Η προοδευτική πολιτική

Αναδημοσιεύουμε ένα άρθρο του Κ. Βεργόπουλου  από την «Ελευθεροτυπία», στο οποίο  χωρίς τα απλουστευτικά σχήματα που χρησιμοποιούν συνήθως πολιτικές δυνάμεις της αριστεράς  αναφέρεται στα κύρια χαρακτηριστικά της σημερινής κρίσης. Αφού επισημάνει ότι «πρώτα θύματα της σημερινής κρίσης υπερχρέωσης είναι οι χώρες που μέχρι πρόσφατα κατέγραφαν τις υψηλότερες επιδόσεις στην ανάπτυξη, στις επενδύσεις, στην παραγωγικότητα» θα ασχοληθεί με τις πολιτικές της Ε.Ε. και ιδιαίτερα τα μέτρα που εξήγγειλε απροσδόκητα στις 8 Μαΐου.

Το ελληνικό οικονομικό ζήτημα θεωρείται «καυτό», εν τούτοις δεν είναι βέβαιο ότι όλες οι πλευρές αναφέρονται στο αυτό πρόβλημα.

Ποιο ακριβώς είναι αυτό; Η αναξιοπιστία των ελληνικών στοιχείων; Το δημοσιονομικό έλλειμμα; Το συσσωρευμένο δημόσιο χρέος; Η αναχρηματοδότησή του; Οι κυρώσεις αμαρτιών του παρελθόντος; Ο υπερκαταναλωτισμός και ο κομπιναδορισμός του Νεοέλληνα; Η ανάκτηση ανταγωνιστικότητος της ελληνικής οικονομίας; Η μακροχρόνια ύφεση και ο αποπληθωρισμός ως θεραπευτική αγωγή της οικονομίας; Ολες οι προσεγγίσεις αποκαλύπτουν πραγματικές πτυχές του προβλήματος. Ομως, είναι αδύνατον να διατυπωθεί οιαδήποτε αντιμετώπιση αυτού, ενόσω αυτές δεν ιεραρχούνται κατά προτεραιότητα και δεν κατανοούνται οι βαθύτερες σχέσεις μεταξύ αιτίων και αιτιατών, μεταξύ νόσου και συμπτωμάτων.

Ομοίως, είναι αδύνατον να κατανοηθεί το ελληνικό πρόβλημα, εάν δεν ενταχθεί στις εξελίξεις της τελευταίας τριετίας τόσο στην ευρωζώνη, όσο και διεθνώς. Δεν είναι δυνατόν να πάσχει ο πλανήτης από παγκόσμια υπερχρέωση, να στιγματίζονται οι μοχλεύσεις, ο δανεισμός, το εικονικό και ανύπαρκτο χρήμα, ενώ στη χώρα μας ενοχοποιείται η «τεμπελιά» του Νεοέλληνα και ο «παρασιτισμός» του ελληνικού κράτους. Υπάρχει γενικότερο οικονομικό πρόβλημα της εποχής, του οποίου το ελληνικό αποτελεί αναπόσπαστο μέρος. Στην πρόσφατη δεκαετία, ο διεθνής δανεισμός αναπτύχθηκε με ρυθμό πολλαπλάσιο των πραγματικών εισοδημάτων. Αυτό σημειώθηκε κατ' εξοχήν στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη και κατ' επέκταση στη χώρα μας. Φυσικά, πρώτα θύματα της σημερινής κρίσης υπερχρέωσης είναι οι χώρες που μέχρι πρόσφατα κατέγραφαν τις υψηλότερες επιδόσεις στην ανάπτυξη, στις επενδύσεις, στην παραγωγικότητα. 

