Δέκα αρχές του μηχανισμού της συνωμοσιολογίας

Παρά το γεγονός ότι έχουν πολύ διαφορετικούς στόχους, οι συνωμοσιολογικές ρητορικές παρουσιάζουν μεγάλη σταθερότητα. Προκύπτουν από μια συγκεκριμένη διαδικασία, της οποίας μπορούμε να αναδείξουμε τους κυριότερους μηχανισμούς.

Αναδημοσίεση από το  LE MOND diplomatique

του Benoît Bréville

Μετάφραση: Βασίλης Παπακριβόπουλος

1. Να μην κάνεις ποτέ λόγο για συνωμοσία

«Σε αυτήν τη Γαλλική Επανάσταση, τα πάντα –ακόμα και τα φριχτότερα ανοσιουργήματά της– είχαν προβλεφθεί, σχεδιαστεί, συνδυαστεί, αποφασιστεί, εγκριθεί… τα πάντα (…) καθοδηγήθηκαν από ανθρώπους οι οποίοι ήταν οι μόνοι που κινούσαν τα νήματα συνωμοσιών τις οποίες είχαν εξυφάνει επί μακρόν, δρώντας μέσα σε μυστικές εταιρείες. Αυτά τα άτομα κατόρθωσαν να επιλέξουν και να επισπεύσουν τις στιγμές που ενδεικνύονταν για τη συνωμοσία τους». Στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν ο αβάς Ωγκυστέν Μπαρυέλ έγραφε αυτές τις γραμμές, όλοι όσοι έβλεπαν παντού συνωμοσίες μιλούσαν χωρίς να κρύβονται. Μιλούσαν για συνωμοσίες, για μυστικές εταιρείες, για κομπίνες. Σήμερα, το λεξιλόγιο έχει αλλάξει. Όπως εξηγούσε ο Αλέν Σοράλ (1) στις 23 Μαρτίου του 2011 στο ραδιόφωνο της RFI, «νομίζω ότι αυτή η λέξη (η συνωμοσία) δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ στο βιβλίο μου. Ουσιαστικά, εγώ μιλάω για “σχέδιο κυριαρχίας”, για “δίκτυο κυριαρχίας”». Όπως και οι σύμμαχοί του Ντιεντονέ (2) και Τιερύ Μεϋσάν (3) –άλλες δύο από τις κορυφαίες μορφές της γαλλικής συνωμοσιολογίας– ισχυρίζεται ότι αυτό που κάνει κυρίως είναι να δυσπιστεί απέναντι στις «επίσημες εκδοχές» και να προτείνει «εναλλακτικές πληροφορίες». Η ιστοσελίδα Stop mensonges («Σταματήστε τα ψέματα») έχει ως έμβλημα τη φράση «Η αλήθεια θα μας απελευθερώσει», ενώ για τη Wikistrike «Τίποτε και κανείς δεν είναι ανώτερος από την αλήθεια». Όσο για το έντονα καθολικό Médias-Presse-Info, αυτοπαρουσιάζεται ως «ένα πρωτότυπο μέσο ενημέρωσης που αποσκοπεί στην εκλαΐκευση της πληροφορίας με τρόπο ηθελημένα αντικειμενικό, ελεύθερο και ανυποχώρητο». Ποιος θα μπορούσε να το κατηγορήσει γι’ αυτό;

