Αναρτήσεις
Παρουσιάζουμε ένα απόσπασμα από μια βιβλιοκριτική στον τελευταίο τίτλο των Εκδόσεων "ΕΚΤΟΣ ΓΡΑΜΜΗΣ", τη νέα μετάφραση του "Για τον Μαρξ" του Λουί Αλτουσέρ, που δημοσιεύτηκε στο "k-lab"
Συμπερασματικά (ή ποια είναι η αξία χρήσης του βιβλίου σήμερα;)
Γνώμη μας είναι ότι μια ψύχραιμη αποτίμηση του βιβλίου «Για το Μαρξ», οφείλει να δει το βιβλίο από την οπτική γωνία μίας πολύ σημαντικής και καινοτόμου αλλά ανολοκλήρωτης συνεισφοράς. Ο Αλτουσέρ που είχε το θάρρος να «συστήσει» το μαρξισμό στο στρουκτουραλισμό και την ψυχανάλυση, έκανε μόνο την αρχή με το εν λόγω βιβλίο πριν 50 ακριβώς χρόνια
.
Στα επόμενα έργα του θα δουλέψει πάνω στις τρεις αυτές προβληματικές, κυρίως διορθώνοντας σχήματα από το δομισμό και προεκτείνοντας συλλογιστικές ψυχαναλυτικής καταγωγής. Θα μπορούσαμε να πούμε, υπερβάλλοντας κάπως, ότι η ψυχανάλυση και ο δομισμός συνιστούν παραμέτρους στη μαθηματική συνάρτηση που λέγεται μαρξιστική διαλεκτική. Έτσι, μόνο αν δούμε το βιβλίο σαν τμήμα της συνολικής αλτουσεριανής παρέμβασης, μπορούμε να αντιληφθούμε το μέγεθος της συνεισφοράς του, αλλά και να βρούμε μία αξία χρήσης σήμερα.
Ο Φουκώ κάνει κάπου την ακόλουθη παρατήρηση για την ιστορία του δομισμού: «Η πραγματική του αφετηρία βρίσκεται σε μια σειρά ερευνών που αναπτύχθηκαν στην ΕΣΣΔ και στην Κεντρική Ευρώπη γύρω στη δεκαετία του είκοσι. Εκείνη η μεγάλη πολιτισμική ανάπτυξη, στους τομείς της γλωσσολογίας, της μυθολογίας, του φολκλόρ, κλπ που είχε προηγηθεί της ρωσικής επανάστασης του ’17 και είχε συμπέσει τρόπον τινά με αυτήν, εξετράπη και μάλιστα κατεστάλη από το σταλινικό οδοστρωτήρα […] ο δομισμός ήταν το μεγάλο πολιτισμικό θύμα του σταλινισμού, μια δυνατότητα μπροστά στην οποία ο μαρξισμός δεν είχε ιδέα τι έπρεπε να κάνει». Παρ’ όλα αυτά, ο δομισμός είχε κάποιες σημαντικές ελλείψεις, στις οποίες ο Αλτουσέρ δεν μπορούσε παρά να παρέμβει.
Αρχικά λοιπόν, η φύση της δομής θα τροποποιηθεί κάπως, όχι ως προς την πρωτοκαθεδρία της, αλλά ως προς τη στιβαρότητα της συνοχής της. Δεν είναι αρραγής, αλλά ρωγματώδης και φέρνει ένα καταστατικό κενό εντός της. Ένα κενό που κλείνεται μόνο προσωρινά και συνεπώς είναι πάντα διακύβευμα και την καθιστά ευάλωτη και τρωτή. Είναι τα διάκενα κατά τον Αλτουσέρ, οι νησίδες του απρόβλεπτου και του ενδεχομενικού, οι οποίες οφείλονται στην ύπαρξη του ταξικού ανταγωνισμού. Με άλλα λόγια, η δομή είναι μία σημαίνουσα/ συμβολική οντότητα και αναδύεται εκεί όπου υπάρχει κενό. Είναι η προσωρινή και πλασματική κλειστότητα της πάλης των τάξεων. Αυτή η «διορθωμένη» δομή αποκαθιστά τους βαθμούς ελευθερίας του υποκειμένου, μια που ο τόπος δράσης του είναι ακριβώς το κενό στο κέντρο της . Αυτός είναι ο υλισμός του αστάθμητου.
