Το “αφιόνι του λαού” και οι σύγχρονοι μαρξιστές...

Του Γιώργου Καλαντζόπουλου

(ένας σύντομος σχολιασμός στο άρθρο του INFOWAR: Οι παπάδες του Βελουχιώτη, του Μάρκος και του Χίτλερ )

Το μόνο ενδιαφέρον σημείο αυτού του κειμένου είναι η πρώτη φράση του: Η στάση της Αριστεράς απέναντι στη θρησκεία αποτελεί εδώ και δεκαετίες, αν όχι αιώνες, ένα ακανθώδες ζήτημα.

Σε όλο το υπόλοιπο κείμενο που ακολουθεί αυτή την φράση, δεν επιχειρείται να δοθεί καμία ερμηνεία σχετική με το ζήτημα που θίγεται. Αντ' αυτής μέσω μιας επιλεκτικής παρουσίασης τριών διαφορετικών γεγονότων: α) οι παπάδες του Άρη Βελουχιώτη, β) η επίσκεψη του Α. Τσίπρα στο Άγιον Όρος και γ) μια επιστολή αγιορειτών προς τον Αδόλφον Χίτλερ προβάλλεται - χωρίς να τεκμηριώνεται - η θέση ότι από την μεριά της Αριστεράς ο Άρης Βελουχιώτης στην εποχή του χειρίστηκε σωστά τα σχετικά ζητήματα με την θρησκεία των Ελλήνων σε αντίθεση με τον Α. Τσίπρα...

Όμως η ιστορική συσχέτιση αυτών των τριών διαφορετικών δεδομένων είναι εντελώς ανάποδη απ' αυτή που υπαινίσσεται το κείμενο. Οι παπάδες του Αρη Βελουχιώτη είναι ένα ιστορικά ταυτόχρονο γεγονός με την επιστολή αγιορειτών προς τον Αδόλφο Χίτλερ. Και δεν είναι το μοναδικό περιστατικό που δείχνει στην σύμπλευση κληρικών με τους χιτλερικούς και τους ταγματασφαλίτες. Το γεγονός ότι μια μερίδα κληρικών τάχθηκε με το μέρος του ΕΑΜ δεν τεκμηριώνει καμία δικαίωση του Αρη Βελουχιώτη, όπως επίσης ούτε η επιστολή των αγιορειτών προς τον Αδόλφον Χίτλερ και οι δηλώσεις του Α. Τσίπρα για τους Ζαπατίστες δεν τεκμηριώνουν ότι μεταξύ του Αλέξη Τσίπρα και του Άρη Βελουχιώτη υπάρχει διαφορά στους πολιτικούς χειρισμούς ζητημάτων σχετικών με την θρησκεία. Και με την Εκκλησία θα προσθέταμε...


Η μόνη θεωρητική αναφορά στο κείμενο είναι μια γνωστή προσέγγιση της πολυσυζητημένης φράσης του Μαρξ “Η θρησκεία είναι το όπιο λαού”, την οποία επαναλαμβάνουν συχνά οι ορθόδοξοι μαρξιστές, οι οποίοι επιδιώκουν να διαμορφώσουν καλύτερες ...διαλεκτικές σχέσεις με τις αξίες της θρησκείας παρά με τις απαξίες του όπιου. Γράφει λοιπόν το κείμενο: Για όσους υποστηρίζουν ότι η θρησκεία είναι απλώς το όπιο του λαού θα υπάρχουν κάποιοι που θα μας θυμίζουν ότι στις αναλύσεις μας πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας ολόκληρη τη φράση του Μαρξ: «Η θρησκεία είναι ο ανασασμός της βασανισμένης ύπαρξης, η καρδιά ενός κόσμου χωρίς καρδιά, το πνεύμα μιας εποχής χωρίς πνεύμα. Είναι το όπιο του Λαού».

Αξίζει να σημειώσουμε ότι αυτή η ερμηνεία των ιερών κειμένων του μαρξισμού δεν κυκλοφορεί μόνον εντός των χώρων της παραδοσιακής Αριστεράς αλλά γίνεται αντικείμενο συζήτησης από ιερωμένους (όπως εδώ: «Η Θρησκεία είναι το όπιο του λαού» Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου). Όμως, η απάντηση στο ερώτημα που τίθεται στην αρχική πρόταση του κειμένου δεν μπορεί να βρεθεί στα ιερά κείμενα του Μαρξ, ούτε μέσα από αναζητήσεις ερμηνειών της ορθοδοξίας τους...

Το πραγματικά ενδιαφέρον στοιχείο στην συγκεκριμένη φάση του Μαρξ δεν βρίσκεται στην θρησκεία αλλά στο όπιο. Η φράση του Μαρξ έχει μια συνεκτική αυτοτέλεια ως παρομοίωση - όπως οι παραβολές του Ιησού - η οποία δεν επιδέχεται ...διαλεκτικές ερμηνείες από τα συμφραζόμενα. Αν θέλουμε να αντιληφθούμε τι εννοούσε ο Μαρξ, χρησιμοποιώντας αυτό το σχήμα λόγου, με το οποίο συσχετίζει την θρησκεία με το όπιο, το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να διερευνήσουμε είναι τι σημαίνει “όπιο” στην συγκεκριμένη φράση.