2. Να δηλώνεις ότι ανήκεις σε μια πρωτοπορία

Ένας αρθρογράφος του Médias-Presse-Info δηλώνει υπερήφανος: «Θα το πω ξεκάθαρα: δεν πιστεύω στην επίσημη εκδοχή που μας παρουσιάζουν ακατάπαυστα και σε βαθμό αηδίας τα μέσα ενημέρωσης» (4). Η διαρκής αμφιβολία σού προσφέρει την ευχάριστη εντύπωση ότι ανήκεις σε μια φωτισμένη πρωτοπορία, ότι ανήκεις σε αυτούς «που δεν μπορούν να τους την φέρουν». Σε ένα βίντεο που ανήρτησε στο διαδίκτυο ο Ματιέ Κασοβίτς με αφορμή την δέκατη επέτειο της 11ης Σεπτεμβρίου (https://youtu.be/KBvr9ffxtXE), ο γνωστός σκηνοθέτης και ηθοποιός εξηγεί, αρκετά ικανοποιημένος από τον εαυτό του: «Το να παραδέχεσαι ότι κάτι δεν πάει καλά με την επίσημη εκδοχή, το να κατανοείς τον τρόπο με τον οποίο είναι προφανές ότι αυτή έχει κατασκευαστεί, είναι κάτι το οποίο πολλά άτομα δεν μπορούν να κατορθώσουν, κάτι που η πλειοψηφία δεν είναι ικανή να επιτύχει». Αυτήν την αίσθηση ανωτερότητας την συναντάμε και στον διαχειριστή της ιστοσελίδας Stop mensonges, έναν «Γάλλο εγκατεστημένο στις Ηνωμένες Πολιτείες»: «Από τη στιγμή που απέκτησα πρόσβαση στην αγγλική γλώσσα, δεν παύω να ανακαλύπτω πληροφορίες στο Διαδίκτυο, οι οποίες ώς τώρα μου ήταν απρόσιτες στη γαλλική γλώσσα. Οι περισσότερες από αυτές είναι “απίστευτες” και όταν ήδη από τη γέννησή σου ο εγκέφαλός σου έχει υποστεί πλύση εγκεφάλου από τα επίσημα μέσα ενημέρωσης και από την παραδοσιακή εκπαίδευση, είναι δύσκολο να έχεις πρόσβαση σε αυτές». Η ευχάριστη αίσθηση ότι ανήκεις σε έναν κύκλο μυημένων, η πεποίθηση ότι διαθέτεις πληροφορίες που απευθύνονται σε περιορισμένο αριθμό ατόμων, ότι δεν είσαι μαντρωμένος μαζί με το υπόλοιπο κοπάδι, συμβάλλει στην ελκυστικότητα των θεωριών συνωμοσίας.


3. Να στηρίζεσαι στην επιστήμη και στη λογική

Η γοητεία των θεωριών οφείλεται επίσης και στην επιστημονικοφανή και ορθολογική εμφάνισή τους. Τα συνωμοσιολογικά κείμενα βρίθουν υποσημειώσεων, συνδέσμων και γραφημάτων που τους προσδίδουν μια ψευδοπανεπιστημιακή μορφή. Στην ιστοσελίδα ReOpen911, το άρθρο που είναι αφιερωμένο στη «μαγική κατάρρευση του πύργου WTC 7» αποτελεί πραγματικό υπόδειγμα αυτής της τάσης. Τρισδιάστατα σχέδια, αεροφωτογραφίες, βίντεο με αυστηρό και τεχνικό ύφος (εκ των οποίων το ένα διαρκεί περισσότερο από δύο ώρες), μια έρευνα ενός «πρώην ερευνητή του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Έρευνας (5) στον τομέα της γεωλογίας-γεωφυσικής και ειδικού σε ζητήματα ακουστικών κυμάτων», καθώς κι ένα «ντοκουμέντο που προέκυψε από τη σύνθεση των συμπερασμάτων ορισμένων αρχιτεκτόνων και πολιτικών μηχανικών» αποδεικνύουν ότι η κατάρρευση του κτηρίου οφείλεται σε μια επιχείρηση προγραμματισμένης κατεδάφισης. Στην πραγματικότητα, πίσω από την βιτρίνα επιστημονικότητας και σοβαρότητας κρύβεται ένα κλειστό κύκλωμα ενημέρωσης, στο οποίο οι συνωμοσιολογικές ιστοσελίδες παραπέμπουν σε άλλες συνωμοσιολογικές ιστοσελίδες και στη συνέχεια σε βιβλία που έχουν εκδοθεί από συνωμοσιολογικούς εκδοτικούς οίκους (όπως ο γαλλικός Demi-Lune) και σε έργα «ερευνητών» οι οποίοι θεωρούνται περιθωριακοί ή αμφιλεγόμενοι στους πανεπιστημιακούς κύκλους. Αυτός ο τρόπος λειτουργίας είναι εμφανής στην ιστοσελίδα Réseau Voltaire (Δίκτυο Βολταίρος), όπου ο Μεϋσάν παραπέμπει διαρκώς σε παλαιότερα δικά του άρθρα.


4. Να ρωτάς «Ποιος ωφελείται από το έγκλημα;»

«Ποιος διέπραξε πραγματικά αυτήν την επίθεση;», αναρωτιέται η ιστοσελίδα του Ντιεντονέ Quenel Plus, σχετικά με την τρομοκρατική επίθεση στο περιοδικό «Charlie Hebdo». «Ποιος ήταν ο εντολοδότης; Ποιος επωφελείται από το έγκλημα;» (6). Η τελευταία ερώτηση βρίσκεται στην πηγή όλων των θεωριών συνωμοσίας, καθώς επιτρέπει να υποδειχθεί ο ένοχος για οποιοδήποτε γεγονός.

Η δημοτικότητα του Φρανσουά Ολάντ γνώρισε τεράστια άνοδο την περίοδο 7-9 Ιανουαρίου του 2015, μετά την επίθεση στο «Charlie Hebdo» και τις τρομοκρατικές επιθέσεις που ακολούθησαν; Δεν χρειάστηκε πολύ περισσότερο το Médias-Presse-Info για να αποδώσει με ύπουλο τρόπο την ευθύνη στον Γάλλο πρόεδρο. Μια συνεργάτης του αναρωτιέται: «Μήπως το τρομοκρατικό χτύπημα εξυφάνθηκε από τις μυστικές υπηρεσίες; Υπάρχουν βέβαια ορισμένα ύποπτα και ανησυχητικά στοιχεία (…). Ο Ολάντ κατόρθωσε να αξιοποιήσει με αξιοθαύμαστη ταχύτητα το σοκ που προκάλεσαν οι επιθέσεις και –χωρίς να έχει κάνει το παραμικρό για να βελτιώσει την οικονομική και την κοινωνική κατάσταση της χώρας– η δημοτικότητά του σημείωσε ένα απίστευτο άλμα στις δημοσκοπήσεις… Αν τεθεί το ερώτημα “Ποιος ωφελείται από το έγκλημα;”, τότε προκύπτει αυτόματα η απάντηση» (7). Σύμφωνα με τον Μεϋσάν, από τις επιθέσεις ωφελείται περισσότερο η Ουάσιγκτον, η οποία ποντάρει στην άνοδο του αντιμουσουλμανικού ρατσισμού για να υλοποιήσει το σχέδιό της για κυριαρχία στη Μέση Ανατολή. Δηλώνει, ήδη από τις 7 Ιανουαρίου, ότι «οι εντολοδότες της επίθεσης εναντίον του “Charlie Hebdo” δεν επιδίωκαν να ευχαριστήσουν τους τζιχαντιστές ή τους ταλιμπάν, αλλά τα νεοσυντηρητικά ή τα νεοφιλελεύθερα γεράκια». Όσο για το Quenel Plus, ανακάλυψε έναν άλλο ύποπτο: η ιστοσελίδα θεωρεί «εντελώς εύλογη» τη θεωρία ενός απόστρατου Ρώσου στρατηγού, σύμφωνα με την οποία «η τρομοκρατική επίθεση είναι έργο μισθοφόρων που στρατολογήθηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ: στόχος τους είναι να βλάψουν την εικόνα του Ισλάμ» (8).

Πράγματι, εάν το ερώτημα «Ποιος ωφελείται από το έγκλημα;» μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο για να κατανοήσουμε ορισμένα γεγονότα, δεν μας επιτρέπει ποτέ να κατονομάσουμε με απόλυτα ασφαλή τρόπο τους υπεύθυνους. Η δολοφονία του Γάλλου Προέδρου της Δημοκρατίας Σαντί Καρνό, το 1894, επέτρεψε στον Ζαν Καζιμίρ Περιέ να ανέλθει στον προεδρικό θώκο. Συνεπάγεται άραγε από αυτό το γεγονός ότι αυτός ήταν που υποκίνησε την χειρονομία του Ιταλού αναρχικού Σάντε Τζερόνιμο Καζέριο; Κι επίσης, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος κατέστησε δυνατή την επανάσταση των Μπολσεβίκων. Μήπως θα πρέπει από αυτό να συνάγουμε ότι ο δράστης της δολοφονίας του Σεράγεβο ήταν κομμουνιστής;


5. Να αναζητάς «ύποπτες και ανησυχητικές λεπτομέρειες»

