Το φαντασιακό της “ρήξης” ως πολιτική απάτη

Του Γιώργου Καλαντζόπουλου

(για την ανάγκη της οργάνωσης του “αντάρτικου” στον νεοφιλελευθερισμό)

Η λέξη “ρήξη” είναι μια από τις πιο συνηθισμένες λέξεις της τρέχουσας πολιτικής ορολογίας. Χρησιμοποιείται ως ένας αμφίσημος αξιολογικός προσδιορισμός, ο οποίος στοχεύει να επενδύσει είτε με την ελπίδα, είτε με τον φόβο, την αβεβαιότητα που εμπεριέχουν συγκεκριμένες πολιτικές πράξεις (όπως μονομερής ενέργεια, στάση πληρωμών, έξοδος από την ΟΝΕ και την ΕΕ κλπ). Πρόκειται δηλαδή για μια επικοινωνιακή πρακτική στο χώρο της πολιτικής που διαχειρίζεται την “αβεβαιότητα” με ιδεολογικούς όρους και αποβλέπει να οικοδομήσει “σχέσεις εμπιστοσύνης” προς την πολιτική ταυτότητα του υποκειμένου που την χρησιμοποιεί.

Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι η θέση που λαμβάνουμε απέναντι σε διάφορα ζητήματα, δεν προσδιορίζεται κυρίαρχα μέσω της “κατανόησης” αλλά μέσω της “πίστης”. Η “πίστη” είναι στην πραγματικότητα μορφή “ανάθεσης” σε κάτι πέρα από μας που το εμπιστευόμαστε. Ανεξάρτητα αν το συνειδητοποιούμε η όχι, σε κάθε στιγμή της ημέρας εμπιστευόμαστε κάποιον ή κάτι. Για την εμπιστοσύνη θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε μεταφορικά ότι συμβαίνει κάτι ανάλογο με την “εντροπία” στο 2ο θερμοδυναμικό αξίωμα: Η εμπιστοσύνη είναι μια μορφή τεμπελιάς, γιατί η πίστη είναι λιγότερο κοπιαστική από τον έλεγχο.

Οι “σχέσεις εμπιστοσύνης” είναι ένας από τους βασικούς μηχανισμούς των σχέσεων εξουσίας (ιδιαίτερα στον χώρο της πολιτικής), ο οποίος λειτουργεί δια μέσου της ανάθεσης. Οι τεχνικές της εξουσίας αναπαράγουν την “ανάθεση” μέσω πρακτικών που εμπεδώνουν την “απόσταση” ανάμεσα στους εξουσιαστές και τους εξουσιαζόμενους. Ως “απόσταση” ορίζουμε χρονικές διαφορές και ποσοτικούς φραγμούς που επιβάλλονται στην ροές της γνώσης και της πληροφορίας ανάμεσα στην διαδικασία παραγωγής και στην διαδικασία διάθεσή τους. Μέσω αυτών των πρακτικών οι “σχέσεις εμπιστοσύνης” μετασχηματίζονται σε “σχέσεις χειραγώγησης”.

Όσο μεγαλώνει το “απρόσιτο” που παράγει αυτή η “απόσταση” αντίστοιχα μικραίνει και η εκλογίκευση της εμπιστοσύνης, χωρίς όμως να μειώνεται αναγκαστικά η ισχύς της. Η πίστη στον Θεό, που τον χωρίζει άπειρη “απόσταση” από τον άνθρωπο είναι μια σχέση και δεν υπόκειται σε λογική διαχείριση. Η εξουσία (“έξω” από την “ουσία”[*]) είναι στην πραγματικότητα μια “σχέση” και όχι μια “ουσία”. Αυτή η διάκριση είναι σημαντική γιατί μας βοηθάει να αντιληφθούμε πως παράγονται συγκεκριμένα υλικά αποτελέσματα από “ουσίες” που δεν διαθέτουν καθεαυτές καμία υλική υπόσταση, όπως ο Θεός, η Ισχύς, η Πατρίδα, το Δίκαιο κλπ, με την διαμεσολάβηση της εξουσίας

Ο ίδιος ο καπιταλισμός στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις “σχέσεις εμπιστοσύνης”. Σας παραπέμπουμε σε ένα κείμενο έχει δημοσιευθεί το 2006 στο περιοδικό “θέσεις” και έχει τον εύγλωττο τίτλο: “Εξουσία και εμπιστοσύνη ως συστατικά στοιχεία του χρήματος και της πίστης” για χάριν διασκέδασης επ' αυτού του θέματος, επειδή συντάκτης του κειμένου είναι ο Κ. Λαπαβίτσας, ο οποίος προβάλλεται σήμερα ως σύμβολο της “ρήξης” και από εχθρούς και φίλους, αν και ο ίδιος στην δημόσια παρουσία του επιμένει ότι προϋπόθεση για ένα πραγματικό διάλογο στα πολιτικά επίδικα της συγκυρίας είναι η απαλλαγή από αυτή την επικοινωνιακή πρακτική.

