Εδώ αξιοπρέπεια, εκεί αξιοπρέπεια, που είναι η αξιοπρέπεια;

του Γιώργου Καλαντζόπουλου

«ΝΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣΕΙ Η ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ» είναι ο τίτλος ενός βιβλίου γραμμένου στο πολυτονικό, με κείμενα από τα κυριακάτικα φύλλα της εφημερίδας «Η Καθημερινή» του έτους 2016. Οι αναζητήσεις του συγγραφέα περιστρέφονται γύρω από το πως θα γεννηθεί το κίνημα της Αξιοπρέπειας ως ένας «ελληνοκεντρικός εκσυγχρονισμός».

Πως ορίζει την Αξιοπρέπεια; «Ένα σιωπηρό, άκρως διακριτικό, χωρίς οργανική δομή και διακηρύξεις, χωρίς ηγεσία, λαϊκό κίνημα». Από πρώτη ματιά μοιάζει ως εμμονή ενός αξιοπρεπή εκπρόσωπου του ελληνικού αστισμού που θα ήθελε να μετα-πολιτεύεται ως ευπρεπής αντικρατιστής. Είναι όμως μόνον αυτό;

Σύμφωνα με τον εμπνευστή του, αυτό το κίνημα της ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑΣ, θα έχει ως θεωρητική ραχοκοκαλιά την γενιά του ’30: «Η Γενιά του ’30 έδειξε ότι, για το ριζικά αποτυχημένο, θλιβερό και κωμικό μεταπρατικό μας κρατίδιο, εκσυγχρονισμός σημαίνει εξελληνισμός». Η Αξιοπρέπεια λοιπόν δεν αφορά στον Άνθρωπο, αλλά ειδικά στον Έλληνα.

Πρόκειται για μια ιδεολογικού τύπου παρέμβαση που λειτουργεί ως ένα συμπλήρωμα πνευματικής διατροφής κατάλληλο για τη χώνεψη: Κάνει πιο εύπεπτο το γνωστό τρίπτυχο “πατρίς, θρησκεία, οικογένεια”.

Ο συγγραφέας ακολουθεί μια μέση διαδρομή που αφήνει στις παρόδους τις προκλητικές (αναξιοπρεπείς) ακροδεξιές ιδεολογικές εκφάνσεις του. Ξεκινάει ως μια κριτική περιγραφή ενός “κοινού τόπου”, του σύγχρονου πολιτικού και κοινωνικού ραγιαδισμού (το πρώτο πιάτο, το τυράκι), και προχωρά σε αναζητήσεις για την υπέρβασή του από ιδεολογικές συντεταγμένες που αντιμάχονται στις αξίες του διαφωτισμού (το επιδόρπιο, η φάκα).

Η πολιτική συνεκφορά αυτής της “φιλοσοφικής” αναζήτησης είναι μια αντιστροφή, εγκαλεί τους ραγιάδες να παραμείνουν ραγιάδες: Οι επιθυμητές μορφές που θα εκφράζουν το «κίνημα της Αξιοπρέπειας» είναι αυτές ακριβώς που αντιπροσωπεύουν τον ραγιαδισμό που αντιμάχεται, ως μη – κίνημα: «Ένα σιωπηρό, άκρως διακριτικό, χωρίς οργανική δομή και διακηρύξεις, χωρίς ηγεσία». Αυτό το πράγμα, πριν μερικά χρόνια ένας Αμερικάνος (ο William Arthur Ward) το έχει σερβίρει με ένα πιο θελκτικό και λακωνικό τρόπο: «Το να αντέχεις την ήττα με αξιοπρέπεια, είναι ένδειξη ωριμότητας και μεγαλείου… ».