Αν στα παραπάνω λάβουμε υπόψη μας και τον εντελώς πρωτότυπο ορισμό της ιδεολογίας από τον Αλτουσέρ στις Θέσεις του, μακριά από τις αντιλήψεις ψευδούς συνείδησης που κυριαρχούσαν τότε στο μαρξισμό, μπορούμε να κατανοήσουμε το βάθος της επιρροής που άσκησε η ψυχανάλυση πάνω στη θεωρία του στη δεκαετία του ’70 (ιδίως η λακανική αυτή τη φορά). Η ιδεολογία μακριά από το να είναι ο στρεβλωτικός φακός της αλήθειας, είναι πάνω από όλα πρακτική στον Αλτουσέρ. Δηλαδή, δραστηριότητα με ισχύ μετασχηματισμού και συγκεκριμένη υλική απόληξη. Διαθέτει μία επιτελεστική διάσταση, που έγκειται τόσο στην έγκληση του ατόμου ως υποκειμένου (Συμβολικό στο Λακάν) όσο και στο ότι αποτελεί την αναπαράσταση της φανταστικής σχέσης του ατόμου με τις πραγματικές συνθήκες ύπαρξής του (Φαντασιακό στο Λακάν), επικαθορίζοντας έτσι την συνολική κοινωνική του πρακτική. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι πολύ αργότερα ο Ζίζεκ θα προεκτείνει αυτού του τύπου το συλλογισμό, επιχειρώντας ένα τολμηρό παραλληλισμό ψυχανάλυσης και ιστορικού υλισμού, με την ιδεολογία να αντιστοιχεί στο Φαντασιακό, την πάλη των τάξεων στο (ασυμβολοποίητο) Πραγματικό και τη ολοκλήρωση της θεραπείας στην επανάσταση, με την άρση των συμπτωμάτων – που αντιστοιχούν στα αποτυχημένα επαναστατικά εγχειρήματα του παρελθόντος – και ένα νέο σημείο διαρραφής στο Συμβολικό.
Όλα τα παραπάνω ειπώθηκαν, ώστε να αναδείξουμε ακόμα πιο καθαρά την δύναμη και άρα την αξία χρήσης της αλτουσεριανής εκδοχής της θεωρίας του Μαρξ. Μία θεωρία η οποία μπορεί τόσο να γίνει εργαλείο συγκεκριμένης ανάλυσης της συγκεκριμένης κατάστασης στα χέρια της εργατικής τάξης, όσο και να διερευνεί τους όρους και το φάσμα των δυνατοτήτων για μία ελεύθερη δράση του υποκειμένου, στα όρια που ορίζει η παραπάνω ανάλυση και μακριά από τελεολογικές βεβαιότητες. Μία μαρξιστική θεωρία της «κατασκευής» των καπιταλιστικών δομών και της «παραγωγής» πολλαπλών αληθειών – και όχι της ανάσυρσης στην επιφάνεια μιας προδεδομένης Αλήθειας – είναι το δίχως άλλο μία θεωρία της «κατάφασης» του Υποκειμένου.
Για να απαντήσουμε και στο αρχικό ερώτημα, μία επιστημονική θεωρία έχει διαχρονική αξία (μέχρι να διαψευστεί ή να απορριφθεί ολοκληρωτικά) και ποτέ μία αξία χρήσης μόνο για το σήμερα. Το θέμα είναι να υπάρξει μία τέτοια, δηλαδή ο μαρξισμός να βγει επιτέλους από την πολυετή κρίση του. Η θεωρία που παρουσιάσαμε εδώ είναι αρκετά ταξικά μεροληπτική (κατά την υπόδειξη του Μαρξ), ώστε να μπορεί να ερμηνεύει τον κόσμο μόνο υπό την προοπτική της επαναστατικής αλλαγής του και να πληροί τις προϋποθέσεις για μία δημιουργική συγχώνευση με το εργατικό κίνημα. Ή αλλιώς: Να «υποδεικνύει» τις αδυναμίες και τα κενά των εξουσιαστικών δομών σαν τόπους υποκειμενοποίησης, σαν τόπους νίκης.
Μετά από όλα αυτά, ας αναρωτηθούμε, πολύ σοβαρά: Μπορεί μία σύγχρονη επαναστατική θεωρία να προσπεράσει τον Αλτουσέρ.;
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου