Για την "κυβερνητικότητα" της Αριστεράς...

(Από το "ΣΑΛΟ 120 ΜΕΡΕΣ ΣΤΑ ΣΟΔΟΜΑ" του Πιερ Πάολο Παζολίνι)

Απόσπασμα από το βιβλίο "Η γέννηση της βιοπολιτικής" του Michel Foucault

Λένε συχνά ότι στον Μαρξ τέλος πάντων, αυτό λένε όσοι τον γνωρίζουν, δεν υπάρχει ανάλυση της εξουσίας, ότι η θεωρία του Κράτους είναι ανεπαρκής, κι ότι είναι καιρός να αρχίσουμε να την κάνουμε. Αλλά είναι τόσο σημαντικό να διαθέτουμε μια θεωρία του Κράτους; Στο κάτω - κάτω, οι Άγγλοι την έχουν αποφύγει και γενικά έχουν, τουλάχιστον μέχρι τα τελευταία αυτά χρόνια, κυβερνηθεί σχετικά καλά χωρίς θεωρία του Κράτους. Πάντως, η τελευταία θεωρία του Κράτους υπάρχει στον Χομπς, δηλαδή σε κάποιον που ήταν συγκαιρινός και ταυτόχρονα «supporter» ενός τύπου μοναρχίας τον οποίον οι Άγγλοι ξεφορτώθηκαν εκείνη την εποχή. Και μετά τον Χομπς έχουμε τον Λοκ. Ο Λοκ δεν κάνει πλέον μια θεωρία του Κράτους, κάνει μια θεωρία της διακυβέρνησης. Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι το αγγλικό πολιτικό σύστημα δεν λειτούργησε ποτέ, αλλά και η φιλελεύθερη θεωρία δεν λειτούργησε ποτέ με αφετηρία ή διαθέτοντας μια θεωρία του Κράτους. Διέθεταν αρχές διακυβέρνησης.

Τελικά, ας αποφασίσουν, και πάλι, οι μαρξιστές για το αν υπάρχει ή όχι θεωρία του Κράτους στον Μαρξ. Όσο για μένα, αυτό που θα πω είναι πως ό,τι λείπει από τον σοσιαλισμό δεν είναι τόσο μια θεωρία του Κράτους, είναι μια διακυβερνησιακή λογική, είναι ο ορισμός αυτού που θα ήταν μέσα στον σοσιαλισμό μια διακυβερνησιακή ορθολογικότητα, δηλαδή ένα λελογισμένο και υπολογίσιμο μέτρο της έκτασης των τρόπων και των στόχων της διακυβερνησιακής δράσης. Ο σοσιαλισμός διαθέτει ή προτείνει μια ιστορική ορθολογικότητα. Την ξέρετε, περιττό να προσθέσω κάτι. Προτείνει μια οικονομική ορθολογικότητα. Ο Θεός ξέρει πόσες συζητήσεις έχουν γίνει, ιδιαίτερα το 1920 - 1930, για να μάθουμε αν αυτή η ορθολογικότητα ευσταθούσε ή δεν ευσταθούσε. Οι νεοφιλελεύθεροι για τους οποίους σας μίλησα, όπως ο φον Μίζες, ο Χάγεκ κ.λπ., έχουν αρνηθεί, ο φον Μίζες προπάντων αρνήθηκε, περίπου εκείνα τα χρόνια, ότι υπάρχει μια οικονομική ορθολογικότητα του σοσιαλισμού. Υπήρξε απάντηση, άλλωστε θα επανέλθουμε σχετικά.

Ας πούμε ότι το πρόβλημα της οικονομικής ορθολογικότητας του σοσιαλισμού είναι ένα πρόβλημα που μπορούμε να το συζητήσουμε. Αποβλέπει, εν τέλει, σε μια οικονομική ορθολογικότητα, όπως ακριβώς προτείνει μια ιστορική ορθολογικότητα. Μπορούμε να πούμε, επίσης, ότι κατέχει, έδειξε ότι κατείχε, ορθολογικές τεχνικές παρέμβασης, διοικητικής παρέμβασης σε χώρους όπως αυτός της υγείας, των κοινωνικών ασφαλίσεων κτλ. Ιστορική ορθολογικότητα, οικονομική ορθολογικότητα, διοικητική ορθολογικότητα: όλες αυτές τις ορθολογικότητες μπορούμε να τις αναγνωρίσουμε στον σοσιαλισμό, ή ας πούμε ότι το πρόβλημα μπορεί να συζητηθεί και ότι δεν μπορούμε να εξαλείψουμε με μιας όλες αυτές τις μορφές ορθολογικότητας. Όμως, πιστεύω ότι δεν υπάρχει αυτόνομη σοσιαλιστική κυβερνητικότητα. Δεν υπάρχει διακυβερνησιακή ορθολογικότητα του σοσιαλισμού.

Ουσιαστικά ο σοσιαλισμός, και κάτι τέτοιο το έδειξε η ιστορία, δεν μπορεί να λειτουργήσει παρά μόνο συνδεδεμένος με διάφορους τύπους κυβερνητικότητας. Με τη φιλελεύθερη κυβερνητικότητα, οπότε ο σοσιαλισμός και οι μορφές ορθολογικότητας που διαθέτει παίζουν τον ρόλο αντίβαρου, διόρθωσης, ημίμετρου έναντι των εσωτερικών κινδύνων. Μπορούμε, εξάλλου [να του προσάψουμε, όπως κάνουν οι φιλελεύθεροι], ότι ο ίδιος αποτελεί έναν κίνδυνο, αλλά ότι τελικά επιβίωσε. Λειτούργησε όντως, και έχουμε σχετικά παραδείγματα, μαζί, μέσα σε και συνδεδεμένος με φιλελεύθερες κυβερνητικότητες. Τον είδαμε και τον βλέπουμε να λειτουργεί πάντα μέσα σε κυβερνητικότητες που θα σχετίζονταν ίσως περισσότερο με αυτό που αποκαλούσαμε πέρσι, θυμάστε, Αστυνομικό Κράτος, δηλαδή ένα Κράτος υπερδιοικητικό, στο οποίο μεταξύ κυβερνητικότητας και διοίκησης υπάρχει, κατά κάποιον τρόπο, όσμωση, συνέχεια, συγκρότηση ενός είδους συμπαγούς μορφώματος• οπότε, μέσα στην κυβερνητικότητα του Αστυνομικού Κράτους ο σοσιαλισμός λειτουργεί ως η εσωτερική λογική ενός διοικητικού μηχανισμού. Ίσως υπάρχουν και άλλες κυβερνητικότητες με τις οποίες συνδέεται ο σοσιαλισμός. Πρέπει να το δούμε. Εν πάση περιπτώσει, όμως, δεν νομίζω ότι προσώρας υπάρχει αυτόνομη κυβερνητικότητα του σοσιαλισμού.

Ας πάρουμε, αν θέλετε, τα πράγματα υπό μία άλλη γωνία κι ας πούμε το εξής: όταν διασχίζει κανείς τα σύνορα που χωρίζουν τις δύο Γερμανίες, αυτήν του Χέλμουτ Σμιτ και αυτήν του [Εριχ Χόνεκερ], όταν διασχίζει τα σύνορα αυτά, σίγουρα εκείνο που αναρωτιέται κάθε καλός δυτικός διανοούμενος είναι το εξής: πού είναι ο αληθινός σοσιαλισμός; Εκεί απ’ όπου έρχομαι ή εκεί όπου πηγαίνω; Είναι στα δεξιά, είναι στα αριστερά; Είναι απ’ αυτήν τη μεριά, είναι απ’ την άλλη; Πού είναι ο αληθινός σοσιαλισμός; Έχει όμως κάποιο νόημα να αναρωτιέσαι «Πού είναι ο αληθινός σοσιαλισμός;» Μήπως κατά βάθος δεν θα έπρεπε να πούμε ότι ο σοσιαλισμός είναι πιο αληθινός εκεί και όχι εδώ, εφόσον, απλούστατα, ο σοσιαλισμός δεν οφείλει να είναι αληθινός. Θέλω να πω, τελικά: ο σοσιαλισμός είναι οπωσδήποτε συνδεδεμένος με μια κυβερνητικότητα. Εδώ είναι συνδεδεμένος με μια τέτοια κυβερνητικότητα, εκεί είναι συνδεδεμένος με μια άλλη κυβερνητικότητα, ενώ κι εδώ κι εκεί δίνει πολύ ανόμοιους καρπούς και, αν τύχει ένα κλαδί περισσότερο ή λιγότερο φυσιολογικό ή ελαττωματικό, τους ίδιους δηλητηριώδεις καρπούς.

Όμως το ερώτημα που υποβάλλουμε πάντα εντός του σοσιαλισμού και επ’ ευκαιρία του σοσιαλισμού, δηλαδή αληθινός ή ψεύτικος, το υποβάλλουμε άραγε στον φιλελευθερισμό; Ένας φιλελευθερισμός δεν οφείλει να είναι αληθινός ή ψεύτικος. Ρωτάμε τον φιλελευθερισμό αν είναι καθαρός, αν είναι ριζοσπαστικός, αν είναι συνεπής, αν είναι ήπιος κτλ. Δηλαδή ρωτάμε ποιους κανόνες επιβάλλει στον εαυτό του και πώς αντισταθμίζει τους αντισταθμιστικούς μηχανισμούς, πώς υπολογίζει τους μηχανισμούς μέτρησης που εγκαθίδρυσε εντός της κυβερνητικότητάς του. Νομίζω ότι αν έχουμε, τουναντίον, την τόσο έντονη τάση να θέτουμε στον σοσιαλισμό το αδιάκριτο αυτό ερώτημα της αλήθειας, που δεν θέτουμε ποτέ στον φιλελευθερισμό («Είσαι αληθινός ή ψεύτικος;»), είναι ακριβώς επειδή απουσιάζει από τον σοσιαλισμό μια εγγενής διακυβερνησιακή ορθολογικότητα και επειδή αντικαθιστούμε αυτήν την [έλλειψη] διακυβερνησιακής ορθολογικότητας που είναι σ’ αυτόν ουσιώδης και, νομίζω, μέχρι τώρα αξεπέραστη, αντικαθιστούμε το πρόβλημα της εσωτερικής διακυβερνησιακής ορθολογικότητας με τη σχέση συμμόρφωσης προς ένα κείμενο. Αυτή η σχέση συμμόρφωσης προς ένα κείμενο, ή μια σειρά κειμένων, έχει αναλάβει να μεταμφιέσει την απουσία διακυβερνησιακής ορθολογικότητας. Προτείνεται ένας τρόπος ανάγνωσης και ερμηνείας που οφείλει να θεμελιώσει τον σοσιαλισμό, που οφείλει να του δείξει ποια είναι τα όρια των δυνατοτήτων του και της ενδεχόμενης δράσης του, ενώ κατά βάθος ό,τι θα χρειαζόταν είναι να ορίσει στον εαυτό του τον τρόπο δράσης του και τον τρόπο διακυβέρνησής του.

Η σημασία του κειμένου στον σοσιαλισμό είναι, νομίζω, ανάλογη του κενού που δημιουργείται από την απουσία μιας σοσιαλιστικής τέχνης διακυβέρνησης. Υπό κάθε πραγματικό σοσιαλισμό, σε κάθε σοσιαλισμό που έχει ενεργοποιηθεί σε μια πολιτική, δεν πρέπει, λοιπόν, να θέτουμε το ερώτημα: σε ποιο κείμενο αναφέρεσαι, προδίδεις ή όχι το κείμενο, συμμορφώνεσαι ή όχι με το κείμενο, είσαι αληθινός ή ψεύτικος; Αλλά θα έπρεπε απλούστατα, και πρέπει πάντα να θέτουμε το ερώτημα: ποια είναι, λοιπόν, αυτή η αναγκαστικά εξωγενής κυβερνητικότητα που σε κάνει να λειτουργείς και μόνο στο εσωτερικό της μπορείς να λειτουργήσεις; Αν, στο κάτω - κάτω, αυτό το είδος ερωτήσεων όζει υπερβολικά, όπως φαίνεται, μνησικακίας, ας θέσουμε το ερώτημα με έναν γενικότερο τρόπο, περισσότερο στραμμένο στο μέλλον, που θα ήταν ο εξής: ποια θα μπορούσε να είναι η κατάλληλη για τον σοσιαλισμό κυβερνητικότητα; Υπάρχει μια κυβερνητικότητα κατάλληλη για τον σοσιαλισμό; Ποια κυβερνητικότητα είναι εφικτή ως αυστηρά, εγγενώς αυτόνομα, σοσιαλιστική κυβερνητικότητα;

Ούτως ή άλλως, ας ξέρουμε μόνο ότι αν υπάρχει μια κυβερνητικότητα πραγματικά σοσιαλιστική, δεν είναι κρυμμένη στο εσωτερικό του σοσιαλισμού και των κειμένων του. Δεν μπορούμε να τη συμπεράνουμε. Πρέπει να την επινοήσουμε.

Να το ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου αυτό που αποκαλούμε γερμανικό νεοφιλελευθερισμό πήρε σάρκα και οστά. Βλέπετε, τέλος πάντων, ότι έχουμε να κάνουμε με ένα ολόκληρο σύνολο που θα ήταν, νομίζω, αδύνατον να το αναγάγουμε στον καθαρό και απλό υπολογισμό των πολιτικών ομάδων ή του πολιτικού προσωπικού της Γερμανίας την επαύριο της ήττας, μολονότι η ύπαρξη, η πίεση, οι πιθανές στρατηγικές που υπαγόρευσε η εν λόγω κατάσταση ήταν απολύτως καθοριστικές. Είναι κάτι διαφορετικό από έναν πολιτικό υπολογισμό, μολονότι διαπερνάται πέρα ως πέρα από έναν πολιτικό υπολογισμό. Επίσης, δεν είναι μια ιδεολογία, μολονότι εδώ έχουμε, σίγουρα, ένα σύνολο απολύτως συναφών ιδεών, αρχών ανάλυσης κτλ. Στην ουσία πρόκειται για έναν νέο προγραμματισμό της φιλελεύθερης κυβερνητικότητας. Μια εσωτερική αναδιοργάνωση που, για μία φορά ακόμη, δεν ζητά να μάθει από το Κράτος: «ποια ελευθερία θα αφήσεις στην οικονομία;», αλλά θέτει στην οικονομία το ερώτημα; «πώς η ελευθερία σου θα μπορέσει να έχει μια λειτουργία και έναν ρόλο κρατικοποίησης, υπό την έννοια ότι έτσι θα γίνει δυνατόν να θεμελιωθεί, πράγματι, η νομιμότητα ενός Κράτους;»