους τον σοσιαλισμό,τη δημοκρατία που χρειαζόμαστε». Για τον Ekkehart Krippendorff, από το Βερολίνο: «Οι σοσιαλιστικές κοινωνίες έχουν επιλύσει ορισμένες από τις βασικές αντιφάσεις που είναι εγγενείς καπιταλιστικές κοινωνίες, έχουν απαλλοτριώσει την ιδιωτική ιδιοκτησία και τα μέσα παραγωγής, τώρα πρέπει να αγωνιστούμε για την κοινωνικοποίησή τους». Για τον Luca Meldolesi στοΡώμη: «Όλοι οι σπουδαστές στα Πανεπιστήμια εξεγείρονται, αλλά κάνετε λάθος αν μιλάτε για την τάξη των σπουδαστών. Όσο τα πανεπιστήμια ιδρύθηκαν στο έδαφος των προνομίων της άρχουσας τάξης, δεν υπήρχαν προβλήματα, αλλά τώρα που πολλοί περισσότεροι σπουδαστές γίνονται δεκτοί σε αυτά, διαιρούνται, διαφοροποιούνται, επιλέγονται. Αυτό δημιουργεί μια νέα δυνατότητα για εξέγερση». Για τον Tariq Ali, έναν Πακιστανό στο Λονδίνο, «Αυτό που μας ενώνει…είναι το συναίσθημά μας ότι ο καπιταλισμός είναι απάνθρωπος και άδικος».
Ένας άλλος συμμετέχων ήταν ο Ισπανός Luca Martin de Hijas, ο οποίος περιορίστηκε ν σημειώσει ότι το κίνημα στη χώρα του ήταν παράνομο και η βασική προτεραιότητα ήταν η ίδια η ελευθερία.
Τα δύο '68 της Ιταλίας
Η αντίληψη ότι η μεγαλύτερη ευημερία που προκάλεσαν οι επιτυχίες του καπιταλισμού δεν κατέστησε το σύστημα παρωχημένο, αλλά μάλλον εμπλουτίστηκε με νέο περιεχόμενο, ήταν το πραγματικό σημείο τριβής με τα παραδοσιακά αριστερά κόμματα, δηλαδή το Ιταλικό (PCI) και το Γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα (PCF). Τα παραδοσιακά κόμματα ήταν πεπεισμένα για την ανάγκη να παραμείνουν εντός των ορίων του μεταπολεμικού κοινωνικού συμβιβασμού, για να τονώσουν την ανάπτυξη της παραγωγής και, πάνω απ' όλα, εξακολουθούσαν να επιδιώκουν την αναζήτηση μιας ευρείας συμμαχίας.
Τα κόμματα αυτά δεν είδαν ότι τα νέα και διαφορετικά κοινωνικά υποκείμενα είχαν εισέλθει στη σκηνή, ενεργά σε σχέση με νέες ανάγκες και αντιφάσεις. Πρώτα απ'όλα οι σπουδαστές - τους οποίους οι κομμουνιστές συνέχισαν να αποκρούουν για μεγάλο χρονικό διάστημα ως «πλούσια παιδιά», ανεύθυνους επαναστάτες με περιορισμένη σχέση με την εργατική τάξη. Αυτή η στάση είχε κόστος, επειδή έχασαν την ευκαιρία να συλλάβουν το νέο πνεύμα που είχε προκύψει.