Αμέσως μόλις υποδειχθεί ο ένοχος, οι οπαδοί της συνωμοσιολογικής θεωρίας αναζητούν μετά μανίας όλες τις «ύποπτες και ανησυχητικές λεπτομέρειες» ή τις «ανωμαλίες», οι οποίες θα τους επιτρέψουν να αμφισβητήσουν την επίσημη εκδοχή και να δημιουργήσουν έναν ανταγωνιστικό μηχανισμό που θα πείσει την κοινή γνώμη. Κι αν η αντίκρουση ορισμένων επιχειρημάτων απαιτεί την κινητοποίηση εξειδικευμένων επιστημονικών γνώσεων (για παράδειγμα, στην περίπτωση της κατάρρευσης των πύργων του World Trade Center), ορισμένα άλλα επιχειρήματα φαντάζουν εξαρχής αλλόκοτα. Έτσι, για να τεκμηριώσει την άποψή του ότι οι αδελφοί Κουασί (οι δράστες της επίθεσης εναντίον του «Charlie Hebdo») «δεν είχαν σχέση με την ισλαμιστική ιδεολογία», ο Μεϋσάν επαναλαμβάνει διαρκώς με στόμφο ότι «τα μέλη ή οι συμπαθούντες των Αδελφών Μουσουλμάνων, της Αλ Κάιντα ή του Ισλαμικού Κράτους δεν θα είχαν αρκεστεί στο φόνο των άθεων σκιτσογράφων: θα είχαν καταρχάς καταστρέψει τα αρχεία της εφημερίδας μπροστά στα μάτια των δημιουργών τους».

Για τις θεωρίες συνωμοσίας, το σημαντικό δεν είναι να διαθέτουν στέρεα επιχειρήματα, αλλά πλήθος επιχειρημάτων. Μερικούς μήνες μετά τα φονικά που διέπραξε τον Μάρτιο του 2012 ο Μοαμέντ Μερά στην Τουλούζη και στο Μοντωμπάν, ο Χισάμ Χαμζά κατέγραφε στην Ouma.com «τις 72 ανωμαλίες της υπόθεσης» (9): «Πώς ο Μοαμέντ Μερά κατόρθωσε να αποκτήσει αστυνομικό αλεξίσφαιρο γιλέκο και μάλιστα “τύπου χωροφυλακίνας”, έτσι ώστε να ταιριάζει στη λεπτή σιλουέτα του;», «γιατί ο Μερά να θελήσει να σκοτώσει έναν στρατιωτικό που εκτιμούσε;», «ποιος διέρρευσε στο περιοδικό “Entrevue” τη φωτογραφία του πτώματος του Μερά;» κ.λπ. Εάν εξεταστεί ξεχωριστά, καθένα από αυτά τα ερωτήματα επιδέχεται μια απλούστατη απάντηση. Αντίθετα, το φαινόμενο της συσσώρευσης των ερωτημάτων πυροδοτεί την αμφιβολία.


6. Να αρνείσαι το τυχαίο

Για να συγκεντρωθούν όσο το δυνατόν περισσότερες «ύποπτες και ανησυχητικές λεπτομέρειες», πρέπει να θεωρεί κανείς ότι δεν υφίσταται το τυχαίο, ότι κάθε γεγονός έχει τη ξεχωριστή σημασία του. Συνεπώς, η σύμπτωση δύο γεγονότων ερμηνεύεται πάντα με σχέσεις αιτίου-αιτιατού. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η αυτοκτονία –στις 8 Ιανουαρίου του 2015– του υπ’ αριθμόν δύο διευθυντικού στελέχους της αστυνομίας της πόλης της Λιμόζ, στον οποίο είχε ανατεθεί μια αποστολή στο πλαίσιο της έρευνας για την τρομοκρατική επίθεση στο περιοδικό «Charlie Hebdo», μετατράπηκε σε «ύποπτη και ανησυχητική λεπτομέρεια».

Οι συνωμοσιολόγοι είναι επίσης ασυναγώνιστοι στο επίπεδο της σημειολογίας. Εάν σε ένα χαρτονόμισμα ή σε ένα πακέτο τσιγάρων υπάρχει κάποιο τρίγωνο, βλέπουν τα ίχνη της μασονίας. Υπάρχει δε μακρά ιστορία σε αυτό το ζήτημα: μόλις μερικά χρόνια από το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης, ο αβάς Μπαρυέλ απέδιδε στους μασόνους την τριγωνική μορφή που είχε η λάμα της γκιλοτίνας. Το ίδιο ισχύει εξάλλου και για το εβραϊκό άστρο. Έτσι, ο Λούις Φάρακαν, ο ηγέτης της αμερικανικής οργάνωσης Έθνος του Ισλάμ εξηγεί ότι, εάν ενώσει κανείς αναμεταξύ τους τα δεκατρία άστρα που υπάρχουν στο δολάριο, τότε προκύπτει το περίγραμμα του Άστρου του Δαβίδ. Σ’ αυτό το παιχνίδι που συνίσταται στην αναζήτηση της υπογραφής του δολοφόνου (καθώς υποτίθεται ότι αυτός είναι υποχρεωμένος να αφήνει πάντα την υπογραφή του στον τόπο του εγκλήματος), υπάρχει και η διαδικτυακή παραλλαγή του. Σύμφωνα με ένα άρθρο του Wikistrike, η ημερομηνία κατά την οποία πραγματοποιήθηκαν οι τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον των Δίδυμων Πύργων συμπίπτει με το 911 (10), τον αριθμό με τον οποίο καλείται η αστυνομία στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ εκείνη κατά την οποία πραγματοποιήθηκε η επίθεση στο «Charlie Hebdo» (7 Ιανουαρίου) αντιστοιχεί στο 17, στον αντίστοιχο αριθμό της γαλλικής αστυνομίας. Ακόμα μια «ύποπτη και ανησυχητική λεπτομέρεια»…


7. Να στηρίζεσαι στην ιστορία

Η ιστορία χρησιμοποιείται πολύ συχνά για να υποστηριχθούν οι θεωρίες συνωμοσίας, μέσα από τη σύγκριση εξαιρετικά ανόμοιων γεγονότων. Οι συνωμοσιολόγοι επικαλούνται τον μεγάλο αριθμό των επιχειρήσεων οι οποίες έχουν όντως πραγματοποιηθεί εν κρυπτώ για να φορτώσουν τη σημερινή τρομοκρατική δραστηριότητα στις αμερικανικές, γαλλικές ή ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες. «Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τα ιστορικά προηγούμενα», προειδοποιεί ο Μεϋσάν μιλώντας για την επίθεση εναντίον του «Charlie Hebdo» και υπογραμμίζοντας ότι, «κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών είδαμε τις αμερικανικές ή τις νατοϊκές μυστικές υπηρεσίες να δοκιμάζουν στη Γαλλία τις καταστροφικές συνέπειες που έχουν ορισμένα ναρκωτικά πάνω στον πληθυσμό της χώρας. Τις είδαμε να υποστηρίζουν τον OAS (11) για να προβεί στην απόπειρα εναντίον του στρατηγού Ντε Γκολ. Τις είδαμε να προβαίνουν σε τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον πολιτών σε πολλά κράτη μέλη του ΝΑΤΟ, χρησιμοποιώντας ψεύτικη ταυτότητα».

Η υπόθεση των δοκιμών ναρκωτικών παραπέμπει στα γεγονότα του καλοκαιριού του 1951, όταν δεκάδες κάτοικοι του Πον Σαιν Εσπρί, ενός μικρού χωριού στη Νότια Γαλλία, άρχισαν όλοι μαζί να υποφέρουν από πονόκοιλους, ναυτίες, αδιαθεσίες, ακόμα και να έχουν παραισθήσεις. Μισόν αιώνα αργότερα, το αίνιγμα εξακολουθεί να μην έχει διαλευκανθεί, αν και είχε προβληθεί μια αρκετά πειστική εξήγηση: η μαζική τροφική δηλητηρίαση η οποία οφειλόταν στο εργότιο της σίκαλης (12). Ωστόσο, το 2009, ένας Αμερικανός δημοσιογράφος που ερευνούσε την αυτοκτονία ενός πράκτορα της CIA το 1953, δήλωσε ότι βρήκε τη λύση. Στηριζόμενος στη μαρτυρία δύο πρώην πρακτόρων και σε ένα ασαφές έγγραφο της CIA που αναφέρεται στο επεισόδιο του Πον Σαιν Εσπρί, αποδίδει την αδιαθεσία που αισθάνθηκε ο πληθυσμός σε μια επιχείρηση της CIA, η οποία υποτίθεται ότι δοκίμασε κατά πόσον το LSD μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως επιθετικό όπλο. Αν και οι περισσότεροι ειδικοί θεωρούν υπεύθυνο το εργότιο της σίκαλης, είναι αδύνατον να απορριφθεί οριστικά η θεωρία που εμπλέκει τη CIA.


8. Να μην υποτιμάς ποτέ τον αντίπαλο

Οι οπαδοί των θεωριών συνωμοσίας συμμερίζονται την πίστη ότι οι εχθροί τους είναι αλάνθαστοι. Κατά τη γνώμη τους, είναι αδύνατον να κατόρθωσε μόνη της μια χούφτα ατόμων που κρύβονταν σε μια σπηλιά στο Αφγανιστάν να καταστρέψει τους δίδυμους πύργους: δεδομένου ότι οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές, θα έπρεπε να τους είχαν εμποδίσει. Όπως γράφει ο Ντέιβιντ Ράυ Γκρίφιν στο βιβλίο του «Le Nouveau Pearl Harbor» (εκδόσεις Demi-Lune, 2006), «με βάση τις συνηθισμένες διαδικασίες που εφαρμόζονται στις περιπτώσεις αεροπειρατείας, κανένα αεροπλάνο δεν θα έπρεπε να είχε κατορθώσει να φτάσει ως το στόχο του, πόσο μάλλον και τα τρία». Την ίδια συλλογιστική υιοθετεί κι ο Σοράλ στην ιστοσελίδα του, μιλώντας για τους αδελφούς Κουασί, τους δράστες της επίθεσης στο «Charlie Hebdo»: «Εάν υπήρχε πραγματική βούληση για το ξήλωμα των δικτύων των ισλαμιστών, οι γαλλικές ειδικές δυνάμεις –οι οποίες έχουν όλες τις δυνατότητες– θα είχαν κάνει τα πάντα για να τους πιάσουν ζωντανούς και να τους κάνουν να μιλήσουν…».

Ωστόσο, έχει συχνά αποδειχθεί ότι ο στρατός και η αστυνομία μπορεί και να αποτύχουν. Το 1980, παρά το γεγονός ότι είχε προετοιμαστεί με εξαιρετική προσοχή, η επιχείρηση Eagle Claw που αποσκοπούσε στην απελευθέρωση των ομήρων που κρατούνταν στην αμερικανή πρεσβεία της Τεχεράνης, απέτυχε παταγωδώς εξαιτίας μιας αμμοθύελλας, προβλημάτων με τον εξοπλισμό και έλλειψης διαθέσιμων ελικοπτέρων. Μερικούς μήνες αργότερα, ένας άνδρας που ενεργούσε μεμονωμένα, ο Τζον Βάρνοκ Χίνκλεϊ Τζούνιορ, κατόρθωσε να διαφύγει της προσοχής των υπηρεσιών ασφαλείας που φρουρούσαν τον Ρόναλντ Ρήγκαν και να πυροβολήσει έξι φορές με το περίστροφό του εναντίον του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών. Τον Οκτώβριο του 1983, στην Βηρυτό, στο αποκορύφωμα του λιβανικού εμφυλίου πολέμου, δύο σχεδόν ταυτόχρονα τρομοκρατικά χτυπήματα σκότωσαν σχεδόν τριακόσιους Αμερικανούς και Γάλλους στρατιωτικούς. Αν επιδοθούμε στο παιχνιδάκι των ιστορικών αναλογιών, γιατί να μην συγκρίνουμε αυτές τις αποτυχίες που υπέστησαν οι Αμερικανοί και οι Γάλλοι με τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και της 7ης Ιανουαρίου 2015 στο «Charlie Hebdo», οι οποίες και αποτελούν συνέχεια των παλαιότερων χτυπημάτων;


9. Να μην υπερεκτιμάς ποτέ τον αντίπαλο

Αν και οι συνωμοσιολόγοι είναι πεπεισμένοι ότι οι αντίπαλοί τους είναι τόσο ισχυροί ώστε να είναι αδύνατον να εμποδιστούν οι ενέργειές τους, κατά παράδοξο τρόπο δεν παύουν να τους χρεώνουν λάθη τα οποία θα έκανε μονάχα ένας αρχάριος. Για παράδειγμα, σύμφωνα με ορισμένες θεωρίες, υποτίθεται ότι κανένας αστροναύτης δεν πάτησε το πόδι του στη Σελήνη το 1969: σύμφωνα με αυτές, οι εικόνες κατασκευάστηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες για να εντυπωσιάσουν τη Σοβιετική Ένωση. Κι η απόδειξη; Στις φωτογραφίες του Νηλ Αρμστρονγκ, στον ουρανό δεν υπάρχουν άστρα. Συνεπώς, υποτίθεται ότι οι Αμερικανοί ήταν ικανοί να εξαπατήσουν ολόκληρο τον πλανήτη με μια ψεύτικη προσελήνωση, αλλά ταυτόχρονα υποτίθεται ότι είναι τόσο χαζοί ώστε ξέχασαν να βάλουν μερικά αστεράκια στον ψεύτικο ουρανό τους…