Η σημερινή καθήλωση της ανάπτυξης και οι αρνητικές επιδόσεις εκθέτουν πρώτους στον κίνδυνο τους «πρωταθλητές» της περιόδου που έληξε. Κατά το 2001-2008, η συσσώρευση πάγιου κεφαλαίου εκτός οικοδομών στην Ισλανδία αυξήθηκε 58%, στην Ιρλανδία 41%, σε ΗΠΑ και Βρετανία 30%, ενώ στη Γερμανία 18%. Στις Ελλάδα και Ισπανία 44% και 34% αντιστοίχως. Ομοίως, κατά την τελευταία δεκαετία, η παραγωγικότητα της εργασίας αυξήθηκε στην Ελλάδα με ετήσιο ρυθμό 2,4%, έναντι 1,4% στην ευρωζώνη και 1,2% στη Γερμανία. Με την επιβράδυνση της οικονομίας από το 2008, οι ήδη υπερδανεισμένοι βρέθηκαν περισσότερο ακάλυπτοι, στο έλεος των πιστωτών. 

Η νόσος είναι θανάσιμη, όμως ποια ακριβώς είναι η νόσος; Ο υπερδανεισμός ή η ανεπάρκεια εισοδήματος; Η συντηρητική πλευρά σε όλες τις χώρες του κόσμου διαρρηγνύει τα ιμάτιά της, αποδίδοντας απόλυτη προτεραιότητα στην εξασφάλιση των πιστωτών, επιβάλλοντας ως «μονόδρομο» τις περικοπές δημοσίων δαπανών και εισοδημάτων, την αύξηση φορολογίας, με υποθετικό στόχο την εξυγίανση των δημοσιονομικών ισοζυγίων. Ομως, το Δημόσιο δεν είναι νοικοκυριό ούτε ιδιωτική μονάδα. Με τις περικοπές δαπανών, ο ιδιωτικός τομέας λαμβάνει την κατιούσα, μειώνονται οι δημόσιες εισπράξεις από ιδιωτικές συναλλαγές και εισοδήματα, το έλλειμμα και το χρέος ως προς το εισόδημα διογκώνονται.

Σε αντίθεση με αυτήν, η προοδευτική προσέγγιση πηγάζει όχι από ιδεολογία, αλλά από το αίσθημα κοινωνικής δικαιοσύνης και οικονομικής αποτελεσματικότητος. Ο Κέινς έδειξε ότι η κοινωνική δικαιοσύνη συνιστά άριστο οδηγό οικονομικής αποτελεσματικότητος. Εφ'όσον η κρίση εκπορεύεται από υστέρηση παραγωγής έναντι του δανεισμού, επιβάλλεται στήριξη αυτής, ακόμη και προς εξασφάλιση των πιστωτών. Η περικοπή εισοδημάτων δυσχεραίνει και ακυρώνει την αποπληρωμή των χρεών, ενώ η αποκατάσταση αυξητικών ρυθμών την διευκολύνει. Η θεαματικότερη έξοδος από την κρίση ήταν το Νιου Ντιλ του Ρούζβελτ (1935), που διεύρυνε δαπάνες, έλλειμμα και χρέος, προσλαμβάνοντας ανέργους, αυξάνοντας μισθούς, προκειμένου να αναθερμανθεί η οικονομία.

Ο πρόσφατος ευρωπαϊκός μηχανισμός στήριξης της Ελλάδος, με σύμπραξη του ΔΝΤ (2 Μαΐου), εξασφαλίζει τους δανειστές με την εγγύηση αναχρηματοδότησης του χρέους, με υψηλά πάντως επιτόκια, όμως σε αντάλλαγμα επιβάλλει άγριες περικοπές εισοδημάτων, συντάξεων, δημοσίων δαπανών, ώστε η ύφεση και ο αποπληθωρισμός να αποβαίνουν αναπότρεπτα. Πρόκειται για χρηματοπιστωτική διάσωση και όχι οικονομική. Χωρίς ανάπτυξη εισοδήματος, η κρίση επιδεινώνεται και το χρέος δεν θα αποπληρωθεί, μετά την τριετία των εγγυήσεων. Τα δημοσιονομικά μέτρα παραμένουν κοινωνικά άδικα: πλήττουν κατά 92% λαϊκά εισοδήματα και κατά 8% τα ανώτερα. Με την προδιαγεγραμμένη συρρίκνωση του εισοδήματος, ο θανατηφόρος φαύλος κύκλος θα ενταθεί στο άμεσο μέλλον. Στη χώρα μας, η οξεία ανισότητα εισοδημάτων διαιωνίζει υπερκαταναλωτισμό αφ' ενός και ευρεία υποκατανάλωση, φτώχεια και κοινωνικούς αποκλεισμούς αφ' ετέρου. Οσο οι ανισότητες δεν αμβλύνονται, δεινά πάσης φύσεως θα συσσωρεύονται.