Παρά τον κοινό αυτό πυρήνα, το '68 δεν εξελίχθηκε με τον ίδιο τρόπο παντού. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, υπήρξε μια διχαστική συζήτηση μέσα στο PCI ήδη πριν από το 1968, ακριβώς πάνω στο ερώτημα για το ιστορικό στάδιο που βρισκόμαστε. Ήταν η Ιταλία ακόμα μια καθυστερημένη χώρα που έπρεπε να ολοκληρώσει την αστική επανάστασή της, ή οι αντιθέσεις του προηγμένου καπιταλισμού ήταν ήδη κυρίαρχες, σε διαπλοκή φυσικά με τις προηγούμενες; Αυτό δημιούργησε τη σύγκρουση μεταξύ της Δεξιάς του PCI και της Αριστεράς, με επικεφαλής τον Pietro Ingrao. Η ομάδα που οδήγησε αυτή τη συζήτηση πέρα από τα όρια της «νομιμότητας» οδηγήθηκε σε έξοδο από το PCI. Αυτή η ομάδα δημιούργησε τότε το Μανιφέστο (IlManifesto), το οποίο ήταν αρχικά ένα περιοδικό και στη συνέχεια μια καθημερινή εφημερίδα, και τελικά οδήγησε στη δημιουργία του Κόμματος Προλεταριακής Ενότητας (PDUP). Εντάχθηκα σε αυτό μαζί με ένα μεγάλο μέρος του κινήματος του '68.
Στην Ιταλία, οι πρώτες διαδηλώσεις άρχισαν το 1967, όταν ορισμένα πανεπιστήμια καταλήφθηκαν από τους φοιτητές που διαμαρτυρήθηκαν για ένα νομοσχέδιο - τον περίφημο Νόμο 2314, ο οποίος προωθήθηκε από τον χριστιανοδημοκράτη υπουργό Luigi Gui. Ο νόμος αυτός ήταν μια υπόγεια απόπειρα να υποταχθούν οι σπουδές στην αγορά. Οι πρώτοι που κινητοποιήθηκαν ήταν από το Καθολικό Πανεπιστήμιο του Μιλάνου. Αυτό ήταν σημαντικό, επειδή ο αγώνας καθοδηγήθηκε από νέους που μεγάλωσαν σε θρησκευτικές οργανώσεις σημαδεμένες από την επιρροή του Βατικανού. Όχι μόνο τα σχολεία αλλά και οι καθεδρικοί ναοί κατελήφθησαν.
Ενώ η αναταραχή ήταν στο αποκορύφωμά της, μια αντιπροσωπεία από το PCF (Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα) ήρθε στη Ρώμη για μια από τις τυπικές συναντήσεις με το (όχι και πολύ αγαπητό) PCI (Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα). Έκπληκτη από το τι συνέβαινε, η γαλλική αντιπροσωπεία επέκρινε το «αδελφό κόμμα» του PCI, λέγοντας ότι «τίποτα τέτοιο δεν θα μπορούσε να συμβεί στο κατώφλι μας, επειδή έχουμε τον πλήρη έλεγχο των κινήσεων».
Μόλις λίγους μήνες αργότερα ήρθε ο περίφημος γαλλικός Μάης. Το PCF συνελήφθη απροετοίμαστο και αντέδρασε με τον χειρότερο δυνατό τρόπο. Πρώτα απ'όλα, ενήργησε υπό την αιγίδα του μοναδικού εκπροσώπου της εργατικής τάξης, σε τέτοιο βαθμό ώστε η ελεγχόμενη από το Κομμουνιστικό Κόμμα συνδικαλιστική ένωση CGT αρνήθηκε να συναντηθεί με τη φοιτητική οργάνωση UNEF που είχε ζητήσει μια τέτοια συνάντηση για να συντονίσουν τις κοινές ενέργειες εναντίον της κυβέρνησης. Έφτασε μέχρι του σημείου να υποστηρίξει την απέλαση από τη Γαλλία του «Γερμανού αναρχικού» Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ, τον πιο διάσημο ηγέτη του παριζιάνικου '68.
Στην Ιταλία, όπως και στη Γαλλία, υπήρξαν συγκρούσεις μεταξύ των φοιτητών και εξοργισμένων εργατικών συνδικάτων ακριβώς έξω από τις πύλες των μεγάλων εργοστασίων. Αλλά τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά στην Ιταλία, επειδή υπήρχε ένα διαφορετικό Κομμουνιστικό Κόμμα και συνδικάτα, πιο ανοιχτά στις νέες τάσεις. Ήταν ακριβώς αυτή η στάση που επέτρεψε τις νέες μορφές αγώνα και οι νέες απαιτήσεις που πρόβαλαν οι σπουδαστές να υιοθετηθούν από ένα ευρύτερο κίνημα.
Το 1969, όταν έγινε η εκπληκτική κινητοποίηση γύρω από την ανανέωση της εθνικής σύμβασης τεχνικών - το λεγόμενο «Καυτό Φθινόπωρο» - οι δύο δυνάμεις ήταν σε σαφή σύγκλιση. Αυτή ήταν η φάση που οδήγησε σε νέες μορφές εκπροσώπησης - πολιτική εκπροσώπηση, και όχι μόνο μέσω συνδικαλιστικών οργανώσεων. Το '69 υπήρχαν εργοστασιακές επιτροπές, επιτροπές ζώνης, μια ολόκληρη σειρά σχηματισμών που άντεξαν στην πάροδο του χρόνου, βοηθώντας τεχνικούς και διανοούμενους να συμμετάσχουν. Αυτό πυροδότησε σημαντικές πολιτιστικές και οργανωτικές μετατοπίσεις: υπήρξε δημοκρατική ψυχιατρική, δημοκρατική ιατρική, δημοκρατική δικαιοσύνη, ακόμη και δημοκρατική αστυνομία. Αρχικά, είχε επίσης σημαντική αντανάκλαση και στο Κοινοβούλιο, οδηγώντας στην ψήφιση ιστορικών μεταρρυθμίσεων: το Καταστατικό των Εργαζομένων, τη θέσπιση εθνικού συστήματος δημόσιας υγείας και την αναθεώρηση του συνταξιοδοτικού συστήματος. Λίγα χρόνια αργότερα, με το φεμινιστικό κίνημα που πυροδοτήθηκε από το '68, θα έρθει η νομιμοποίηση πρώτα του διαζυγίου και στη συνέχεια της έκτρωσης.
Ενώ το Ιταλικό '68 έκανε μάλλον λιγότερο θόρυβο από το Γαλλικό, διήρκεσε πολύ περισσότερο, συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων της Νέας Αριστεράς. Οι οργανώσεις αυτές είχαν καθιερωθεί ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 και το 1976 θα έστελναν επίσης μια μικρή ομάδα στο Κοινοβούλιο, ως ενιαία λίστα, την Προλεταριακή Δημοκρατία.
Ωστόσο, αυτή ήταν και η αρχή της πτώσης, καθώς το PCI - το οποίο ενώ αρχικά είχε καταλήξει να καβαλήσει το αριστερό κύμα που είχε επιβάλει το ‘68 στην ιταλική κοινωνία γενικά - τώρα επέλεξε τη θλιβερή διαδρομή του «ιστορικού συμβιβασμού». Επρόκειτο για μια απόπειρα συμφωνίας με τη Χριστιανική Δημοκρατία, από τη θέση του αδύναμου, η οποία, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, τελείωσε άσχημα. Η απογοήτευση -και, για πολλούς, ο θυμός προς ό,τι θεωρήθηκε ως προδοσία της Αριστεράς- ήταν μία από τις αιτίες, αν και σίγουρα όχι η μόνη, που ενθάρρυνε την τραγική στροφή προς την τρομοκρατία.
