Τι κοινό έχει το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης, το δημοψήφισμα του ΟΧΙ και το 3ο μνημόνιο;

Οι άνθρωποι ποτέ δεν λένε τόσα ψέματα, όσα μετά το κυνήγι, στη διάρκεια του πολέμου και πριν τις εκλογές.

Όττο Φον Μπίσμαρκ

ή

πως αναδιατάσσονται σε περίοδο κρίσης του πολιτικού συστήματος οι σχέσεις εμπιστοσύνης προς την εξουσία

του Γιώργου Καλαντζόπουλου

1. για τις υποσχέσεις που δεν εκπληρώνονται

Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβερνητική εξουσία στηρίχτηκε σε μια υπόσχεση που αποδείχτηκε εκ των υστέρων απατηλή. Ο ΣΥΡΙΖΑ υποσχέθηκε στον ελληνικό λαό “και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο”, δηλαδή ότι μπορούσε να καταργηθεί η λιτότητα αλλά και η χώρα να παραμείνει εντός της ΟΝΕ και της ΕΕ.

Αυτή την υπόσχεση, επιχείρησε να την συγκροτήσει σε πολιτικό λόγο με το “πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης”, το οποίο ήταν μια μινιμαρισμένη προσαρμογή στις νέες συνθήκες- “ρεαλιστική” - της πολιτικής του ενιαίου ΣΥΝασπισμού, εφαψία του νεοφιλελευθερισμού από την εποχή του Σημίτη. Όμως, και αυτός ο πολιτικός ρεαλισμός αποδείχτηκε πολύ σύντομα ανέφικτος στις συνθήκες κυριαρχίας των νεοφιλελεύθερων πολιτικών των μνημονίων.

Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ όριζε την πολιτική ως την ικανότητα να παρουσιάζεις σήμερα τι θα γίνει αύριο και να εξηγείς αύριο γιατί δεν έγινε. Όμως η πολιτική του σταδιοδρομία καταδεικνύει ότι η “τήρηση των υποσχέσεων”, ακόμα και αν εκπληρώνονται, δεν είναι καθοριστικός παράγοντας για την διαμόρφωση των σχέσεων εμπιστοσύνης προς την πολιτική εξουσία: Υποσχέθηκε την νίκη, κέρδισε τον πόλεμο, αλλά έχασε τις εκλογές που έγιναν μόλις έληξε. Αντίθετα ο Α. Τσίπρας, χωρίς να τηρήσει καμία από τις προεκλογικές του υποσχέσεις, ξανάγινε πρωθυπουργός. Υποσχέθηκε πως θα καταργήσει τα μνημόνια με ένα νόμο, αλλά έφερε ένα καινούργιο χειρότερο από τα προηγούμενα...


2. το “πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης” ως ανεκπλήρωτη υπόσχεση

Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος πριν από τις τελευταίες εκλογές, στην πανελλαδική σύσκεψη του εναπομείναντος ΣΥΡΙΖΑ, χαρακτήρισε το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης υπερφίαλο και δήλωσε ότι ο ίδιος τότε ισχυριζόταν ότι δεν βγαίνει το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης χωρίς φορολόγηση του πλούτου, ζήτημα για το οποίο οι τάσεις στον ΣΥΡΙΖΑ έλεγαν «θα χάσουμε ψήφους». Βέβαια παρέλειψε να πει το ουσιαστικό, ότι δηλαδή χωρίς “στάση πληρωμών”, όποια φορολόγηση του πλούτου και αν γινόταν, το αποτέλεσμα της δεν θα ήταν χρήματα για τις ανάγκες του “προγράμματος της Θεσσαλονίκης”, αλλά για την κάλυψη της μαύρης τρύπας των δανειακών υποχρεώσεων της χώρας...

Ως μέλη του ΣΥΡΙΖΑ τότε δεν είχαμε πληροφορηθεί αυτή την θέση του Ε. Τσακαλώτου, ίσως γιατί την είχε εκφράσει μόνον στα ανώτατα κλιμάκια της διοίκησης του ΣΥΡΙΖΑ. Ήταν όμως “κοινό μυστικό” ότι αυτό το πρόγραμμα δεν βγαίνει γιατί απαιτούσε σε ορισμένα κρίσιμα σημεία και την συναίνεση των δανειστών, η οποία δεν ήταν δεδομένη. Κάποιοι, όπως ο Κ. Λαπαβίστας, είχαν εκφράσει και δημόσια τις αντιρρήσεις και τις επιφυλάξεις τους. Παρ' όλα αυτά, όλες οι τάσεις στον ΣΥΡΙΖΑ τα μάζεψαν στην προεκλογική περίοδο και έκαναν σημαία τους το “πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης”, εκτιμώντας ότι κυρίως σε αυτό οφειλόταν η δημοσκοπική άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ. Κάποιοι συνεχίζουν να το υπερασπίζονται μέχρι σήμερα...

Χαρακτηριστική περίπτωση της “αριστερής” υπεράσπισης του προγράμματος της Θεσσαλονίκης. η επίθεση από τον Στάθη Σταυρόπουλο τον περασμένο Μάη στον Γ. Βαρουφάκη για “αντικομματική συμπεριφορά” επειδή δήλωσε τότε σε συνέντευξη στον Χατζηνικολάου, ότι είχε στείλει e-mail στον Τσίπρα, όπου έγραφε ότι τα 11,5 δις. που χρειάζονται για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης σύμφωνα με το πρόγραμμα Θεσσαλονίκη δεν “βγαίνουν” με τον τρόπο που προϋπολογίζονται... (αναλυτικά εδώ: Στάθης: Ο ΡΑΝ ΤΑΝ ΠΛΑΝ του ΣΥΡΙΖΑ...)

Όμως, αυτό που ήταν “κοινό μυστικό” στον ΣΥΡΙΖΑ, ήταν μια προφανής αλήθεια για τα λαϊκά στρώματα που τον στήριξαν εκλογικά. Γράφαμε, δυο μήνες πριν από τις εκλογές του Γενάρη:

Οι ερασιτεχνισμοί και η ανικανότητα των επιτελείων της Κουμουνδούρου που προσπαθούν εναγώνια να παίξουν με τους ίδιους όρους στο γήπεδό τους, τους ακόμα πιο ανίκανους αντιπάλους τους, διαμορφώνει την εικόνα της πολιτικής σκηνής στην χώρα μας: ο καθένας θεωρεί ως δικές του επιτυχίες τα λάθη του αντίπαλου. Πρόσφατα τα επιτελεία του ΣΥΡΙΖΑ εκτιμούν ότι το “πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης” είχε θετική ανταπόκριση στην κοινωνία, αύξησε τα δημοσκοπικά ποσοστά  του κόμματος και έτσι επαληθεύεται η ορθότητα της γραμμής τους. Όμως παραβλέπει ότι αν η Κυβέρνηση δεν έκανε την γκάφα με τον ΕΝΦΙΑ, τα πράγματα θα ήταν πολύ διαφορετικά...

Όπως έχουμε ξαναπεί, το περιεχόμενο του προγράμματος της Θεσσαλονίκης δεν ήταν ένα “κοινωνικό συμβόλαιο” ανάμεσα στον ΣΥΡΙΖΑ και στον λαό, εννέα στους δέκα ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ δεν πίστευαν ότι θα μπορούσε να υλοποιηθεί και θα ήταν ευχαριστημένοι με την άμεση υλοποίηση μικρού μέρος του. Η “κοινωνική πόλωση” δεν εκφράστηκε από το “πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης” αλλά από τις αντιφάσεις και τις ρωγμές που διαπερνούσαν τον ΣΥΡΙΖΑ μπροστά την διεκδίκηση της κυβερνητικής εξουσίας. Εκείνη την περίοδο - πριν τις εκλογές του Γενάρη - κρίθηκε για τελευταία φορά αν ο ΣΥΡΙΖΑ θα γίνει μια δύναμη ανατροπής ή θα μεταμορφωθεί σε ένα παράγοντα σταθεροποίησης του χρεοκοπημένου πολιτικού συστήματος. Τρίτος δρόμος δεν υπάρχει...


3. ο κοινοβουλευτικός κρετινισμός του όλου ΣΥΡΙΖΑ

Καθώς αρκετά πριν από τις εκλογές του Γενάρη κυριάρχησε ο κοινοβουλευτικός κρετινισμός στον όλο ΣΥΡΙΖΑ, μπροστά στην προοπτική της ανόδου στην κυβερνητική εξουσία, σύσσωμος ο ΣΥΡΙΖΑ σιγά σιγά εγκατέλειπε την “γλώσσα” της Αριστεράς και άρχισε να μιλάει την “γλώσσα” της εξουσίας. Από τότε, με αυτήν την γλώσσα απευθύνεται στην κοινωνία και μέσω αυτής συγκροτεί νέες “σχέσεις εμπιστοσύνης”. Οι σχέσεις εμπιστοσύνης είναι το βασικό κλειδί για την λειτουργία κάθε μηχανισμού εξουσίας. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν οικοδόμησε αυτές τις σχέσεις μέσω της αριστερής ταυτότητάς του και των προγραμματικών διακηρύξεών του, αλλά αναδυόμενος ως ο βασικός παράγοντας που μπορούσε να αποκαταστήσει την λειτουργία του πολιτικού συστήματος και να εγγυηθεί την συνέχεια του κράτους.

Η ΤΙΝΑ δεν ήρθε ξαφνικά με το 3ο μνημόνιο. Είχε αρχίσει να έρχεται πολύ πριν, με τις μειωμένες απαιτήσεις των λαϊκών στρωμάτων από την κυβερνητικότητα του ΣΥΡΙΖΑ. Η ηγετική ομάδα είχε πλήρη εικόνα αυτής της κατάστασης και προσάρμοζε την πολιτική της πολύ πριν τις εκλογές του Γενάρη στην διαχείριση αυτών των μειωμένων απαιτήσεων, ώστε να ανέλθει και να παραμείνει στην κυβερνητική εξουσία. Για τους κάθε λογής διαχειριστές πολιτικής εξουσίας υπάρχουν μόνον δύο κατηγορίες υποκειμένων: αυτά που είναι χειραγωγήσιμα και εκείνα που είναι εναντίον της. 

Με βάση αυτή την διάκριση, η ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ οργάνωσε τις κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες της κατά την εκλογή του προέδρου της Δημοκρατίας και την συγκρότηση των ψηφοδελτίων και προσδιόρισε τους όρους της εσωκομματικής διαπάλης. Στο έκτακτο συνέδριο πριν από τις εκλογές του Γενάρη, πρακτικά αυτοακυρώθηκε  κάθε “αριστερή αντιπολίτευση” στον ΣΥΡΙΖΑ, με την έμπρακτη αποδοχή της μετεξέλιξης του σε αρχηγικό κόμμα (Είσαι η ελπίδα μας, πήδα, πήδα, πήδα μας...),  Μετά τις εκλογές η ηγετική ομάδα ολοκλήρωσε αυτές τις επιλογές με την κυβερνητική συνεργασία με τους ΑΝΕΛ, τους Σαγιάδες και άλλα γνωστά παρόμοια.

Την περίοδο που συνέβαιναν αυτά,  η “αριστερή αντιπολίτευση” εντός του ΣΥΡΙΖΑ περί άλλων τίρβαζε και προσπαθούσε να κρατηθεί από το ..σωσίβιο του προγράμματος της Θεσσαλονίκης. Το ανέδειξε ως το πρώτο βήμα ενός “μεταβατικού προγράμματος” για τον σοσιαλισμό και σχεδίαζε τα επόμενα βήματα, διαποτισμένη από μια άγονη αντίληψη για την σχέση της ταχτικής με την στρατηγική. Το ένα όμως μετά το άλλο, όλα τα σωσίβια ...ξεφούσκωναν. Η διαμόρφωση της γνωστής 47σέλιδης πρότασης της ελληνικής κυβέρνησης, που ήταν ένα μνημόνιο χειρότερο από τα προηγούμενα, ουσιαστικά επικύρωνε με τον πιο επίσημο τρόπο την αποδοχή της ήττας. Παρ' όλα αυτά η “αριστερή αντιπολίτευση” συνέχισε να συμμετέχει στην κυβέρνηση και να αναζητάει νέα σωσίβια. Το τελευταίο ήταν η εξαγγελία του έκτακτου συνεδρίου. Δήλωσε συμμετοχή στην πολιτική και στην οργανωτική του επιτροπή. Ακολουθώντας αυτή την πρακτική βρέθηκε ξαφνικά μπροστά στις εκλογές, χωρίς κανένα σωσίβιο, και επιχείρησε να σωθεί όπως ο πνιγμένος που προσπαθεί να κρατηθεί απ' τα μαλλιά του. Κρέμασε μάλιστα και στα πόδια της το βαρίδι της υποτιμημένης στην συνείδηση του ελληνικού λαού δραχμής...( Για μερικές πλευρές αυτής της προσπάθειας επιβίωσης αναλυτικά, εδώ: Μπορεί η παραδοσιακή Αριστερά να αναδειχθεί ως ο πολιτικός εκφραστής του ΟΧΙ;)

