ΕΠΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΙΝΕΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

Παρουσίαση της «Μεγάλης Εποχής» της Νάντιας Βαλαβάνη στη Θεσσαλονίκη

ΕΠΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΙΝΕΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

20-11-2009

Α. ΑΛΑΒΑΝΟΣ

Ο Καρλ Μαρξ έγραψε τρεις τόμους, πάνω από 1500 σελίδες για το «Κεφάλαιο». Άλλες τόσες για τις « Θεωρίες για την υπεραξία». Πάνω από 40 τόμους είναι τα Άπαντα του ιδίου και του Ενγκελς. Και δεν θα βρει κανείς στα Άπαντα ένα ολοκληρωμένο βιβλίο- ανάλυση για τον Σοσιαλισμό.

Αυτή η προσέγγιση – να μιλάς για το αύριο μέσα από το σήμερα κι όχι κατευθείαν για το ίδιο το αύριο - έχει σφραγίσει σε μεγάλο βαθμό την πρόδρομη αριστερή σκέψη. Η κριτική στο καπιταλιστικό σήμερα είναι το σπέρμα για ιδέες, προτάσεις, στοχασμούς για το σοσιαλιστικό αύριο. Έτσι αφήνεται ένα μεγάλο πεδίο ελευθερίας, ευθύνης, ευρηματικότητας, έμπνευσης για τον σύγχρονο ή τον μεταγενέστερο αναγνώστη. Όταν η σύλληψη του καινούριου γίνεται εκ των προτέρων, εγχειριδιακά, εγκεφαλικά, στις λεπτομέρειες – κι αυτό το είδαμε στη Ρωσία – τότε αντί να υπάρξει ένα συγκροτημένο πλαίσιο αναδεικνύεται ένα πνιγηρός θεωρητικός εναγκαλισμός που μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο.



Αν αυτή την ανάδυση της θέσης μέσα από την αντίθεση, της πρότασης μέσα από την κριτική, τη συναντάμε συχνά σε οικονομικές αναλύσεις ή σε πολιτικά κείμενα, είναι σχεδόν ο κανόνας στο χώρο της λογοτεχνίας με εξαίρεση τον «σοσιαλιστικό ρεαλισμό».

Σε αυτό τον κανόνα υπόκειται και η ποιητική συλλογή της Νάντιας Βαλαβάνη «Μεγάλη Εποχή». Ελεγεία γραμμένη για το τέλος εποχής του παγκόσμιου σοσιαλιστικού εγχειρήματος του 20ου αιώνα , τότε που βρέθηκε :

«Μέσα από την πιο πικρή

από όλες τις ήττες

παραδομένο στη χλεύη

νικητών και νικημένων

το απελευθερωτικό όνειρο

της ανθρωπότητας»

Υπάρχει μια αίσθηση όπως με τα Εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής. Μέσα από το μοιρολόγι το γαμήλιο τραγούδι. Μέσα από τον χειμώνα να ξεμυτίζει ντροπαλά η άνοιξη. Μέσα από το αδιέξοδο του σήμερα, ο δρόμος για το αύριο.

Σε ελάχιστη κλίμακα συγκριτικά με το μεγαλοπρεπές θέαμα της πλανητικής σχεδόν σοσιαλιστικής κατάρρευσης, υπαινικτικές προτάσεις και στοχασμοί αυτής της ποιητικής συλλογής συνηχούν με καταστάσεις της αριστεράς του σήμερα στην πατρίδα μας. Γιατί όπως είναι γνωστό στην ποίηση κανείς, ούτε ο ίδιος ο δημιουργός, δεν μπορεί να θέτει περιορισμούς μεγέθους, τόπου ή χρόνου. Η ποίηση είναι πάντα ακραία και εκτός ορίων.

Με αυτή την έννοια ξαναδιαβάζοντας και παρουσιάζοντας για δεύτερη φορά μέσα σε λίγες μέρες τούτο το βιβλίο, εντόπισα επτά πολιτικές παραινέσεις προς την Αριστερά.

Πρώτο : Η αριστερά ως κομματικός σχηματισμός ή ακόμη κι ως πολιτική προσπάθεια δεν είναι παρά ένα μικρό κλάσμα ενός καθολικών διαστάσεων εγχειρήματος. Η πολιτική αριστερά δεν μπορεί να υπάρξει από μόνη της ως σχηματισμός ή είναι ένα κακέκτυπο, ένα φτερό στον άνεμο, μια άγονη, εφήμερη και ανάξια λόγου παρουσία εφόσον δεν συνδέεται οργανικά με την επιστήμη, τη λογοτεχνία, τις εικαστικές τέχνες, τη φιλοσοφία, τον κόσμο των ιδεών. Με λίγα λόγια αν δεν είναι οργανικό στοιχείο μιας πολιτιστικής επανάστασης. Με ακόμη λιγότερα λόγια, με μια λέξη, αν δεν είναι ποίηση. Είναι λάθος αν νομίζει κανείς ότι η μεγάλη προειδοποίηση για την κατακρήμνιση του σοσιαλιστικού εγχειρήματος ήρθε από τον Τρότσκι. Ήρθε από τον Μαγιακόφσκι, με το έργο και την αυτοκτονία του. Η ποίηση , πάντα σχεδόν απούσα, επιμένει να υπενθυμίζει ενοχλητικά στην αριστερά την παρουσία της.

Αφού παραθέτει ένα δίστιχο του Λόρκα : «Το τραγούδι που ποτέ δεν θα πω/ κοιμήθηκε πάνω στα χείλη μου», γράφει η Νάντια Βαλαβάνη, στη «Μεγάλη Εποχή»:

«Λοιπόν, τότε που ξεκινούσαμε εμείς

ωραίοι και αθώοι

διαβάζαμε Λένιν και Μαρξ

αλλά καθόλου W.B. Yeats

« οι αθώοι κι οι όμορφοι

άλλο εχθρό δεν έχουν από το χρόνο»

Δεύτερο : Ο κίνδυνος για την αριστερά είναι κυρίως εντός των τειχών. Ο ζωγραφικός πίνακας που έχουμε από τις πρώτες μεγάλες στιγμές του παγκόσμιου σοσιαλιστικού εγχειρήματος είναι η έφοδος στα Χειμερινά Ανάκτορα. Η αριστερά επιτίθεται να καταλάβει τα τείχη των ισχυρών της αντιπάλων. Αντίστοιχα μπορεί να φαντασθεί κανείς την αριστερά να υπερασπίζεται τα δικά της τείχη. Η μάχη δεν κρίνεται πάντα με το ποιος θα καταλάβει τα τείχη του άλλου , όπως στις ταινίες του Κουροσάβα. Και παγκόσμια και στην Ελλάδα, η αριστερά στάθηκε απέναντι σε πανίσχυρους αντιπάλους, έπεσε όμως γιατί απαξιώθηκε και αποδομήθηκε μέσα στο πύργο της. Εδώ κυριάρχησαν πολλές φορές ιδέες, αξίες, κώδικες του αντίπαλου κόσμου. Αυτό βιώθηκε άλλες φορές με επικό τρόπο, άλλες φορές με την ακύρωση αξιόλογων τοπικών πολιτικών εγχειρημάτων. Αυτό νομίζω ότι συνέβηκε και κατά τη φάση της τελευταίας διακυβέρνησης της δεξιάς στην Ελλάδα, όταν η ενωμένη ριζοσπαστική αριστερά δυνάμωνε αντί να τραυματίζεται από τον αμείλικτο ολοκληρωτικό πόλεμο του συστήματος, τελικά όμως για εσωτερικούς λόγους χάνει τους τρεις μεγάλους στόχους. Την ακύρωση του δικομματισμού. Την αλλαγή των συσχετισμών στην ιστορική αριστερά. Την προσέγγιση της νεανικής πρωτοπορίας που προσχωρεί στον αντιεξουσιαστικό χώρο

Γράφει :

« Χρόνια αργότερα μέσα από διαδικασίες πολυδαίδαλες

συνειδητοποιήσαμε ότι πλησιάζαμε σε κάτι

που θύμιζε επικίνδυνα στειρότητα

-γνωστή, ψεύτικη, καλλιεργημένη

από συνήθεια και στενούς ορίζοντες-

και προπαντός υπεκφυγή

οι καταπιεστές κυριαρχούσαν τελικά

και στο στρατόπεδο των καταπιεσμένων»

Τρίτο : Η αριστερά δεν υποτάσσεται στην επίκληση της καθημερινότητας όπως οι άλλες πολιτικές δυνάμεις. Αυτή η δύναμη των μεγάλων μετασχηματισμών δεν εκπίπτει σε εφήμερες συντεχνιακές δραστηριότητες. Δεν την εκφράζουν οι φευγαλέες ατάκες δευτερόλεπτων χωρίς ίχνη στα δελτία ειδήσεων των ιδιωτικών καναλιών. Αντίθετα μέσα από το μικρό βλέπει το μέγα. Στο καθημερινό φόντο του Πακιστανού που φορτικά πουλάει ένα μπουκέτο με τριαντάφυλλα στο φανάρι διακρίνει τις βρετανικές και αμερικάνικες στρατιές κατοχής, τα χωριά της Νότιας Ασίας που καίγονται , την ακραία φτώχεια του Ισλαμαμπάντ, τα χιλιάδες παιδιά που κατασκευάζουν χαλιά. Και πιο πέρα βλέπει ένα κήπο έξω από τον Άγιο Παντελεήμονα με πολύχρωμες τριανταφυλλιές όπου μεταναστόπουλα και ελληνόπουλα παίζουν κρυφτό και χορεύουν.

Γράφει :

« Εμείς νεαροί γευτήκαμε μια δόση νίκης

καθόλου πλέρια

και κάθε άλλο παρά τελειωτική

Αυτό μας έκανε γενναιόδωρους

και λίγο αφελείς

Η καθημερινότητα απειλεί

να μας συντρίψει»

Τέταρτο : Η αριστερά είναι απλή. Όσο πιο βαθιές οι επεξεργασίες της κι όσο πιο σύνθετη και δύσκολη η πραγματικότητα τόσο πιο απλή οφείλει να είναι. Γιατί αυτή είναι η φύση της. Γιατί η πλατιά επαφή της με την κοινωνία είναι το οξυγόνο της. Γιατί αν είναι αριστερά, δεν της χρειάζονται τα ψέματα, τα προσχήματα, τα επινοήματα, τα σοφίσματα. Ο Λένιν έλεγε απλά : «Σοβιέτ συν εξηλεκτρισμός». Οι Ισπανοί κομμουνιστές και αναρχικοί : “ No Passaran”. Οι αριστερές πρωτοπορίες στο Πολυτεχνείο : «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία». Σήμερα βλέπουμε αυτό το μοναδικό εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ, αυτό το απλό αίτημα «μέλη» κι ότι αυτό συνεπάγεται, να εμπλέκεται σε βυζαντινολογίες, σε περιπτώσεις και υποπεριπτώσεις, σε σχέδιο Ανάν, σε μια αργκό ακατανόητη από την κοινωνία, σε κόλπα. Όταν μπορείς απλά να πεις «μέλη» και μαγικά να ανοίξουν διάπλατα τα παράθυρα στον ήλιο.

Γράφει :

«Οι κούφιοι άνθρωποι είναι εδώ…

αποκλεισμένοι σε συσκέψεις, σε συνεργασίες…

δουλεύουνε εντατικά με ντιρεκτίβες

με κανονισμούς, με πλαίσια

να εξασφαλίσουν πλειοψηφίες

μειοψηφίες, συμβιβασμούς

συσχετισμούς δυνάμεων ικανούς

για αποφάσεις που μετά ένα χρόνο

ίσως στερούνται σημασίας»

Πέμπτο : Για την αριστερά η αντίσταση και η ανατροπή, η ρήξη δεν είναι απλοί κανόνες σε ένα στρατηγικό της σχέδιο για μια λαϊκή εξουσία. Είναι κυρίως κώδικες αξιών, κριτηρίων και νοηματοδοτήσεων. Είναι η ικανότητα της αριστεράς να αντιπαραθέτει σε ένα σύστημα ιεραρχήσεων που στηρίζεται στη λογική του εύκολου κέρδους και του ατομισμού τις δικές της προτεραιότητες στη βάση της αλληλεγγύης και της ισότητας. Το σύστημα θέλει τους νέους επιτυχημένους, life style, γιάπι, άνετους, επικοινωνιακούς, survivors. Η αριστερά βυθίζεται μέσα στο βούρκο της κοινωνίας , συναντά αυτούς που φοβούνται, αυτούς που σπάσανε, αυτούς που κλαίνε, αυτούς που είναι μοναχικοί, αυτούς που κάνουν άρνηση, αυτούς που είναι αυτοί και το διαδίκτυο, φτάνει σε χώρους ακραίους σα να βρίσκεται σε ταινίες Αλμοδοβάρ. Έχει τη δική της κοινωνική «Επί του Όρους ομιλία».