Μερικοί θεωρούν το 1977 ως ένα είδος δεύτερου '68 στην Ιταλία. Πράγματι, οδήγησε σε ένα νέο κύμα διαδηλώσεων στα πανεπιστήμια. Αλλά τα περιεχόμενα της διαμαρτυρίας και οι μορφές πάλης είχαν αλλάξει και αυτή ήταν η αρχή της παρακμής και στη συνέχεια της ήττας. Από τη μια πλευρά υπήρξε το ρεύμα της λεγόμενης «εργατικής αυτονομίας», το σύνθημα της οποίας δεν ήταν «δουλειά», αλλά «ενάντια στη δουλειά». Αυτό οδήγησε σε βίαιες συγκρούσεις και αποκοπή οποιασδήποτε πραγματικής σχέσης με τα εργοστάσια. Από την άλλη πλευρά ήταν οι λεγόμενοι «Μητροπολιτικοί Ινδιάνοι», μια απάντηση στην περαιτέρω προλεταριοποίηση των φοιτητών, που κατέφυγαν σε μια υπαρξιακή διαμαρτυρία που ήταν όλο και λιγότερο πολιτική.
Η Πράγα, η Ευρώπη και το Μανιφέστο
Φυσικά, δεδομένου του πλαισίου, το '68 στην Ανατολική Ευρώπη ήταν αρκετά διαφορετικό. Το αποκορύφωμα ήταν η Γιουγκοσλαβία, όπου υπήρχε μια ομοιότητα ανάμεσα στην κατάληψη του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου – το οποίο ξαναβαφτίστηκε σε «Κόκκινο Πανεπιστήμιο Καρλ Μαρξ» - και στα κινήματα σε χώρες όπως η Ιταλία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιαπωνία. Αλλού στον κομμουνιστικό κόσμο υπήρχε μια γενικευμένη εξέγερση της νεολαίας, αναβιώνοντας το πνεύμα και τη δύναμη μιας δημοκρατικής, αντι-γραφειοκρατικής λαϊκής διαμαρτυρίας που είχε σιγήσει από το 1956. Όλα ξεκίνησαν τον Ιανουάριο του 1968, όταν ο Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ ανέλαβε τα ηνία του Τσεχοσλοβακικού Κομμουνιστικού Κόμματος και της κυβέρνησης, ορίζοντας μια νέα πορεία που προκάλεσε τον ενθουσιασμό όχι μόνο σε εκείνη τη χώρα, αλλά και σε όλες τις χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας.
Η Τσεχοσλοβακία είδε βαθμούς ελευθερίας άνευ προηγουμένων, που επέτρεψαν τη μουσική, τα ρούχα, και τη λογοτεχνία της γενιάς του ’68 από την άλλη πλευρά του Σιδηρού Παραπετάσματος, τα οποία εξαπλώθηκαν ως ιός σε όλη τη χώρα. Αυτή η άνθηση της ελπίδας καταστράφηκε βάναυσα από τα σοβιετικά τανκς που εισέβαλαν στην Πράγα στις 21 Αυγούστου. Όπως σημειώνει ο Umberto Eco σε μια αξιομνημόνευτη ανταπόκρισή του από την πρωτεύουσα της Τσεχίας, τα τανκς αποκρούστηκαν από τους μακρυμάλληδες νέους της Πράγας που περικύκλωσαν τους Σοβιετικούς στρατιώτες και τους προσκαλούσαν να χορέψουν μαζί τους. Φώναζαν σαρκαστικά: «Ξυπνήστε τον Λένιν, ο Μπρέζνιεφ τρελάθηκε!».
Ο στόχος της εισβολής της Μόσχας δεν ήταν μόνο - όπως ισχυρίστηκαν λίγες κομμουνιστικές οργανώσεις και ανάμεσά τους το Κόμμα της Κούβας – η καταστολή των αντεπαναστατικών δυνάμεων, αλλά το ίδιο το Κομμουνιστικό Κόμμα του Ντούμπτσεκ. Στις 22 Αυγούστου, το κόμμα αναγκάστηκε να πραγματοποιήσει ένα ειδικό μυστικό συνέδριο.