Το ίδιο παράδοξο εμφανίζεται και στις πιο πρόσφατες θεωρίες συνωμοσίας. Η ταυτότητα του μεγαλύτερου αδελφού Κουασί βρέθηκε μέσα στο αυτοκίνητο που εγκατέλειψαν μετά τη διάπραξη της επίθεσης στο «Charlie Hebdo», βοηθώντας τις αρχές στον εντοπισμό τους. Το γεγονός ότι ξέχασαν την ταυτότητα τούς φάνηκε τόσο παράλογο, ώστε κατέληξαν ότι η αστυνομία την έβαλε μέσα στο αυτοκίνητο για να ενοχοποιήσει τους δύο άνδρες. Όμως, για να μη δημιουργήσει παρόμοιες υποψίες, μια ικανή αστυνομία που στήνει σκευωρίες δεν θα είχε προτιμήσει να χρησιμοποιήσει ψεύτικα ίχνη DNA για να τους ενοχοποιήσει, δίχως να κινήσει την παραμικρή υποψία;


10. Να αρνείσαι τις αντιφάσεις

Τέλος, μια θεωρία συνωμοσίας οφείλει να είναι ερμητικά κλειστή απέναντι στις αντιφάσεις. Αρκεί να ξαναδούμε το παράδειγμα της πρώτης προσελήνωσης των Αμερικανών, η οποία προκάλεσε πλήθος ερωτημάτων και για την οποία δόθηκαν αμέσως εξηγήσεις: η σημαία κυμάτιζε αναδιπλωμένη, παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχε άνεμος στη Σελήνη, γιατί είχε στερεωθεί σε ένα πλαίσιο, η απουσία των αστεριών από τον ουρανό της Σελήνης οφειλόταν στις ρυθμίσεις που χρειάστηκε να γίνουν στις φωτογραφικές συσκευές κ.λπ.. Ωστόσο, σχεδόν πενήντα χρόνια αργότερα, δεκάδες ιστοσελίδες και βιβλία εξακολουθούν να αμφισβητούν το γεγονός προβάλλοντας τις ίδιες «αποδείξεις».

Για να μην αφεθείς ποτέ να κλονιστείς από ένα αντεπιχείρημα, αρκεί να θεωρήσεις ανυπόληπτη την πηγή του. Η NASA ισχυρίζεται ότι η αμερικανική σημαία ήταν στερεωμένη σε ένα πλαίσιο; Ψεύδεται, αφού τα έχει κάνει πλακάκια με τη CIA. Υπάρχουν κάποιοι μάρτυρες που υποστηρίζουν ότι είδαν ένα αεροσκάφος να συντρίβεται πάνω στο Πεντάγωνο; Λογικό, είναι πράκτορες της αμερικανικής κυβέρνησης. Είναι επίσης δυνατόν να μην καταδέχεσαι να ασχοληθείς με τις αποδείξεις περί του αντιθέτου. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, αρκετοί σκεπτικιστές επικαλέστηκαν το γεγονός ότι η αμερικανική κυβέρνηση έκρυβε τις συνομιλίες που ηχογραφήθηκαν μέσα στο αεροσκάφος που συνετρίβη στην Πενσυλβανία. Τελικά, η κυβέρνηση Μπους κατέληξε να επιτρέψει στις οικογένειες των θυμάτων να τις ακούσουν. Αλλά, όπως παρατηρεί ο Τσαρλς Πίγκντεν, κανένας συνωμοσιολόγος δεν παραδέχθηκε ότι έσφαλε (13). Σε κάθε περίπτωση, υποτίθεται ότι οι «αποδείξεις» που έχουν συγκεντρωθεί είναι τόσο πολλές ώστε, ακόμα κι αν καταρριφθεί η ορθότητα μιας από αυτές, είναι αδύνατον να κλονιστεί το συνωμοσιολογικό οικοδόμημα.