Στις 8 Μαΐου, η Ευρωπαϊκή Ενωση εξήγγειλε απροσδόκητα μέτρα, ανατρεπτικά των μέχρι σήμερα καταστατικών δεσμεύσεων και δηλώσεων των ιθυνόντων της. Ιδρύεται Ευρωπαϊκό Ταμείο διάσωσης των κρατών-μελών, εμπρός στον κίνδυνο θανάτου του ευρώ από τις περιφερειακές κρίσεις του, παρά τη γερμανική υπεκφυγή. Η ΕΚΤ εξαναγκάζεται στην αγορά κρατικών ομολόγων, προμηθεύοντας αντίστοιχη ρευστότητα. 

Ευθυγραμμίζεται έτσι με την αμερικανο-βρετανική διαχείριση της κρίσης. Το κόστος του δημοσίου δανεισμού κατέρχεται και, με την επέκταση της νομισματικής κυκλοφορίας, το βάρος του χρέους ελαφρύνεται. Ομως, σε αντίφαση παραμένει η συνταγή δημοσιονομικής λιτότητος, που βαθαίνει την ύφεση στην ευρωζώνη. «Το ευρώ διασώθηκε νομισματικά, αλλα απειλείται από τις πολιτικές λιτότητος», προειδοποιεί η γαλλική «Μοντ». Το σφάλμα της συντηρητικής πολιτικής είναι ότι κατανοεί το χρέος ως απλό νομισματικό γεγονός, απορρίπτοντας την οικονομική πλευρά. Στην Αμερική, οι προοπτικές ανάκαμψης της οικονομίας και της απασχόλησης ενισχύουν την εμπιστοσύνη στο δολάριο και τις διεθνείς τοποθετήσεις σε αυτό. Μόνον η υπερσυντηρητική αντιπολίτευση επικαλείται την ανάγκη λιτότητος απέναντι στις επιλογές του προέδρου Ομπάμα. 

Η Ευρώπη μέχρι πρόσφατα συνέπλεε με τους Αμερικανούς υπερσυντηρητικούς, με δόγμα ότι η συρρίκνωση της οικονομίας ενισχύει τις διεθνείς τοποθετήσεις στο ευρώ. Είναι πιθανόν ότι, με τις αποφάσεις της 8ης Μαΐου, κάτι αρχίζει να αλλάζει. Η Ευρώπη μεταβάλλει αρχές στη νομισματική διαχείριση του ευρώ, παρ' όλο που ταυτόχρονα εμμένει στη δημοσιονομική λιτότητα, στην περιστολή εισοδημάτων και δαπανών, συνεχίζοντας έτσι να υπονομεύει το νόμισμά της. Βεβαίως, μπορεί να θεωρηθεί ότι η χαλάρωση του νομισματικού φρένου, χαλαρώνει ουσιαστικά και τη δημοσιονομική πειθαρχία, ώστε ο ορίζοντας της πιεστικής λιτότητος να απομακρύνεται. Εάν αυτό αληθεύει, η Ελλάδα θα έχει να επιλέξει ιστορική τιμή: είτε επειδή πυροδότησε μια νέα ευρωπαϊκή πολιτική, είτε επειδή κατόρθωσε η ίδια να παραμείνει εκτός αυτής.