Οι θέσεις που προέκυψαν από την έκτακτη αυτή διαδικασία, που πραγματοποιήθηκε σε ένα εργοστάσιο στην περιφέρεια της κατεχόμενης πρωτεύουσας, έφτασαν σε εμάς τους επόμενους μήνες και δημοσιεύθηκαν στο πρώτο τεύχος του “Il Manifesto”. Αυτό το περιοδικό γεννήθηκε κατευθείαν από αυτό που συνέβη στην Πράγα. Ήταν το αποτέλεσμα της ρήξης μέσα στο PCI: υπήρχαν άλλοι λόγοι για τη διάσπαση φυσικά, αλλά ήταν αυτά τα γεγονότα που την επιτάχυναν.
Σε αντίθεση με τα «αδελφά κόμματα» το PCI καταδίκασε κατηγορηματικά την εισβολή, αλλά κατηγόρησε το Σοβιετικό Κομμουνιστικό Κόμμα απλώς για ένα «λάθος», ενώ το Manifesto κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτό το σύστημα δεν μπορούσε πλέον να μεταρρυθμιστεί. Η ομάδα στην καρδιά του περιοδικού απομακρύνθηκε από το PCI και από το 1969 και μετά, ήταν οργανικό μέρος του κινήματος που ξεπήδησε από το '68, το οποίο τώρα έπαιρνε τη μορφή διάφορων πολιτικών ομάδων.
Ακόμα όμως θυμάμαι, πώς, κατά τις ημέρες που ακολούθησαν την εισβολή στην Πράγα, ήμασταν έκπληκτοι από την έλλειψη αντίδρασης ανάμεσα σε ένα μεγάλο μέρος της γενιάς του ‘68. Οι κομμουνιστές ήταν συγκλονισμένοι, αλλά για τους περισσότερους, αυτή η εμβληματική σοβιετική ενέργεια φαινόταν κάτι μακρινό, σχεδόν σαν να μην τους απασχολούσε. Οι περισσότεροι πήραν μια θέση ίσων αποστάσεων μεταξύ του Ντούμπτσεκ και του Μπρέζνιεφ, καχύποπτοι για τη νέα πορεία της Τσεχοσλοβακίας που τους φαινόταν σαν μια επικίνδυνη στροφή προς τα δεξιά.
Ο Ρούντι Ντούτσκε ήταν ο μόνος ηγέτης που ενδιαφέρθηκε για την πρωτοβουλία των μεταρρυθμίσεων και τον Απρίλιο πήγε στην Πράγα, λίγο πριν τραυματιστεί σοβαρά από την απόπειρα εναντίον της ζωής του κατά τη διάρκεια διαδήλωσης στο Βερολίνο. Ένα από τα πράγματα που είδε στην Πράγα ήταν ότι υπάρχει ο «κίνδυνος προσωρινής εξύψωσης των αστικοδημοκρατικών δυνάμεων» και η «διείσδυση αντι-σοσιαλιστικών ιδεών».
Κανένας από τα Νέα Αριστερά στην Ιταλία, από τις πιο διακεκριμένους εκδόσεις όπως Quaderni Piacentini, Classe e Stato, και Nuovo Impegno της τροτσκιστικής πλευράς, ούτε ακόμα η Lotta Continua και η Potere Operaio, κατανόησε το μέγεθος του τι είχε συμβεί. Ένα κείμενο από την ομάδα της Potere Operaio στην Πίζα, αμέσως μετά την αυτοκτονία του Jan Palak, έκρινε ότι οι αναλύσεις των νέων τεχνοκρατών της Πράγας (οι οικονομολόγοι πίσω από τη νέα πορεία του Ντούμπτσεκ) «αδίστακτα υιοθέτησαν τα δυτικά νεο-καπιταλιστικά πρότυπα». Αυτό, περισσότερο απ' όλα υπαινίσσονταν ότι οι μεταρρυθμίσεις στην Τσεχοσλοβακία απομακρύνονταν από τις αυστηρές μορφές ισότητας, αυτό δηλαδή που επεδίωκε το κίνημα στα εργοστάσια της Ιταλίας.