1. (Σ.τ.Μ.) Ακροδεξιός Γάλλος συνωμοσιολόγος διανοούμενος. Θεωρείται ένας από τους «γκουρού» της γαλλικής «φασιστόσφαιρας» (fachospère).
2. (Σ.τ.Μ.) Ο Ντιεντονέ Μπάλα Μπάλα είναι ένας (αφρικανικής καταγωγής) Γάλλος κωμικός και θεατρικός συγγραφέας με έντονη πολιτική δράση. Αν και ξεκίνησε από την Αριστερά και από κινήματα αλληλεγγύης προς τους Παλαιστίνιους, εξελίχθηκε σε μεγάλο αντισημίτη και σε κορυφαία μορφή της γαλλικής ακροδεξιάς. Τα θεάματα που γράφει και παρουσιάζει έχουν έντονη αντισημιτική και ακροδεξιά χροιά και συχνά απαγορεύονται. Έχει επινοήσει την «κενέλ» (quenelle), ένα είδος αντεστραμμένου ναζιστικού χαιρετισμού. Μάλιστα, έχει ονομάσει την ιστοσελίδα του Quenel Plus, λογοπαίγνιο με το σχεδόν ομόηχο Canal Plus, το μεγαλύτερο συνδρομητικό τηλεοπτικό κανάλι της χώρας.
3. (Σ.τ.Μ.) Γάλλος δημοσιογράφος και συγγραφέας, με πλήθος ανατροπών στη ζωή του. Εγκατέλειψε τον καθολικισμό και τον ακραίο συντηρητισμό για να στρατευθεί στο κίνημα των ομοφυλοφίλων και να διακηρύξει τις ουδετερόθρησκες πεποιθήσεις του, στρατεύθηκε στην κεντροαριστερά, ίδρυσε το Réseau Voltaire, το οποίο αρχικά λειτούργησε κυρίως ως παρατηρητήριο των δραστηριοτήτων της άκρας δεξιάς. Πολύ σύντομα υπέκυψε στη συνωμοσιολογία και στον αντισημιτισμό. Από το 2008 έχει εγκατασταθεί στη Μέση Ανατολή, διατηρεί εξαιρετικές σχέσεις και υποστηρίζει ένθερμα τη Χεζμπολάχ, το ιρανικό και το συριακό καθεστώς, ενώ διατηρούσε καλές σχέσεις και με τον Καντάφι και τον Τσάβες. Αγαπημένος «εναλλακτικός Δυτικός αναλυτής» πολλών ρωσικών, αραβικών και λατινοαμερικάνικων μέσων ενημέρωσης.
4. Louis Lorphelin, «Charlie Hebdo: posons-nous les vraies questions», Médias-Presse-Info, 10 Ιανουαρίου 2015.
5. (Σ.τ.Μ.) Το CNRS είναι ο γιγάντιος και διεθνούς φήμης κρατικός γαλλικός φορέας επιστημονικής έρευνας.
6. «Terrorisme semi-professionnel ou leurre?», Quenelplus.com, 8 Ιανουαρίου 2015.
7. Emilie Dufresne, « “Je ne suis pas Charlie”, manifestation monstre en Tchétchénie», Médias-Presse-Info, 19 Ιανουαρίου 2015.
8. «Pour le général Ivachov, “l’attentat à Charlie Hebdo est l’oeuvre de mercenaires”», Quenelplus.com, 8 Ιανουαρίου 2015.
9. Hicham Ηamza, «Les 72 anomalies de l’affaire Merah», Oumma.com, 25 Ιουλίου 2012.
10. Στις ΗΠΑ, όταν οι ημερομηνίες γράφονται με αριθμούς, ο αριθμός που αντιστοιχεί στον μήνα προηγείται εκείνου που αντιστοιχεί στην ημέρα.
11. (Σ.τ.Μ.) Οργάνωση του Μυστικού Στρατού: Όταν μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 1961 έγινε φανερό ότι η Γαλλία θα αναγκαζόταν να παραχωρήσει στην Αλγερία την ανεξαρτησία της, ακραίοι κύκλοι του γαλλικού στρατού και φανατικοί άποικοι συγκρότησαν την παρακρατική ακροδεξιά οργάνωση OAS, η οποία την ίδια χρονιά επιχείρησε απόπειρα δολοφονίας κατά του Ντε Γκολ, ενώ επιδόθηκε και σε πλήθος τρομοκρατικών χτυπημάτων κατά των «προδοτών».
12. (Σ.τ.Μ.) Πρόκειται για έναν παρασιτικό μύκητα, ο οποίος περιέχει πολλές αλκαλοειδείς ουσίες, μεταξύ των οποίων και λυσεργικό οξύ, παράγωγο του οποίου είναι το LSD.
13. Charles Pigden, «Une superstition moderne: la fausseté en soi des théories de la conspiration», Agone, n°47, Μασσαλία, 2012.