Γράφει :

«Εμπρός οι ανεκπαίδευτοι

αστικοί νομάδες

παιδιά των Ρομ

διεθνική πανσπερμία…

Εμπρός του κόσμου οι διχασμένοι

ανάμεσα σ’ αυτά που λαχταρούν

κι αυτό που κάνουν…

Εμπρός της γης οι άσκημοι

οι όχι ιδιαίτερα έξυπνοι και νέοι

οι φτωχοί

οι μετανάστες

οι άρρωστοι

οι ξένοι»

Έκτο : Για την αυτοσυντήρησή μας πρέπει να ζούμε στη γη κι όχι να ονειροπολούμε. Για την αριστερά ισχύει κάτι πολύ διαφορετικό. Η αριστερά για να ζήσει πρέπει να ονειρεύεται. Να σαρώσει τις συνταγές για ρεαλισμό, εκσυγχρονισμό, ευρωπαϊσμό που της επιβάλλουν το σαβουάρ βιβρ του συστήματος. Να συμπυκνώσει στη δράση της και να εκφράσει τα μεγάλα οράματα και τις ουτοπίες από την αρχαιότητα και την Αναγέννηση μέχρι τον Μαρξ και την εποχή μας για ένα πλανήτη φιλίας και ειρήνης. Επειδή μπορούσαν να ονειρεύονται ένα κόσμο χωρίς πόλεμο, βγήκαν στον δρόμο δισεκατομμύρια ενάντια στην αμερικανική εισβολή στο Ιράκ. “Imagine all the people – Living life in peace”. Η ουτοπία δεν είναι φυγή από την πραγματικότητα αλλά όρκος ζωής για την αλλαγή της. Λέει ο Λιούις Μαμφορντ στην Ιστορία των Ουτοπιών : «Τα πράγματα που ονειρευόμαστε, τείνουν συνειδητά ή ασυνείδητα να εξελίσσονται στα πρότυπα της καθημερινής μας ζωής.»

Γράφει :

«Τις νύχτες βλέπω στα όνειρά μου

τους παλιούς συντρόφους μου

σαν τίποτα να μην έχει αλλάξει

ποτέ δεν μου ζητούν τον λόγο για τη ζωή μου

αντίθετα κάνουμε όλα όσα

δεν μπορέσαμε ποτέ

οργανώνουμε εξεγέρσεις και επαναστάσεις

μας κυνηγούν σ’ έρημους δρόμους

και κτίρια φλεγόμενα»

Έβδομο : Αριστερά είναι η ιστορία σε εξέλιξη.. Οι σημερινοί κυρίαρχοι όταν μίλησαν μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης για το «τέλος της ιστορίας» δεν αναφέρονταν μόνο στο μέλλον. Αυτό γρήγορα το εγκατέλειψαν με το Ιράκ, το Αφγανιστάν, την οικονομική κρίση. Αναφέρονται κύρια στο παρελθόν. Γι’ αυτούς κανείς , και ιδιαίτερα η αριστερά, δεν έχει δικαίωμα να έχει ιστορία. Οι σημερινοί ανηλεείς νόμοι τους έχουν τη σφραγίδα της αιωνιότητας και όλοι στο όνομα του ρεαλισμού πρέπει να κινηθούν στα πλαίσια τους. Η αριστερά όταν διαρρηγνύει με θράσος αυτό το ανιστορικό πλαίσιο, όταν ανοίγει τις πόρτες για να εισβάλει η ιστορία ανατρέποντας τις καπιταλιστικές βεβαιότητες ως χάρτινους πύργους, όταν έχει τη δύναμη να βιώνει το παρελθόν, από τον Σπάρτακο μέχρι τους Παλαιστίνιους, μπορεί να είναι υπερήφανη για την υπερηφάνια της και μπορεί να μη ντρέπεται για όσα πρέπει να την κάνουν να ντρέπεται. Σε κάθε εικόνα που βλέπουμε εμείς έχει θέση η ιστορία. Πάνω από τα αγόρια κορίτσια του Δεκέμβρη με φτερά στην πλάτη υπερίπτανται οι παρέες της ΕΠΟΝ, οι εκδρομείς των Λαμπράκηδων, οι φοιτητές στην πύλη του Πολυτεχνείου.

Γράφει :

«ο κήπος μικρός και χωριάτικος

καμμιά αίσθηση κηποτεχνικής

Τα δέντρα δεν είναι περήφανα

χαρακωμένα, χρήσιμα

φέρνουνε πάνω τα σημάδια

από την ιστορία του σπιτιού

Το σκίσιμο στον κορμό της μουριάς

είναι από το μουλάρι που τη δοκίμασε

ακόμα τότε νεαρή.

Οι χαρακιές στα πιο χοντρά κλαδιά

από το σύρμα

που χρόνια ολόκληρα κρατούσε

η μπουγάδα που έσταζε»