Στη Γαλλία υπήρξε η ίδια δυσπιστία και, σε μεγάλο βαθμό, αδιαφορία, όπως και στο ισχυρό κίνημα του ‘68 στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια, το οποίο κατεστάλη σκληρά (με περισσότερους από 800 συλληφθέντες φοιτητές). Στο μέσον της επίθεσης Τετ (σ.μτφ. μεγάλης έκτασης επίθεση των κομμουνιστών ανταρτών στο Βιετνάμ), το αμερικανικό κίνημα ενδιαφερόταν κυρίως για το τι συνέβαινε στο Βιετνάμ και επιτέθηκε στο Υπουργείο Άμυνας, το οποίο χρησιμοποιούσε ερευνητές από το πανεπιστήμιο του Κολούμπια για τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.
Η απόσταση τους από το τσεχοσλοβακικό δράμα δεν σήμαινε συμπάθεια για την ΕΣΣΔ. Αλλά η πρόκληση για το καθεστώς της Μόσχας παίχτηκε σε άλλο γήπεδο, στο όνομα άλλων λαών, στους λαούς του Τρίτου Κόσμου. Το ’68 βρέθηκε αντιμέτωπο με μια νέα έκρηξη συνείδησης: μετά την Κρίση των Πυραύλων στην Κούβα, ο κόσμος φάνηκε να μετατοπίζεται προς μια σχετικά ειρηνική συνύπαρξη, υπό την αιγίδα των δύο υπερδυνάμεων, μια ισορροπία μέσα σε ένα νεοκαπιταλιστικό πλαίσιο. Αλλά αυτό δεν ήταν η πραγματικότητα: ο πρόσφατα ανεξαρτητοποιημένος Τρίτος Κόσμος δεν εντασσόταν σε αυτή την εικόνα και η αντίσταση του Βιετνάμ ήταν μόνο η αιχμή του δόρατος μιας γενικότερης εξέγερσης.
Στους εξεγερμένους του '68, η ΕΣΣΔ έμοιαζε με έναν από τους δύο χωροφύλακες που επιδιώκουν να σώσουν την «ειρήνη» καταπολεμώντας κάθε αναταραχή που ρίσκαρε να διαταράξει αυτή την εικόνα. Το να σκεφτεί κανείς να ενσωματώσει αυτή την αναστάτωση, μέσα στο πενιχρό πλαίσιο του παραδοσιακού αριστερού ρεφορμισμού, ήταν αδύνατο. Υπό αυτή την έννοια, είναι γεγονός ότι το '68, που σχεδόν παντού, αμφισβήτησε το status quo που επέβαλε η αντίληψη των δύο μεγάλων δυνάμεων για συνύπαρξη, ήταν «Κινέζικο». Ήταν μια κριτική διαφορετική από εκείνη που είχαν οι προηγούμενες γενιές που βρέθηκαν σε επαφή με την κομμουνιστική σκέψη, καθώς τώρα ζούσαν τη δραματική, μη αναστρέψιμη κρίση του σοβιετικού κοινωνικού μοντέλου.
Θα πρέπει να αναφέρω ότι σε αυτή τη σύνοψη του '68 δεν μίλησα για φεμινισμό. Σε αντίθεση με όσα λένε οι αγιογραφικοί επίσημοι εορτασμοί, το '68 δεν ήταν φεμινιστικό. Αντίθετα, ήταν ακόμα πολύ σεξιστικό. Λίγες γυναίκες μιλούσαν στις συνελεύσεις και συχνά έμπαιναν στα μικρότερα καθήκοντα, φτάνοντας στο σημείο να τις αποκαλούν «αγγέλους των αντιγραφικών μηχανών». Όλα αυτά δεν αναιρούν το γεγονός ότι το κίνημα είχε αντίκτυπο στον φεμινισμό, αλλά το φεμινιστικό κίνημα ήταν κάτι που είχε προκύψει νωρίτερα, σε μορφή μικρών ομάδων, και έκανε τη δική του σιωπηλή, παράλληλη πρόοδο, μόνο για να εκραγεί τέσσερα ή πέντε χρόνια αργότερα.