Οι άνθρωποι συχνά δεν πιστεύουν στα ψέματα από ανάγκη, αλλά επειδή το θέλουν. Όμως δεν συνέβη αυτό. Οι λαϊκές μάζες δεν εξαπατήθηκαν από τις ψεύτικες ελπίδες που τους πούλησε ο ΣΥΡΙΖΑ. Την ίδια στάση που είχαν απέναντι στο “πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης” είχαν και στο “δημοψήφισμα του ΟΧΙ”. Είναι τελικά ακριβώς η ίδια στάση που έχουν και απέναντι στα “μνημόνια”. Είναι μια στάση δυσπιστίας και επιφύλαξης απέναντι σε κάθε μορφή κρατικής διαχείρισης της κρίσης από την εκάστοτε κυβερνητική εξουσία, γιαυτό και δεν εξαρτούν την στάση τους στην καθημερινότητα - εκεί που πρακτικά έρχονται αντιμέτωποι με τις συνέπειες της κρίσης - από τα προγράμματα και τα σχέδια διακυβέρνησης των πολιτικών μορφωμάτων όλου του πολιτικού φάσματος.


4. Κρίση ανάθεσης στον κοινοβουλευτισμό: Δεν υπάρχουν πλέον σωτήρες...

Οι λαϊκές μάζες δεν πίστεψαν ποτέ ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα πραγματοποιήσει όλα αυτά που διακηρύσσει. Όχι τόσο γιατί τον ταύτιζαν με τους προηγούμενους πολιτικούς διαχειριστές της κυβερνητικής εξουσίας, αλλά γιατί αντιλαμβάνονται ότι δεν περνάει από το δικό του χέρι να τα κάνει, αλλά και γιατί δεν κανείς “ δεν έχει τα κότσια για να συγκρουστεί”. Η δυσπιστία όμως ήταν αμοιβαία. Από την στιγμή που άνοιξε ο δρόμος της κυβερνητικής εξουσίας, ο ΣΥΡΙΖΑ όλο και περισσότερο έπαψε να εμπιστεύεται τις λαϊκές μάζες και να εγκαταλείπει να κινηματικά του ερείσματα. Γιαυτό δεν έγινε ποτέ μαζικό κόμμα.

Υπήρχε πιθανότητα η ελληνική κυβέρνηση να καταλήξει σε καλύτερη συμφωνία από το γνωστό 47σέλιδο στις συνθήκες που έγινε το δημοψήφισμα, με capital controls και μπροστά στα πρόθυρα της χρεωκοπίας του τραπεζικού συστήματος; Ακόμα κι αν το 47σέλιδο γινόταν αποδεκτό από τους δανειστές, η εμπειρία από τα προηγούμενα μνημόνια δημιουργεί βάσιμες υποψίες για την αξιοπιστία των κατασκευαστών τους: ούτε το 47σέλιδο θα μπορούσε να βγει, όπως δεν βγήκαν οι προηγούμενες μνημονιακές δεσμεύσεις, που έφεραν επόμενες, ακόμα χειρότερες...

Όπως οι λαϊκές μάζες δεν πίστεψαν ότι το κόμμα του Τσίπρα θα εφαρμόσει το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης, αλλά το ψήφισαν για να κυβερνήσει την χώρα, με τον ίδιο τρόπο ψήφισαν και στο δημοψήφισμα του ΟΧΙ. Η ψήφος εκείνη είχε και μια διάσταση που συχνά την υποτιμούμε, τον χαρακτήρα πρόκλησης προς την πολιτική εξουσία: Για να δούμε, θα κάνεις αυτά που υποσχέθηκες; Αυτή την πρόκληση, την είχαμε σχολιάσει αμέσως μετά το δημοψήφισμα σε ένα σύντομο κείμενο με τον ειρωνικό τίτλο: “Είμαστε χαρούμενοι και εμείς μαζί με τον Αλέξη Τσίπρα!”

Η επιτυχία αυτής της πρόκλησης ήταν αυτή που έκανε τον Α. Τσίπρα να τα βάψει μαύρα το βράδυ του δημοψηφίσματος. Δεν χρειαζόταν να πληροφορηθεί κάποιος, μετά από καιρό, από τις γλαφυρές αφήγησεις του Γ. Βαρουφάκη το κλίμα που επικρατούσε στο πρωθυπουργικό περιβάλλον μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος. Ήταν αντιληπτό στον καθένα στην μεγάλη συγκέντρωση/γιορτή για την νίκη του ΟΧΙ στην πλατεία Συντάγματος, από την εκκωφαντική απουσία από τους πανηγυρισμούς του πρωθυπουργικού περιβάλλοντος και του κομματικού μηχανισμού, καθώς και από τις αμφίσημες δηλώσεις στελεχών στα ΜΜΕ από τις προηγούμενες ήδη μέρες.

Στο δημοψήφισμα οι λαϊκές μάζες, εξέφρασαν βεβαίως με την ψήφο τους την αντίθεσή τους στις πολιτικές των μνημονίων, δεν πίστευαν όμως πραγματικά πως η κατάσταση θα άλλαζε: Αντιλαμβάνονται ότι δεν υπάρχουν πλέον σωτήρες... Απογοητεύτηκαν μεν επειδή επαληθεύτηκαν οι επιφυλάξεις τους, αλλά δεν θεώρησαν ότι ο Τσίπρας τους “πρόδωσε”. Στις εκλογές που ακολούθησαν λοιπόν, δεν προτίμησαν στην κάλπη το κόμμα του Τσίπρα επειδή τον εμπιστεύτηκαν ότι θα τηρήσει τις υποσχέσεις του, αλλά γιατί καταψήφισαν τους άλλους.

Στις εκλογές δεν κρίθηκε ποιός είναι υπέρ και ποιός κατά των νεοφιλελεύθερων πολιτικών των μνημονίων. Αυτό μετρήθηκε στο δημοψήφισμα και την ίδια στιγμή η αντίθεση των λαϊκών μαζών στα μνημόνια ηττήθηκε εντός του κράτους. Οι “δημοσκοπήσεις” αποτελούσαν την προηγούμενη περίοδο βασικό άξονα για την διαμόρφωση της πολιτικής του κόμματος του Α. Τσίπρα. Το δημοψήφισμα αποτέλεσε την πιο επίσημη και καθεστωτική μορφή τους. Όμως στην νεοφιλελεύθερη κυβερνητικότητα τα πράγματα είναι διαφορετικά, σύμφωνα με την αρχή που έχει διατυπώσει η Μάργκαρετ Θάτσερ “Εάν δίνεις προσοχή στην κοινή γνώμη και στα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων, τότε δεν κυβερνάς, αλλά υπακούς”. Ο Τσίπρας λοιπόν, εκφράζοντας πολιτικά την συνέχεια του κράτους, απέδειξε πως πραγματικά ...κυβερνά!

Το διακύβευμα των εκλογών που ακολούθησαν ως προς τις λαϊκές μάζες ήταν η αξιοπιστία και η εμπιστοσύνη προς το πολιτικό σύστημα διαχείρισης. Μετά την υπογραφή του 3ου μνημονίου, η κρίση του πολιτικού συστήματος έχει μετασχηματιστεί σε μια γενικευμένη “κρίση ανάθεσης” στον κοινοβουλευτισμό, την σημασία της οποίας υποτιμά συστηματικά η Αριστερά. Αυτή η κρίση δεν καταγράφεται μόνον με την αύξηση του ποσοστού αποχής από τις εκλογές, αλλά και με την ίδια την ψήφο: 3ο κόμμα αναδεικνύεται το κόμμα των υποδίκων της ΧΑ που λίγες μέρες πριν τις εκλογές αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη για την δολοφονία του Παύλου Φύσσα και ο Λεβέντης εισέρχεται στον “ναό της Δημοκρατίας” για να καταγράψει και μόνο με την παρουσία του εκεί , την γελοιοποίηση του κοινοβουλευτισμού...