«Ο ένας χατζής, ο άλλος χατζής, ποιος θα γίνει μπογιατζής;» O φιλόσοφος συγγραφέας δεν ενδιαφέρεται να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα: 

- Πως και από ποιούς θα διαμεσολαβηθεί αυτό το κίνημα της Αξιοπρέπειας στο χώρο της πολιτικής;

Η απάντηση βρίσκεται στον τρόπο που λειτουργούν οι κρατικοί ιδεολογικοί μηχανισμοί: Πρόκειται για μια θεωρητική κατασκευή που ανοίγει τις πίσω πόρτες της ιδεολογίας - εκείνες που συμφύονται με τον χώρο της πολιτικής – για την νομιμοποίηση/ενσωμάτωση της συμπόρευσης με την Ακροδεξιά. Ένα παράδειγμα για το πως μπορεί να συμβεί αυτό, ως απάντηση στο πρακτικό ερώτημα που προκύπτει από τους “φιλοσοφικούς” προβληματισμούς του συγγραφέα: Και τότε τι;… εδώ: Χρήστος Γιανναράς και “Διαφωτισμός” 

Μια ματιά στο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι είναι αποκαλυπτική σε αυτό το ερώτημα. Οι θεσμοί της ΕΕ έχουν ήδη προχωρήσει αρκετά βήματα παραπέρα στη διαχείριση της ενσωμάτωσης της σύγχρονης ακροδεξιάς στις πολιτικές τους. Με σημαία την ...“ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ”!

Ο «Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ» στο 1ο Άρθρο του αναφέρει:




Για τους θεσμούς της Ε.Ε. η Ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν είναι μόνο θεμελιώδες δικαίωμα αυτή καθεαυτή, αλλά αποτελεί την ίδια τη βάση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, γιαυτό και στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ έχει την θέση του 1ου άρθρου. Ακολουθούν άρθρα για τις Ελευθερίες, την Ισότητα, την Αλληλεγγύη, τα Δικαιώματα των πολιτών και τη Δικαιοσύνη, που με τον άλφα ή βήτα τρόπο είναι καταχωρημένα στα Συντάγματα των κρατών – μελών.

- Υπάρχει κάποια σημαντική διαφορά με τις συνταγματικές κατοχυρώσεις των «Θεμελιωδών Δικαιωμάτων»;


Περί λαϊκής κυριαρχίας…

Το ζήτημα που προκύπτει είναι πως διασφαλίζεται η πρωταρχία των θεμελιωδών δικαιωμάτων απέναντι στις πολιτικές και στόχους που εκπορεύονται από τους διαχειριστές της πολιτικής εξουσίας, η οποία έχει την θεσμική ευθύνη της τήρησής τους. Η ασφαλιστική δικλείδα στην αστική δημοκρατία είναι η αρχή της «λαϊκής κυριαρχίας».

Είθισται το 1ο άρθρο στα συντάγματα να προσδιορίζει την μορφή του πολιτεύματος, το καθεστώς εντός του οποίου ασκούνται τα θεμελιώδη δικαιώματα. Αυτό θεωρείται η θεμελιώδης προϋπόθεση για όλα τα άλλα άρθρα.

Το ελληνικό σύνταγμα γράφει:

Άρθρο 1: (Μορφή του πολιτεύματος)

1. Το πολίτευμα της Ελλάδας είναι Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία.

2. Θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία.

3. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα.

Στην συνέχεια αναφέρεται στην «προστασία της αξίας του ανθρώπου»:

Άρθρο 2: (Πρωταρχικές υποχρεώσεις της πολιτείας)

1. Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας.

2. Η Ελλάδα, ακολουθώντας τους γενικά αναγνωρισμένους κανόνες του διεθνούς δικαίου, επιδιώκει την εμπέδωση της ειρήνης, της δικαιοσύνης, καθώς και την ανάπτυξη των φιλικών σχέσεων μεταξύ των λαών και των κρατών.

Προφανώς οι θεσμοί της ΕΕ, δεν έχουν καμία σχέση με την «λαϊκή κυριαρχία».