Αυτό ήταν αποτέλεσμα του '68, υπό την έννοια ότι αυτό το κίνημα - το οποίο βρέθηκε αντιμέτωπο με ένα ξέσπασμα συλλογικής υποκειμενικότητας - έδωσε στις γυναίκες το θάρρος να κρατήσουν το μικρόφωνο. Ωστόσο, όταν μίλησαν, μίλησαν ενάντια στις οργανώσεις που είχαν αναδυθεί από το '68. Αυτό συνέβη στην Ιταλία, όταν οι γυναίκες έκαναν μια εντυπωσιακή έξοδο από τη Lotta Continua, την οργάνωση που ήταν πιο αδιάφορη στο μήνυμά τους. Αλλά είχε επίσης επίδραση και αλλού, όπως στην ομάδα Il Manifesto-PDUP, η οποία είχε από νωρίς δώσει χώρο στο περιοδικό στα πρώτα βήματα αυτού του φεμινιστικού κύματος. Στα μέσα της δεκαετίας του '70, πολλές κολεκτίβες των γυναικών επέλεξαν το δρόμο της ξεχωριστής πολιτικής δραστηριότητας.
Η χαρά του αγώνα
Πριν από λίγες εβδομάδες, στην αίθουσα διδασκαλίας της Σχολής Επιστημών του Πανεπιστημίου της Ρώμης ξεκίνησαν οι εορτασμοί της επετείου στην ιταλική πρωτεύουσα. Ο Paolo Mieli - εκείνη την εποχή αγωνιστής της Lotta Continua και αργότερα πρόεδρος του ισχυρότερου εκδοτικού ομίλου της Ιταλίας, ο οποίος εκδίδει την εφημερίδα Corriere della Sera - έκανε μια οξεία παρατήρηση. Υπενθυμίζοντας την περίοδο αυτή, μίλησε πρωτίστως για το πόσο σημαντικό ήταν για τους νέους της εποχής το γεγονός ότι το κίνημα τους επέτρεψε να αποδράσουν από τη μοναξιά, να ξεπεράσουν την ατομική διάσταση. Ότι προσέφερε την ευτυχία που έρχεται με την ανακάλυψη του άλλου, το να γίνεσαι κομμάτι μιας συλλογικότητας, να γίνεσαι πρωταγωνιστής.
Αυτό σήμαινε ταυτόχρονα την ανακάλυψη τόσο της πολιτικής όσο και της υποκειμενικότητας που απαιτείται για την άσκηση πολιτικής. Θα έλεγα ότι η βαρύτερη απώλεια που έχουμε, μετά τα κέρδη του '68, είναι ότι η πολιτική δεν θεωρείται πια πηγή ευτυχίας. Το νόημά της έχει αλλάξει, γιατί έχει υποβαθμιστεί από μια σοβαρή κρίση δημοκρατίας.
Η Rita di Leo, Ιταλίδα κοινωνιολόγος, μόλις έγραψε ένα βιβλίο για την εκατονταετηρίδα της Οκτωβριανής Επανάστασης με τίτλο From From Lenin to Zuckerberg. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μετά από χιλιάδες χρόνια κατά τα οποία προσπαθούσαμε να οικοδομήσουμε τον πολιτικό, κοινωνικό άνθρωπο, χάρη στον «Άνθρωπο του Αλγορίθμου», επιστρέψαμε στον πρωτόγονο, ακοινώνητο άνθρωπο. Το μόνο που μένει είναι να προετοιμαστούμε για τη βαρβαρότητα. Είμαι λιγότερο καταστροφολόγος από αυτήν - αλλά ανησυχώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου