ΑΙΓΥΠΤΟΣ: Νίκη των ισλαμιστών στον πρώτο γύρο των εκλογών

Αναδημοσίευση από την "εποχή"

Του Γιάννη Αλμπάνη

Ο αιγυπτιακός λαός το απέδειξε και στις κάλπες: είναι απολύτως ώριμος για τη δημοκρατία και δεν έχει ανάγκη από στρατιωτικούς «προστάτες» για να ορίσει τις τύχες του. Με τη μαζική συμμετοχή τους στη διαδικασία των βουλευτικών εκλογών, καθώς και με την αυτοσυγκράτηση που επέδειξαν, οι Αιγύπτιοι έστειλαν σαφές μήνυμα ότι δεν μπορεί να υπάρξουν δικαιολογίες για να σταματήσει ο εκδημοκρατισμός της χώρας τους. Η εικόνα που χαρακτήρισε τις εκλογές ήταν οι ουρές των ψηφοφόρων μπροστά στα εκλογικά κέντρα, και όχι οι βίαιες συγκρούσεις μεταξύ των οπαδών αντίπαλων κομμάτων, όπως πολλοί θα ήθελαν (με πρώτους τους στρατιωτικούς).

Είναι σαφές ότι αυτή η εκλογική διαδικασία πολύ απέχει από τα στάνταρ μιας πραγματικά άψογης εκλογής. Ωστόσο, δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν οι πιο τίμιες εκλογές που έχουν γίνει τα τελευταία εξήντα χρόνια στην Αίγυπτο. Και το ότι αυτή τη φορά δεν επαναλήφθηκε η φάρσα των «εκλογών» της περιόδου Μουμπάρακ, δεν χαρίστηκε στην αιγυπτιακό λαό. Το κέρδισε με το αίμα του στην Ταχρίρ.

Όπως αναμενόταν,  οι ισλαμιστές ήταν οι μεγάλοι νικητές του πρώτου γύρου των βουλευτικών εκλογών στην Αίγυπτο. Από τις έδρες που κρίθηκαν σε αυτή τη φάση της εκλογικής διαδικασίας παραπάνω από το 60% πηγαίνει στα δύο μεγάλα ισλαμιστικά κόμματα, τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και το σαλαφίτικο Αλ Νουρ. Αναλυτικά τα αποτελέσματα έχουν κατά προσέγγιση ως εξής: Κόμμα Ελευθερίας και Δικαιοσύνης (Μουσουλμανική Αδελφότητα) 36,63%, Αλ Νουρ (σαλαφίτες) 24,73%, Αιγυπτιακό Μπλοκ (κοσμικοί φιλελεύθεροι) 13,35%,  Οάφντ (το παραδοσιακό  φιλελεύθερο κόμμα της Αιγύπτου) 7,1%,  Ουασάτ (μετριοπαθές ισλαμιστικό) 4,3%, «Η Επανάσταση συνεχίζεται (συμμαχία Αριστεράς, ακτιβιστών και «κινηματικής» διάσπασης της Αδελφότητας) 3,5%.

Αναμενόμενη η νίκη
της Μουσουλμανικής
Αδελφότητας

Η νίκη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας δεν εξέπληξε κανέναν. Θα μπορούσε να λεχθεί μάλιστα ότι πήρε και κάπως μικρότερο ποσοστό από το 40% που πολλοί της έδιναν πριν τις εκλογές. Η Αδελφότητα κερδίζει γιατί α) Είναι το μόνο πραγματικά οργανωμένο κόμμα της Αιγύπτου. β) Αντλεί δύναμη από τη γενική αίγλη του πολιτικού Ισλάμ (που είναι και το πιο ισχυρό ιδεολογικό ρεύμα στον αραβικό κόσμο). γ) Είναι απολύτως συμβατή ιδεολογικά με το βαθιά ριζωμένο και εξαιρετικά διαδεδομένο θρησκευτικό συναίσθημα της αιγυπτιακής κοινωνίας. δ) Έχει συνεχή παρουσία στην Αίγυπτο από το 1928 και φέρει την αίγλη της μόνης ουσιαστικά υπολογίσιμης αντιπολίτευσης κατά τη διάρκεια της δικτατορία Μουμπάρακ. στ) Διαθέτει πολύ μεγάλη χρηματοδότηση με αποτέλεσμα να μπορεί να στήνει ισχυρά φιλανθρωπικά δίκτυα, πράγμα που έχει βαρύνουσα σημασία για τις μάζες των φτωχών (η Αδελφότητα έκανε προεκλογική καμπάνια μοιράζοντας τρόφιμα στις λαϊκές γειτονιές…). η) Παρά το δυτικό στερεότυπο που ταυτίζει το πολιτικό Ισλάμ με τον ριζοσπαστισμό, η Αδελφότητα όλο αυτό το διάστημα οικοδομεί το προφίλ της ήρεμης μετριοπαθούς δύναμης που μπορεί να εγγυηθεί τη μετάβαση στη δημοκρατία χωρίς εντάσεις και «ακρότητες», καθησυχάζοντας τους Αιγύπτιους νοικοκυραίους που φοβούνται τις οικονομικές επιπτώσεις μιας συνεχιζόμενης κοινωνικής αναταραχής.

Σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαμε με το στέλεχος της Σοσιαλιστικής Λαϊκής Συμμαχίας  Άκραμ Ισμαήλ Μοχάμεντ, τον ρωτήσαμε αν βλέπει να επαναλαμβάνεται στην Αίγυπτο το ιρανικό σενάριο, σύμφωνα με το οποίο μια λαϊκή δημοκρατική επανάσταση οδηγεί στην εγκαθίδρυση της θεοκρατικής απολυταρχίας. Γελώντας, μάς απάντησε ότι για να κάνει κανείς μια ισλαμική επανάσταση, πρέπει εκτός από ισλαμιστής να είναι κι επαναστάτης. «Η Αδελφότητα μόνο επαναστάτες δεν είναι. Δεν θέλουν να συγκρουστούν με το SCAF (ΣτΣ το κυβερνών Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο), αλλά να διαπραγματευτούν μαζί του τη νομή της διακυβέρνησης. Στην πραγματικότητα δεν θέλουν καν ένα ισλαμικό Σύνταγμα, γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε επανάσταση. Ας μην ξεχνάμε ότι οι ισλαμιστές κέρδισαν τις βουλευτικές έδρες, αλλά όχι τον κρατικό μηχανισμό.»

Αποτέλεσμα-έκπληξη
για τους σαλφίτες

Αν κάτι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί έκπληξη των εκλογών είναι το πολύ μεγάλο ποσοστό που πήραν οι Σαλαφίτες (πρόκειται για το πιο αντιδραστικό και θρησκόληπτο τμήμα των ισλαμιστών). Το Αλ Νουρ (Το Φως) είναι ένα κόμμα που ιδρύθηκε φέτος από τη μεγαλύτερη σαλαφίτικη ομάδα, την Αλ Ντάουα Αλ Σαλαφίγια (Το σαλαφίτικο κάλεσμα). Μετά από τη ρήξη του με την Αδελφότητα, το Αλ Νουρ κατέβηκε στις εκλογές σε συνεργασία με δύο μικρότερα σαλαφίτικα κόμματα, το Αλ Ασάλα (Ισλαμική Κοινωνία) και το Κόμμα Οικοδόμησης και Ανάπτυξης (το οποίο σχετίζεται με την παλιά Γκαμάγια Ισλαμίγια, την τρομοκρατική Ισλαμική Ομάδα). Η επιτυχία των σαλαφιτών φαντάζει ακόμα μεγαλύτερη αν αναλογιστούμε ότι αυτός ο χώρος δεν είχε προηγούμενη εμπειρία συμμετοχής σε πολιτικές διαδικασίες. Επιπλέον, το Αλ Νουρ δεν είχε καλέσει στη διαδήλωση της 25ης Γενάρης που άνοιξε την αυλαία της ανατροπής του Μουμπάρακ. Φαίνεται ότι ο σαλαφίτες επωφελήθηκαν από τρεις παράγοντες: α) Από το ρίζωμά τους στην κοινωνία, μέσω ενός ευρέος δικτύου τζαμιών, θρησκευτικών σχολών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. β) Από τους πακτωλούς χρημάτων με τους οποίους τροφοδοτούνται από τη Σαουδική Αραβία. γ) Από τη διάθεση ορισμένων ψηφοφόρων να «ψαλιδίσουν» τη νίκη της Αδελφότητας, αναδεικνύοντας τους σαλαφίτες στην εναλλακτική ισλαμιστική ψήφο. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι στις επαναληπτικές εκλογές, από τις 26 έδρες που διεκδικούσαν υποψήφιοι του Αλ Νουρ, κέρδισαν μόνο τις 6, πράγμα που σημαίνει ότι η επιτυχία τους προκάλεσε αντισυσπειρώσεις.

Αιγυπτιακό Μπλοκ
κι Αριστερά

Το Αιγυπτιακό Μπλοκ αναδείχτηκε στην κυρίαρχη δύναμη της φιλέλευθερης-κοσμικής Αιγύπτου. Αποτελείται από το Κόμμα των Ελεύθερων Αιγυπτίων (που ίδρυσε πρόσφατα ο Κόπτης δισεκατομμυριούχος Ναγκίμπ Σαουιρίς), το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, καθώς και το Ταγκαμού (Εθνικό Προοδευτικό Συνδικαλιστικό Κόμμα), το οποίο αποτελούσε τη μόνη νόμιμη «αριστερή» αντιπολίτευση της περιόδου Μουμπάρακ. Δεδομένης της ορμητικής εισόδου του Σαουιρίς στην  πολιτική ζωή και των εκατομμυρίων που ξόδεψε για την προεκλογική καμπάνια, δεν πρέπει να εκπλήσσει το ότι το Μπλοκ έκανε διπλό σκορ από ό,τι το Ουάφντ, που είναι το παραδοσιακό κόμμα του φιλελεύθερου χώρου. Το εκλογικό αποτέλεσμα δυσκολεύει σαφώς τη θέση των φιλελεύθερων που βρίσκονται πλέον μεταξύ της στρατιωτικής σφύρας και του ισλαμιστικού άκμονος.

Το αποτέλεσμα της συμμαχίας «Η επανάσταση συνεχίζεται» κρίνεται ικανοποιητικό. Με την εκλογή 6 βουλευτών (εκ των οποίων οι 5 είναι αριστεροί) το πλέον κινηματικό κι επαναστατικό ψηφοδέλτιο καταφέρνει να καταγραφεί στον πολιτικό χάρτη της Αιγύπτου, κάτι που δεν ήταν δεδομένο. Είναι πολύ πιθανό μέχρι το τέλος της εκλογικής διαδικασίας να καταφέρει να ξεπεράσει του 10 εκλεγμένους.

Βασικές συνιστώσες της «Επανάστασης» είναι η Σοσιαλιστική Λαϊκή Συμμαχία (το μεγαλύτερο κόμμα της αιγυπτιακής Αριστεράς), το Αιγυπτιακό Ρεύμα (η νεολαία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας που αποχώρησε από το κόμμα διεκδικώντας μια πιο αγωνιστική και ριζοσπαστική γραμμή), το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Αιγύπτου, καθώς και μια σειρά από νεανικές οργανώσεις που ξεπήδησαν από την επανάσταση της Ταχρίρ. Συγκροτήθηκε ως εκλογική συμμαχία λίγο πριν εκπνεύσει η προθεσμία υποβολής των υποψηφιοτήτων, με αποτέλεσμα πολύς κόσμος να μη γνωρίζει καν την ύπαρξή της. Η αρχική επιλογή της Σοσιαλιστικής Λαϊκής Συμμαχίας  (είχε αποφασιστεί στην Κεντρική Επιτροπή με οριακή πλειοψηφία 52%-48%) ήταν η σύμπραξη με το Αιγυπτιακό Μπλοκ, με τη λογική της διασφάλισης του εκδημοκρατισμού της χώρας και της μεγαλύτερης δυνατής κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης της Αριστεράς. Όταν όμως το Μπλοκ συμπεριέλαβε στις λίστες του μεγάλο αριθμό παραγόντων του κόμματος του Μουμπάρακ (για να προσποριστεί τα οφέλη του εκλογικού μηχανισμού τους), η Σοσιαλιστική Λαϊκή Συμμαχία αποχώρησε, υιοθετώντας εξ ανάγκης την αρχική πρόταση της μειοψηφίας του κόμματος. Για την Αριστερά ο δρόμος θα είναι μακρύς. Και γίνεται ακόμα πιο δύσβατος από την απουσία ενός οργανωμένου μηχανισμού και την έλλειψη οικονομικών πόρων. Ωστόσο, η αρχή έγινε, και αν φυσήξει ο ούριος άνεμος της Ταχρίρ, μπορούν να γίνουν πολύ περισσότερα.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η αναντιστοιχία του εκλογικού αποτελέσματος της συμμαχίας «Η επανάσταση συνεχίζεται» με τον κεντρικό ρόλο της στην επανάσταση της Ταχρίρ δεν πρέπει να εκπλήσσει. Πέραν του ότι γενικά οι εκλογές δεν αποτελούν αντικατοπτρισμό των κινηματικών διεργασιών, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι την Ταχρίρ τη δημιούργησαν νεανικές πρωτοπορίες που σε ορισμένες στιγμές συμπορεύτηκαν με πλατιές λαϊκές μάζες. Ασφαλώς αυτές οι μάζες θέλουν εκδημοκρατισμό και κοινωνική δικαιοσύνη. Το ότι βγαίνουν όμως στο δρόμο και συγκρούονται με την καταστολή, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι υιοθετούν το πλήρες ριζοσπαστικό πρόγραμμα των πρωτοποριών.

Οι στρατιωτικοί θέλουν να έχουν τον τελευταίο λόγο

Σε συνέντευξη τύπου που έδωσε την Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου, το SCAF (Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο) δήλωσε ότι το κοινοβούλιο που θα προκύψει από τις εκλογές δεν θα είναι αντιπροσωπευτικό του αιγυπτιακού έθνους. Κατόπιν τούτου, οι στρατιωτικοί θα διορίσουν τα 80 από τα 100 μέλη της Επιτροπής που θα συντάξει το νέο Σύνταγμα (δηλαδή το κοινοβούλιο θα ορίσει μόνο τα 20). Επιπλέον, οι στρατιωτικοί θα διατηρήσουν τον έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας. Όπως ήταν φυσικό, την ανακοίνωση των στρατιωτικών απέρριψε σύσσωμη η αντιπολίτευση, κάτι που δείχνει ότι βρισκόμαστε πολύ μακριά από μια ενδεχόμενη σταθεροποίηση της κατάστασης στην Αίγυπτο.

Ένα περίπλοκο εκλογικό σύστημα

Πριν προχωρήσουμε σε μια πρώτη προσέγγιση του αποτελέσματος, θα πρέπει να τονιστεί η περιπλοκότητα του αιγυπτιακού εκλογικού συστήματος, καθώς και η «απόστασή» του από όσα θεσμικά ισχύουν στην Ευρώπη. Από τις 498 έδρες τις Εθνοσυνέλευσης, οι 166 (1/3)  εκλέγονται από ατομικές υποψηφιότητες και 332 (2/3) από λίστες. Τουλάχιστον το 50% των βουλευτών πρέπει να είναι εργάτες και αγρότες. Υπάρχουν 46 εκλογικές περιφέρειες για τις λίστες και 83 για τις ατομικές έδρες.

Στις περιφέρεις των ατομικών υποψηφιοτήτων, ο ψηφοφόρος ψηφίζει δύο υποψήφιους (αυτές οι περιφέρειες είναι διεδρικές). Δηλαδή σε μια περιφέρεια δέκα χιλιάδων ψηφοφόρων, οι ψήφοι που πέφτουν είναι 20.000. Για να κερδίσει κανείς την έδρα θα πρέπει να πάρει το 50%+ 1 των ψηφοφόρων (ήτοι 5.001 για το παράδειγμά μας). Οι δύο πρώτοι που παίρνουν την πλειοψηφία εκλέγονται, στο βαθμό όμως που ένας από τους δύο είναι εργάτης ή αγρότης. Αν δεν υπάρχει πλειοψηφών υποψήφιος πάμε σε επαναληπτικές εκλογές. Στις επαναληπτικές εκλογές, αν δεν έχει πιάσει κανείς το 50%, συμμετέχουν οι δύο επικρατέστεροι εργάτες/αγρότες και οι δύο επικρατέστεροι ελεύθεροι επαγγελματίες. Αν από τον πρώτο γύρο έχει εκλεγεί ένας ελεύθερος επαγγελματίες, τότε στο δεύτερο γύρο συμμετέχουν μόνο οι δύο επικρατέστεροι εργάτες/αγρότες. Αν έχει εκλεγεί με την πρώτη εργάτης/αγρότης, τότε στο δεύτερο γύρο περνάνε οι δύο υποψήφιοι με τις περισσότερες ψήφους, ανεξαρτήτως της επαγγελματικής κατηγορίας τους. Αν, τέλος, στον πρώτο γύρο δύο ελεύθεροι επαγγελματίες πιάσουν το 50%+1, τότε εκλέγεται μόνο ο ένας και διεξάγεται επαναληπτική εκλογή μεταξύ των επικρατέστερων εργατών/αγροτών.

Στις περιφέρειες των λιστών, οι βουλευτές  εκλέγονται με απλή αναλογική. Δεν επιτρέπεται η τοποθέτηση στη λίστα δύο ελεύθερων επαγγελματιών σε συνεχόμενη σειρά.

Η παράθεση αυτών των λεπτομερειών για το αιγυπτιακό εκλογικό σύστημα (τις οποίες πήραμε από το εξαιρετικά κατατοπιστικό σάιτ Ahram on line http://english.ahram.org.eg/) ήταν αναγκαία για να γίνουν κατανοητά: Πρώτον, για ποιο λόγο τα αποτελέσματα δεν είναι απολύτως ακριβή. Δεύτερον, γιατί οι προσωπικότητες των υποψηφίων παίζουν πολύ μεγαλύτερο ρόλο απ’ ό,τι σε άλλα εκλογικά συστήματα. Τρίτον, γιατί πολλοί ψηφοφόροι δυσκολεύονταν να καταλάβουν τη διαδικασία.

Κατά συνέπεια, οι όποιες αναλύσεις του εκλογικού αποτελέσματος θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την πολυπλοκότητα του συστήματος και να μη μεταφέρουν μηχανικά αναλυτικά εργαλεία που έχουν αναπτυχθεί για άλλες καταστάσεις.