Η λαϊκή κυριαρχία προϋποθέτει πρώτα απ’ όλα την ύπαρξη ενός λαού. Υπάρχει “ευρωπαϊκός λαός”;

Στη θέση της, στο όνομα των «Δικαιώματων των πολιτών» των κρατών μελών της κατασκευάζεται ένας μηχανισμός προσομοίωσης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, ο οποίος ονομάζεται «Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο» (άρθρο 39):

1. Κάθε πολίτης της Ένωσης έχει το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο κράτος μέλος κατοικίας του, υπό τους ίδιους όρους με τους υπηκόους του εν λόγω κράτους.

2. Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εκλέγονται με άμεση και καθολική, ελεύθερη και μυστική ψηφοφορία.

Το «ευρωπαϊκό κοινοβούλιο» έχει τόση εξουσία στα χέρια του ως διαμορφωτής των πολιτικών της ΕΕ, όση έχει ο σύλλογος εργαζομένων στην βουλή, σε σχέση με τις πολιτικές που εκπορεύονται από εκεί.

Αυτός ο «Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ» θα μπορούσε να είναι και ο «Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων» μιας άλλης διακρατικής ένωσης, του ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ μάλιστα ως ο ανώτατος εγγυητής των “ελευθεριών”, έχει περισσότερα προσόντα σε σχέση με το «ευρωπαϊκό κοινοβούλιο»: Η ελευθερία, σύμφωνα με το άρθρο 6, δεν ορίζεται ως αυταξία αλλά ως ισότιμη και συμπληρωματική έννοια με την ασφάλεια…

- Προστασία της αξίας του ανθρώπου (human value)

ή

της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (human dignity);

Πρώτη φορά στο Σύνταγμα της χώρας μας το 1975, εισήχθη η διάταξη του άρθρου 2 παρ. 1 (Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας). Τότε ο Γ.Α. Μαγκάκης στις συζητήσεις για την ψήφιση του Συντάγματος, είχε εκφράσει ότι προτιμά τη λέξη αξία από τη λέξη αξιοπρέπεια, «γιατί η αξιοπρέπεια σημαίνει μόνο την αξία σε σχέση με άλλους, ενώ η λέξη αξία εκφράζει την ουσία, που είναι δεδομένη χωρίς συσχετισμό με τρίτους. Η αξία κατ’ αυτήν την έννοια είναι έννοια ευρύτερη, συνδεόμενη χωρίς συσχετισμό με τρίτους» (Πρακτικά των Συνεδριάσεων των Υποεπιτροπών επί των συζητήσεων του Συντάγματος 1975, Συνεδρίαση της Β΄ Υποεπιτροπής της 29ης Ιανουαρίου 1975, σελ. 418).

Από νομική άποψη, αν ανατρέξουμε στη διεθνή αλλά και στην εγχώρια νομολογία, αναφορικά με τη διάκριση αξίας και αξιοπρέπειας, θα διαπιστώσουμε ότι είναι μάλλον περιπτωσιολογική και συγκεχυμένη και συχνά εναλλάσσεται το περιεχόμενο των δύο εννοιών.

Από ιδεολογική άποψη αυτή η διαφορά έχει σημασία, η οποία εντοπίζεται όταν συγκρίνεις τα σημαινόμενα αυτών λέξεων (human value - human dignity) στην καθομιλουμένη γλώσσα και στον γραπτό λόγο, σε αντίστιξη με τα σημαινόμενα στο εσωτερικό της γλώσσας της κυριαρχίας.

Πρώτα απ’ όλα, ο όρος «ανθρώπινη αξιοπρέπεια» μοιάζει με λεκτικό πλεονασμό, αφού η αξιοπρέπεια αφορά μόνον στο ανθρώπινο είδος. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση, να θεωρήσουμε ότι η γάτα σου ή ο σκύλος μου έχουν και αυτά αξιοπρέπεια. (βλέπε παράδειγμα: Εκτός από αξία τα ζώα έχουν κυρίως αξιοπρέπεια).