Δεν έχει βέβαια κανένα νόημα να αναζητήσουμε κάποιο “μαρξιστικό” περιεχόμενο του οπίου στα κείμενα του Μαρξ. Ούτε εξάλλου προκύπτει από κάποιο άλλο δεδομένο ότι ήταν στις προθέσεις του Μαρξ να καταγράψει τον δικό του ορισμό για τις οπιούχες ουσίες. Αντίθετα χρησιμοποίησε αυτό τον όρο με το “σημαινόμενο” που είχε εκείνη την εποχή και το οποίο είναι εντελώς διαφορετικό σήμερα.

Το όπιο εκείνη την εποχή ήταν ένα αποικιακό προϊόν ευρείας χρήσης, όπως το τσάι, το μετάξι και η κανέλα. Η αξία χρήσης του ήταν ήταν σε σχέση με τα άλλα αποικιακά πιο “μυθοποιημένη” και η εμπορική του αξία είχε γίνει αφορμή πολέμων. Η πολυσυζητημένη φράση του Μαρξ γράφτηκε (1843-1844 ) στο έργο του “ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΓΕΛΙΑΝΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ” αμέσως μετά την λήξη του 1ου πόλεμου του οπίου (1840-1842) μεταξύ Κίνας και Αγγλίας. Υπενθυμίζουμε ότι η ηρωίνη ανακαλύφθηκε 30 χρόνια μετά και έγινε βιομηχανικό προϊόν το 1896 από την Bayer, δηλαδή 13 χρόνια μετά τον θάνατο του Μαρξ και διαφημιζόταν εμπορικά ακόμα και ως παιδικό φάρμακο. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1914, απαγορεύτηκε η χρήση της...

Αν θέλουμε να πράγματι να κάνουμε μια σοβαρή συζήτηση για την θέση που έχει η Αριστερά απέναντι στην θρησκευτική πίστη, η οποία θα καταλήγει σε κάποια πολιτικά συμπεράσματα, τότε αυτή η συζήτηση θα πρέπει να είναι προσανατολισμένη στην διερεύνηση μιας διάκρισης αλλά και μιας ενότητας.

- Η διάκριση αφορά τις διαφορές ανάμεσα στην θρησκεία και την Εκκλησία. Με βάση αυτήν την διάκριση μπορούμε να κατανοήσουμε την διαφορά της προσωπικής επίσκεψης του Χ. Φλωράκη στο Άγιον Όρος όταν μάλιστα δεν είχε κανένα ενεργό πολιτικό αξίωμα, από την επίσημη επίσκεψη του προέδρου της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης με την συνοδεία της αρμόδιας κομματικής αντιπροσωπείας. Με βάση αυτή την διάκριση μπορούμε να κατανοήσουμε ότι άλλο ζήτημα είναι η ελευθερία της θρησκευτικής πίστης, και άλλο η σχέσεις του κράτους με την Εκκλησία, η φορολογία της εκκλησιαστικής περιουσίας και συναφή ζητήματα.

- Η ενότητα αφορά την εθνική συνείδηση του ελληνικού έθνους. Η Αριστερά που θέλει να ασκήσει υπεύθυνη “εθνική” πολιτική  δεν παραδέχεται ότι ιστορικά η συγκρότηση της ελληνικής εθνικής συνείδησης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ελληνορθόδοξη πίστη: Η πίστη στην ορθοδοξία ήταν το πιο ισχυρό συνεκτικό στοιχείο των κοινωνικών δυνάμεων που συμμετείχαν στην επανάσταση του 21 σε σχέση με εθνοτικές και γλωσσικές ταυτότητες. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και ένα αιώνα μετά την επανάσταση του 21, οι ανταλλαγές πληθυσμών που έγιναν μετά την μικρασιατική καταστροφή έγιναν με βάση την θρησκευτική και όχι την εθνοτική ταυτότητα, με αποτέλεσμα η μειονότητα στην Θράκη να χαρακτηρίζεται από τότε ως “μουσουλμανική” και να παραμένει αδιευκρίνιστος ο εθνοτικός της προσδιορισμός. Ακριβώς αυτή η εθνική ταυτότητα που εκφράζεται συνοπτικά από το γνωστό χουντικό σύνθημα “Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών” αποτελεί στοιχείο ταυτότητας/συγκρότησης του ελληνικού κράτους. Αν λοιπόν η Αριστερά  θέλει να ασκήσει “εθνική” πολιτική, τότε ένα βασικό ζητούμενο αυτής της πολιτικής είναι να επαναπροσδιορίσει / ανακατασκευάσει αυτή την “εθνική συνείδηση” μέσω κρατικών πολιτικών και όχι μόνο. Αναγκαία προϋπόθεση λοιπόν για μια αριστερή “εθνική” πολιτική, είναι ο διαχωρισμός του κράτους από την Εκκλησία.