Η εξουσία βέβαια είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα που δεν εξαντλείται μόνον στις “σχέσεις εμπιστοσύνης”. Επιμένουμε σε αυτή την πλευρά της γιατί έχει σημαντική αξία για να αντιληφθούμε το σύστημα διακυβέρνησης του νεοφιλελευθερισμού όχι μόνον το πως οργανώνει τις δικές του “πειθαρχίες” (όπως τις ορίζει ο Φουκώ) στηριζόμενο πρώτιστα στην “συναίνεση” και όχι στην “καταστολή”, αλλά και πως αναδιοργανώνει τους όρους διεξαγωγής της ταξικής πάλης στην κοινωνία, αλλά και στον χώρο της πολιτικής εντός των θεσμών, με αποτέλεσμα όχι μόνον εισάγει τον ανταγωνισμό στο εσωτερικό του κόσμου της εργασίας και να γενικεύει την ατομική διαπραγμάτευση με το κράτος, αλλά και να διαμορφώνει ακόμα πολλαπλές, και μερικές φορές αντιφατικές, “ατομικές ταυτότητες” στο εσωτερικό των ίδιων των κοινωνικών υποκειμένων.

Μερικές επισημάνσεις για το πως νεοφιλελεύθερο σύστημα διακυβέρνησης, παράγει ως “ουσία” την “αβεβαιότητα” και την διαχειρίζεται για να διαμορφώνει “συμβάντα” και να τροποποιεί τους όρους διεξαγωγής της ταξικής πάλης, περιλαμβάνονται στο κείμενο “Το “συμβάν” που θα τροποποιήσει το πολιτικό σκηνικό δεν θα είναι ούτε δημοψήφισμα ούτε εκλογές”. Στο ίδιο κείμενο επισημαίνουμε ότι:

Οι μνημονιακές πολιτικές στη χώρα μας - ως μια διακριτή πολιτική πρακτική των τεχνικών της εξουσίας του νεοφιλελευθερισμού η οποία ταυτόχρονα κατασκευάζει και διαχειρίζεται την κρίση χρέους - επιφέρει αναμφισβήτητα ανάλογα αποτελέσματα στην κοινωνία με αυτά μιας πολεμικής σύρραξης. 

και συνεχίζαμε παρακάτω:

Το ερώτημα που κυριαρχεί στην πολιτική σκηνή αν θα γίνει “ρήξη” ή θα επέλθει “συμφωνία” με τους δανειστές δεν καταγράφει τίποτα άλλο από την ηγεμονία των πολιτικών του νεοφιλελευθερισμού που παράγουν τον φόβο, χειραγωγούν την ανασφάλεια και προετοιμάζουν το επόμενο “συμβάν”. Δεν είναι κάποιο υπαρκτό δίλημμα, για όσους εναντιώνονται στις πολιτικές του: Η “ρήξη” έχει ήδη συμβεί με την επιβολή των μνημονιακών πολιτικών στην χώρα μας. Συνοδεύτηκε και από ένα “πραξικόπημα”: την αποπομπή του Γ. Παπανδρέου από πρωθυπουργού της χώρας, την σημασία του οποίου υποτίμησε τότε συνολικά η Αριστερά, το ποίο κατέγραφε με τον πιο καθαρό τρόπο την μετατροπή των “κοινοβουλευτικών θεσμών” σε σύστημα “διοίκησης” στην υπηρεσία των επιταγών του κεφάλαιου.

Δεν θα επεκταθούμε άλλο σε αυτές τις τεχνικές της εξουσίας, γιατί χρειάζεται ολόκληρο βιβλίο για να παρουσιάσουμε αναλυτικά όλες τις πλευρές τους. Αυτή την εισαγωγή την θεωρούμε απαραίτητη για το θέμα, επειδή η Αριστερά γενικώς έχει ασχοληθεί αρκετά με τις σχέσεις εκμετάλλευσης, αλλά πολύ λίγο με τις σχέσεις εξουσίας.

