ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ ΧΩΡΙΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟ;

ο «ιπτάμενος δίσκος» σε κορυφή της Стара планина, Βουλγαρία

Έχει φτάσει ο καιρός, νομίζω, να διαφοροποιήσουμε αυτό το πρόβλημα από τις πολυφορεμένες διακηρύξεις σχετικά με το αυθόρμητο και την οργάνωση. Η χειραφέτηση σίγουρα σημαίνει αποδιοργάνωση, αλλά αυτή η αποδιοργάνωση δεν έχει τίποτα το αυθόρμητο. Αντιστρόφως, η οργάνωση ίσως απλά σημαίνει την αυθόρμητη αναπαραγωγή των υπαρχουσών μορφών κοινωνικής πειθάρχησης. Το τι μπορεί να σημαίνει η πειθάρχηση της χειραφέτησης αποδείχθηκε να είναι ένα πρόβλημα για εκείνους οι οποίοι, στον αιώνα του Jacotot, έβαλαν στόχο να οικοδομήσουν κομμουνιστικές αποικίες, όπως ο Cabet, ή απλά κομμουνιστικά κόμματα, όπως ο Marx και ο Εngels. Οι κομμουνιστικές κοινότητες, όπως η κοινότητα των Ικάριων που οργανώθηκε από τον Cabet στις Ηνωμένες Πολιτείες, απέτυχαν. Δεν απέτυχαν, όπως λέγεται, επειδή τα άτομα δεν μπορούσαν να υποβάλλουν τους εαυτούς τους στην κοινή πειθάρχηση. Αντίθετα, απέτυχαν επειδή η κομμουνιστική αρετή δεν μπορούσε να γίνει ατομικό βίωμα. Το γεγονός ότι μοιράζονταν την ικανότητα του καθενός και της. καθεμίας δεν μπορούσε να μετασχηματιστεί σε αρετή του υποκειμένου κομμουνιστή. Η χρονικότητα της χειραφέτησης -εννοώ η χρονικότητα της εξερεύνησης της συλλογικής δύναμης- δεν μπορούσε να συνταιριάξει με το πρόγραμμα μιας οργανωμένης κοινωνίας που αποδίδει σε όλους και όλες τις αρμοδιότητές τους. Άλλες κοινότητες γύρω από αυτές τα πήγαν πολύ καλύτερα. Η αιτία της επιτυχίας τους ήταν ότι δεν αποτελούνταν από κομμουνιστές και κομμουνίστριες. Είχαν συγκροτηθεί από άνδρες και γυναίκες που υπάκουαν στην θρησκευτική πειθάρχηση. Αλλά Ικαριακή κοινότητα [Icarian community] είχε συγκροτηθεί από κομμουνιστές και κομμουνίστριες.

 Συνεπώς, ο κομμουνισμός αυτής της κοινότητας είχε διαχωριστεί εξαρχής σε δύο μέρη: σε μια κομμουνιστική οργάνωση της καθημερινής ζωής που επιβλεπόταν από τον Πατέρα της κοινότητας και σε μια συνέλευση που λειτουργούσε στη βάση της αρχής της ισότητας και ενσάρκωνε τον κομμουνισμό των κομμουνιστών και των κομμουνιστριών. Εν τέλει, ένας κομμουνιστής εργάτης είναι ένας εργάτης που διεκδικεί να επιβεβαιώσει την ικανότητά του να μιλάει και να νομοθετεί για τις δημόσιες υποθέσεις αντί απλά να διεκπεραιώνει την εργασία του ως "χρήσιμος" εργάτης. Πρέπει να έχουμε κατά νου πως αυτό το πρόβλημα είχε τεθεί από πολύ παλιά στην Πολιτεία του Πλάτωνα: για τον Πλάτωνα, οι τεχνίτες, δηλαδή οι άνθρωποι με ψυχές από σίδηρο, δεν μπορούν να είναι κομμουνιστές· μόνο οι νομοθέτες που έχουν χρυσό στις ψυχές τους μπορούν να μπορούν και πρέπει να απελευθερωθούν από τον υλικό χρυσό και να διαβιούν, ως κομμουνιστές, από την παραγωγή των μη κομμουνιστών τεχνιτών. Με αυτόν τον τρόπο η Πολιτεία μπορεί σωστά να οριστεί ως η εξουσία των κομμουνιστών πάνω στους εργάτες. Πρόκειται για μια παλιά λύση, αλλά όμως εφαρμόζεται ακόμα στην περίπτωση των κομμουνιστικών κρατών που επισήμανα νωρίτερα, με τη βοήθεια μιας συμπαγούς στρατιάς φυλάκων.

Ο Cabet δεν είχε καθόλου φύλακες. Όσο για το Marx και τον Engels, αποφάσισαν να διαλύσουν το Κομμουνιστικό Κόμμα που είχαν δημιουργήσει και να περιμένουν ώστε η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων να παραγάγει πραγματικούς κομμουνιστές προλετάριους -αντί για εκείνους τους ηλίθιους που πίστεψαν πως ήταν ισάξιοί τους, παρόλο που δεν έπιασαν τίποτα από τη θεωρία τους. Ο κομμουνισμός, έλεγαν, δεν είναι η συσπείρωση χειραφετημένων ατόμων, τα οποία προσπαθούν να κατακτήσουν την εμπειρία της συλλογικής ζωής ως απάντηση στον εγωισμό ή την αδικία. Είναι η πλήρης εφαρμογή μιας μορφής καθολικότητας που ήδη λειτουργεί στην καπιταλιστική οργάνωση της παραγωγής και στην οργάνωση των μορφών της ζωής από την μπουρζουαζία, μιας συλλογικής ορθολογικής δύναμης που ήδη υπάρχει, ακόμη και στη μορφή του αντιθέτου: στην ιδιαιτερότητα των ιδιωτικών συμφερόντων. Οι συλλογικές δυνάμεις του κομμουνισμού ήδη υπήρχαν. Αυτό που έλειπε ήταν μόνο η μορφή της συλλογικής και υποκειμενικής επανοικειοποίησής τους.

(απόσπασμα από το το κείμενο του Rancière, Jacques, «Communists without communism» που το 1ο μέρος του δημοσιεύεται μεταφρασμένο στο k-lab)