Κάποιες σκέψεις με αφορμή τις εξελίξεις στην Καταλονία.

του Νίκου Νούλα

  1.  Ο δημοψηφισματικός χαρακτήρας τον οποίο έδωσαν στις εκλογές στην Καταλονία τα κόμματα της ανεξαρτησίας, εντάσσεται στο μακρύ κατάλογο των νέων εθνικών κινημάτων που διαμορφώνονται στην καρδιά της Ευρώπης. Το βορειοϊρλανδικό, το σκωτικό, το φλαμανδικό, το βασκικό, το καταλανικό και τόσα άλλα κινήματα ή δυνάμει κινήματα (ή ψευδοκινήματα) αποτελούν αδιαμφισβήτητο γεγονός, το οποίο περιγράφει μια διαδικασία αποσχίσεων, αντίστροφη από αυτή της συγκρότησης εθνικών κρατών.

2. Μια νέα φάση εθνικών κινημάτων βρίσκεται σε εξέλιξη, διαψεύδοντας όσους βιάστηκαν να μιλήσουν για το τέλος των εθνών, μεταξύ των οποίων και σοβαροί μελετητές όπως ο Χόμπσμπάουμ πριν από χρόνια.

3. Η δημιουργία των εθνικών κρατών περιείχε πολλές αδικίες και καταπιέσεις με σκοπό την επίτευξη της "εθνικής" ομοιομορφίας, σε βαθμό που να συντηρούνται έριδες για πάνω από μια εκατονταετία. Κλίνω προς την άποψη ότι αυτή η πορεία δεν ήταν μια νομοτέλεια (από τις πολλές που ανακάλυψε η απλοϊκή μαρξολογία), αλλά κίνηση πάνω σε ένα από τα ιστορικά ενδεχόμενα που πρόβαλαν στην προεθνική περίοδο.

4. Τα εθνικά κράτη κλυδωνίζονται ουσιαστικά, από τη μετατόπιση των θεσμικών και οικονομικών τους λειτουργιών σε υπερεθνικούς οργανισμούς. Δεν καταργούνται όμως, απεναντίας οχυρώνονται. Εθνικισμοί των μεγάλων κρατών και υπο-εθνικισμοί των αυτονομιστών βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη της αναπτυγμένης Ευρώπης.

5. Απέναντι σε αυτή τη διαδικασία μπορούμε να απαντήσουμε είτε στηριζόμενοι στην θεωρητική κληρονομιά της Ρόζας (αίτημα αυτονομίας), είτε στη θεωρητική κληρονομιά του Λένιν, αλλά και του Στάλιν, και ναι (!) και του Τρότσκι (αυτοδιάθεση). Η ιστορία φαίνεται να δικαίωσε την άποψη της νικηφόρας επανάστασης, δηλαδή τη δεύτερη άποψη. Δικαιώθηκε "ιστορικά". Αλλά ας περιορίσουμε την κατηγορηματικότητα των ισχυρισμών μας σε τόσο δύσκολα θέματα, γιατί η ιστορία δεν τελεσιδίκησε, χώρια που η ιστορία δεν ακολουθεί πάντα τον “ορθό” δρόμο.

6. Επιτρέπεται η εργαλειακή χρήση των εθνικών ζητημάτων; Ενα εθνικό κίνημα που συμπεριλαμβάνει προοδευτικά αιτήματα είναι "ανώτερο" από ένα άλλο που δεν τα συμπεριλαμβάνει; Για παράδειγμα το καταλανικό κίνημα είναι το αληθές κίνημα, ενώ το φλαμανδικό είναι το πλασματικό; Ή, ένα κίνημα στην καρδιά της ιμπεριαλιστικής μεγάλης Βρετανίας όπως το σκωτικό, διαφέρει και πόσο από αιτήματα απόσχισης βορείων επαρχιών της λιγότερο ιμπεριαλιστικής Ιταλίας;

7. Έπειτα από αυτές τις προπαρασκευαστικές σκέψεις, και κρατώντας επιφυλάξεις για όλα τα αναπάντητα ερωτηματικά μου, καταλήγω στο δια ταύτα. Τα εθνικά κινήματα, ακόμα και αυτά στην καρδιά της Ευρώπης, είναι πραγματικά. Κανείς, και πόσω μάλλον η αριστερά, δεν μπορεί να αρνηθεί σε ένα πληθυσμό το δικαίωμα να αυτοπροσδιορίζεται. Με αυτή την έννοια θεωρώ υποκειμενίστικο τον υπερτονισμό ορισμένων κινημάτων, και πιο πολύ την αγνόηση άλλων. Ας έχουνε υπόψη τους οι υποκειμενιστές του εθνικού ζητήματος ότι η λογική τους τους οδηγεί σε πολιτικά αδιέξοδα και ιδεολογικές αντιφάσεις στην εφαρμογή της στα καθ' ημάς (Ελλάδα, Κύπρος).

8. Αν εννοήσουμε τα νεοφανή εθνικά κινήματα ως -κατά μία έννοια- πολιτικά κινήματα , ισχυρισμός που έχει βάση, τότε όντως κάποια εθνικά κινήματα πρέπει να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής από την αριστερά. Ενα τέτοιο είναι το καταλανικό. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να υιοθετηθούν άκριτα όλοι οι στόχοι του κινήματος αυτού...