Η “πολιτική σκηνή” είναι ένας χώρος γεμάτος από επικοινωνιακές απάτες που κάνουν το “μαύρο” “άσπρο” και αντίστροφα, αποδομώντας / αναδομώντας “σχέσεις εμπιστοσύνης”. Ενδεικτικά αναφέρουμε την προβολή της κοινής θέσης, τόσο από μέλη και φίλους του ΣΥΡΙΖΑ, όσο και από πολιτικούς εκπροσώπους του μνημονιακού στρατοπέδου, ότι “δεν μπορεί να κυβερνά την χώρα το 4% του ΣΥΡΙΖΑ” . Όλοι αυτοί, δεν έχουν κανένα πρόβλημα με την πραγματικότητα, η οποία όπως καλά γνωρίζουν είναι εντελώς διαφορετική από αυτή που προβάλλουν. Κατασκευάζουν έναν φανταστικό κίνδυνο για να επιβάλλουν την δικές τους πολιτικές απόψεις: Στις πολιτικές επιλογές της σημερινής κυβέρνησης και στη μορφή της διακυβέρνησης δυστυχώς δεν ηγεμονεύει η πολιτική ταυτότητα του ΣΥΡΙΖΑ του 4% που τον ανέδειξε στην κυβερνητική εξουσία, αλλά ηγεμονεύει η ταυτότητα του ενιαίου ΣΥΝασπισμού  (με την ΔΗΜΑΡ μέσα) του 3%. που χρόνια βολόδερνε για την κοινοβουλευτική επιβίωση. Με την πολιτική ταυτότητα αυτού “συνασπισμού” τα πάνε μια χαρά!  Η αποδόμηση λοιπόν της εμπιστοσύνης προς το “νέο” που έφερε το εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ στην πολιτική σκηνή είναι ταυτόχρονα αναδόμηση της εμπιστοσύνης προς την μακρόχρονα δοκιμασμένη πολιτική ανεπάρκεια του παλιού ΣΥΝασπισμού.

Αντίστοιχη επικοινωνιακή απάτη είναι τα περί “ρήξης” στην οποία συμμετέχει σχεδόν όλο το εύρος των πολιτικών δυνάμεων, από τον σκληρό μνημονιακό πυρήνα του πολιτικού συστήματος μέχρι τμήματα της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς και των αντιεξουσιαστών, που έχουν κάνει σημαία τους την “ρήξη” και φαντασιώνονται ότι βρισκόμαστε στα πρόθυρα επαναστατικών ανατροπών. Οι μεν την χρησιμοποιούν για να διαχειρίζονται το “φόβο” και να διαμορφώσουν την συναίνεση στις πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού, οι δε για να συντηρούν τα πολιτικά τους ακροατήρια, χωρίς μάλιστα κάποια ιδιαίτερη επιτυχία.

Όπως έχουμε επισημάνει στο κείμενο “Το Grexident ως "δώρο" στο ΚΚΕ, την ΑΝΤΑΡΣΥΑ τον Κατσανέβα και άλλες προοδευτικές δυνάμεις της δραχμής...”, είναι αρκετά πιθανόν τα επιτελεία του νεοφιλελευθερισμού να κάνουν αυτό το δώρο της “ρήξης”, πετώντας το γάντι σε όσους αμφισβητούν τις επιλογές τους και φαντασιώνονται ότι με παρόμοια “συμβάντα” ανοίγει ο δρόμος για την κοινωνική ανατροπή. Η “ρήξη” που φαντασιώνονται δεν θα είναι το “μάνα εξ ουρανού” που θα λύσει τα προβλήματά τους. Και τότε θα βρεθούν σε ανάλογη θέση με αυτή των Εβραίων που τους οδηγούσαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά δεν είχαν αντιληφθεί τίποτα για το τι συμβαίνει γύρω τους. Η πίστη στην “παλαιά διαθήκη” δεν τους πρόσφερε τίποτα...

Σήμερα η Αριστερά μπορεί να συγκροτηθεί πολιτικά  ως “αντάρτικο” απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό. Στο πεδίο των κρατικών πολιτικών διαχείρισης η ηγεμονία της νεοφιλελεύθερης κυβερνητικότητας είναι δεδομένη. Η Αριστερά δεν μπορεί να συγκροτηθεί πολιτικά σε αυτό το πεδίο χωρίς να έχει συγκροτηθεί πρώτα εντός της κοινωνίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να δίνει και εκεί της μάχες της. Το βασικό ζητούμενο δεν είναι η αναζήτηση εναλλακτικών σχεδίων κρατικής διαχείρισης αλλά η οργάνωση των αντιστάσεων στο εσωτερικό της κοινωνίας. Αυτό όμως απαιτεί, εκτός από την ανάγνωση της συγκυρίας και μια άλλη αντίληψη για την πολιτική...

[*] Ετυμολογία της "εξουσίας": εξουσία <αρχ.<ἔξεστι<ἐξ + ἐστί ("έξω" από το "είναι" ), 
το εξ (εκ) όπως στο εξαγωγή <αρχ. ἐξάγω< ἐξ + άγω, στο εκ-παραθύρωση κλπ.,
ουσία <αρχ. οὐσία<οὖσα, θηλ. του ὤν, μτχ. του<εἰμί