Αν λοιπόν ο όρος «ανθρώπινη αξιοπρέπεια» δεν εκληφθεί ως λεκτικός πλεονασμός, τότε η αξιοπρέπεια να πρέπει να επιβληθεί και στις προδιαγραφές για τα κάθε είδους ανθρωποειδή ρομπότ. Γίνεται λοιπόν εμφανής η διαφορά ανάμεσα στην «ανθρώπινη αξιοπρέπεια» στην «αξία του ανθρώπου». Σε αυτή την περίπτωση όμως η αξιοπρέπεια έχει ασαφή όρια από την ευπρέπεια και παραπέμπει στην συμμόρφωση με τους κυρίαρχους κώδικες συμπεριφοράς: αξιοπρεπές ντύσιμο, αξιοπρεπείς τρόποι. [1]

Αν η αξιοπρέπεια ήταν “δικαίωμα” και μάλιστα το θεμελιώδες από το οποίο πηγάζουν όλα τα άλλα δικαιώματα, τότε θα έπρεπε για τους “αναξιοπρεπείς” να προβλέπονται βαριές ποινές, όπως η “εσχάτη προδοσία”, η οποία προβλέπεται για όσους καταλύουν το πολίτευμα...

Όμως γύρω μας, όπως όλοι μας γνωρίζουμε, κυκλοφορούν αρκετοί αναξιοπρεπείς, αλλά δεν πάνε φυλακή... Δεν υπάρχει ως ποινικό αδίκημα το αναξιοπρεπές ντύσιμο ή οι αναξιοπρεπείς τρόποι συμπεριφοράς, παρά μόνον αν η αναξιοπρέπεια έχει υπερβεί όρια που προσδιορίζονται άλλα αδικήματα, όπως η εξύβριση, η προσβολή της δημόσιας αιδούς, η συκοφαντική δυσφήμηση και άλλα παρόμοια.

Όμως δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ένας αναξιοπρεπής άνθρωπος, έχει ένα αξιοπρεπέστατο ντύσιμο (“αξιοπρέπεια” σε υπερθετικό βαθμό) και αξιοπρεπείς τρόπους.

«Αξιοπρεπή» αποκαλείς εκείνον που ξηγιέται κιμπάρικα. Ο κιμπάρης είναι ντόμπρος (: ευθύς, ειλικρινής ) αλλά και μπεσαλής (: αυτός που κρατάει το λόγο του, που πραγματοποιεί τις υποσχέσεις του). Δηλαδή, αξιοπρεπής - αναφορικά με τους δεσμούς που συγκροτούν τις ανθρώπινες σχέσεις - είναι ο άνθρωπος που μπορείς να τον εμπιστευθείς. Με αυτή την έννοια η αξιοπρέπεια είναι “επιλογή” και όχι “δικαίωμα”.

Όταν η αξιοπρέπεια προβάλλεται ως “διεκδίκηση”, αποβλέπει στον προσδιορισμό του μέτρου για το ελάχιστο: αξιοπρεπείς μισθοί, αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης κλπ. Σε αυτή την περίπτωση είναι το όριο της νομιμοποίησης της ζητιανιάς, ως ένα αξιοπρεπώς συντεταγμένο κίνημα…

----- * -----

Ο Φραντς Κάφκα μας έχει δώσει έναν εύστοχο ορισμό για την αξία του ανθρώπου:

- Ο άνθρωπος γεννήθηκε όταν για πρώτη φορά, μπροστά σε ένα πτώμα, αναρωτήθηκε: «γιατί;»

Αυτή η «αξία» δεν υπάρχει σήμερα στην ΕΕ.

Οι θεσμοί της ΕΕ έχουν βέβαια εξοστρακίσει την θανατική ποινή από τις ποινικές αποφάσεις των δικαστηρίων. Εκεί τελειώνει η “ευρωπαϊκή” αξιοπρέπειά τους. Το μετά από το εκεί, είναι κάτι που η αναξιοπρέπεια δεν αρκεί να το χαρακτηρίσει: Για την Παλαιστίνη μιλάω... 

 

 

[1]  ...και λίγο γέλιο, με μια στιγμή που θίχτηκε η “αξιοπρέπεια” των Γερμανών...